Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
 
192 
 
Bu prinsipin tətbiqinin əsas üstünlüklərinə aşağıdakı-
ları aid etmək olar: daha real və əldə edilməsi mümkün ola 
bilən  planların  formalaşdırılması;  müqayisə  edilən  məlu-
matlar  və  informasiyalar  əsasında  əsaslandırılmış  məqsə-
din seçilməsi; işçilərin, kollektivlərin və fəhlə qruplarının 
iradlarının  tədqiqi  kimi  mənbələrdən  əldə  olunan  təkliflə-
rin, məlumat və informasiyaların təhlili imkanlarının əmə-
lə gəlməsi və həmin təhlilin nəticələrindən rəhbərliyin öz 
işçilərinə qarşı münasibətinə dair siyasətinin formalaşdırıl-
masından ötrü istifadə edilməsi. 
«Tədarükçü ilə qarşılıqlı surətdə faydalı münasi-
bətlər»  prinsipi  hər  iki  təşkilata  biznesdə  daha  yüksək 
müvəffəqiyyətə nail olmaq imkanı verir. 
Bu  prinsipin  tətbiqinin  üstünlüklərinə  aşağıdakılar 
aiddir:  tədarükçülərlə,  rəqiblər  üzərində  üstünlük  əldə  et-
məyə imkan verən strateji alyansların(ittifaqın, birləşmələ-
rin),  yaxud  partnyorluğun  (tərəfdaşlığının,  oyundaşlığın) 
inkişafı; tədarükçülərin strateji məqsədləri müəyyənləşdir-
məyə  imkan  verən  daha  erkən  cəlb  olunması  və  iştirakı; 
məhsulun  etibarlı  və  qüsursuz  çatdırılmasının  təmin  edil-
məsi;  tədarükçülərin təlim