Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
 
183 
 
(7.2) və (7.3) düsturları, yaxud (7.4) və (7.5) düstur-
ları ilə hesablanmış müxtəlif orta tarazlaşmış göstəricilərin 
aydın təsviri üçün göstərilən riyazi asılılıqlar qrafıki şəkil-
də verilməlidir.  Misal üçün iki eyniçəkili m
1
=m
2
=0,5fərdi  
Pı və P
2 
göstəricisini götürək. Q
a
vəQ
h
-nin Pı və P
2
-dən ası-
lılığını  düzbucaqlı  dekart  koordinat  sistemində  qururuq. 
Fərz edək ki, Pı = 0,8 olduqda kompleks (ümumi) keyfiy-
yət göstərici Q=0,65-dir və nəticə etibarıilə şəkil 8.1,a və 
1,b-də Aı nöqtəsinə uyğun gəlir. Eyni ədədi qiymətə malik 
kompleks göstəricinin (bizim misalda 0.65) çoxlu sayda A 
nöqtələri eyni keyfiyyət xətləri əmələ gətirir. Bütün bunlar 
qısaca olaraq izokvalit adlanır. 
Beləliklə, şəkil 8.1-də (a) və (b) kvadratlarının daxi-
lində  müxtəlif  orta  tarazlaşmış  ədədi  (a)  və  orta  taraz-
laşmış həndəsi (b) kompleks göstəricilərin Q
ə 
və Qh müx-
təlif qiymətləri üçün xətlər seriyası (izokvalitlər) alınır. 
 
 
a)
 
b) 
 
 
Şəkil 8.1. Keyfiyyətin orta tarazlaşmış kompleks  
göstəricilərinin  qrafıki  təsviri:a) - ədədi; b) - həndəsi. 
-0.41 
-0.52 

---

 
 
184 
 
Məmulatın  tərkibinin  optimal  uyğunluğunun  tapıl-
ması,  yəni  keyfiyyətin  kompleks  göstəricisinin  təyin  olu-
nan qiymətində fərdi göstəricilərin optimallaşdırılması da-
ha  çox  əhəmiyyətlidir.  Bu  optimallaşdırma  faydalı  səmə-
rənin parametrlərini təşkil edən göstəricilərin qiyməti üzrə 
həyata keçirilir. 
Əgər iki yox (yuxarıda baxılan kimi) üç fərdi göstə-
rici daha çox əhəmiyyətlidirsə, onda onun kompleks gös-
təricilərinə birgə təsirinin hesabat və qrafıki təsvirləri üç-
ölçülü  düzbucaqlı  koordinat  sistemində  izokval  səth  şək-
lində göstərilməlidir. Fərdi göstəricilərin optimal uyğunlu-
ğunun  tapılması  kompleks  göstəricilərin  müəyyən  olunan 
və ya zəruri qiymətlərinə fərdi göstəricinin təsiri prinsipi-
nə əsaslanaraq həyata keçirilir. 
Keyfiyyətin  yekun  göstəricisinin  texniki  məmulatın 
istismarından və ona müvafiq faydalı səmərənin qiymətin-
dən asılı olaraq optimallaşdırılması mürəkkəb və çox zəh-
mət tələb edən bir işdir. Bu, keyfiyyətin nəinki fərdi, hətta 
ümumiləşdirilmiş  qiymətinin,  eyni  zamanda  əvvəlcədən 
nəzərdə tutulan səmərə və xərclərin müxtəlifliyi və dəyiş-
kənliyi ilə izah oluna bilər. Bu və ya digər səbəbdən tərkib 
haqqında  mühakimə  yürütmək  və  tədqiqat  obyektinə  ai-
diyyatı  olmayan  xərclərin  və  faydalı  səmərənin  qiymətini 
təyin etmək çətinləşir. Bundan başqa, istismar dövrü üçün 
səmərənin  azaldılması  dəyişkən  olur  və  konkret  xarakter 
daşıyır.  Təmir  və  stasionar  texniki  xidmət  nəticəsində  və 
digər səbəblərdən faydalı səmərənin intensivliyinin
  C  za-
mana görə dəyişməsi şəkil 8.
2-də göstərilir. 

---

 
 
185 
 
Şəkil 8.2. Faydalı səmərənin intensivliyinin   
                 zamana görə dəyişməsi:  
 
1  -  məmulatın  sıradan  çıxan  və  yeyilən  hissələrini  bərpa 
etmədən: 
2-planlı ehtiyat təmirlə r sistemində;  
3-  məmulatın  istismarı  dövründə  faydalı  səmərənin 
intensivliyinin   faktiki  dəyişməsi. 
Beləliklə,  məhsulun  keyfıyyət  göstəricilərinin  opti-
mallaşdırılması hər bir konkret şəraitdə özünə məxsus me-
todlarla  həll  edilir.  Bununla  yanaşı,  texniki  məmulatların 
keyfiyyət  göstəricilərinin  və  keyfiyyət  səviyyəsinin  opti-
mallaşdırılması  problemləri  həm  elmi,  həm  də  praktiki 
nöqteyi-nəzərdən aktual olaraq qalır. 
 
 
 
 

---

 
 
186 
 
IX. FƏSİL.KEYFİYYƏTİN İDARƏ 
OLUNMASININ 
PRİNSİPLƏRİ VƏ  FUNKSİYALARI 
 
9.1. Keyfiyyətin idarə olunmasının prinsipləri 
 
Keyfiyyətin  idarəetmə  prinsipləri  təşkilata  rəhbər-
liyin  əsasını  və  onun  fəaliyyətinin  əsasını  təşkil  edən  və 
bütün  marağı  olan  şəxslərin  və  təşkilatların  tələbatım  nə-
zərə almaqla, istehlakçıların ehtiyaclarının ödənilməsi üz-
rə uzunmüddətli fasiləsiz işə yönəldilən hərtərəfli və əsaslı 
qayda, yaxud müddəalardır. 
Cəmisi səkkiz prinsip məlumdur: 
-
 
istehlakçıya səmtləşdirilən təşkilat; 
-
 
rəhbərlik; 
-
 
işçilərin cəlb edilməsi; 
-
 
proseslərə əsaslanan yanaşma (üsul); 
-
 
idarəetməyə sistemli yanaşma 
-
 
fasiləsiz surətdə təkmilləşdirmə; 
-
 
faktlar əsasında qərar qəbul edilməsi; 
-
 
tədarükçü ilə qarşılıqlı surətdə faydalı münasibətlər.  
Keyfiyyətin  idarə  olunmasının  səkkiz  prinsipindən 
hər  birisinin  məzmunu  və  tətbiqi  xüsusiyyətlərini  daha 
müfəssəl şəkildə nəzərdən keçirək. 
Ən  birinci  «istehlakçıya  səmtləşdirilən  təşkilat» 
prinsipinin mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: təşkilatlar 
öz müştərilərindən asılıdır, buna görə də onlar müştəriləri-
nin cari və gələcək ehtiyaclarım başa düşməli, müştərilərin 
tələblərini nəzərə almalı və onların ümidlərini doğrultma-
ğa çalışmalıdırlar. 

---

 
 
187 
 
Həmin prinsipin tətbiqi aşağıdakı müsbət nəticələrin 
əldə edilməsinə səbəb ola bilər: 
1)müştərinin  ehtiyaclarının  və  çatdırılma  müddətlə-
rinə və qiymətlərinə görə gözlədiklərinin dərk edilməsi; 
2)müştərinin  razılıq  (məmnunluq)  dərəcəsinin  ölçül-
məsi və həmin ölçülmənin nəticələrinə onun reaksiyası; 
3)cəmiyyətin sorğularına baxılması; 
4)müştərinin  və  cəmiyyətin  qarşılıqlı  münasibətləri-
nin idarə olunması. 
Həmin  prinsipin  həyata  keçirilməsi  nəticəsində 
müəssisə elə bir üstünlük əldə edir ki, müştərinin ehtiyac-
ları ona bütün təşkilat (təşkili) üzrə aşkar olur, bu da müş-
tərinin  ehtiyacları  və  gözləmələri  ilə  müvafiq  məqsəd  və 
vəzifələrin birbaşa  əlaqələrini təmin edir, imkan verir ki, 
həmin  təşkilatın  heyəti  müştərinin  ehtiyaclarının  ödənil-
məsindən ötrü lazımi qədər bilik və bacarığa malik olur. 
İkinci  «rəhbərlik»  prinsipi  bundan  ibarətdir  ki,  rəh-
bərlik  təşkilatın  məqsəd,  istiqamət  və  daxili  mühitinin 
vəhdətini müəyyənləşdirir. Onlar işçiləri bütünlükdə təşki-
latın məqsədlərinin əldə olunmasına cəlb edirlər. 
Nəticədə  aşağıdakıların  həyata  keçirilməsi  mümkün 
olur: 
-
 
xarici  mühitin  dəyişikliklərinin  dərk  edilməsi  və 
onlara münasibət göstərilməsi, müştərilər, sahibkarlar, he-
yət, tədarükçülər və bütövlükdə cəmiyyət də daxil olmaq-
la, bütün iştirakçıların ehtiyaclarının nəzərdən keçirilməsi; 
-
 
təşkilatın gələcəyinin dəqiq təsəvvür edilməsi; 
-
 
təşkilatın  bütün  səviyyələrində  etik  modellərin 
iştirak dərəcələrinin müəyyən olunması; 
-
 
inamın yayılması və qorxunun aradan qaldırılması; 

---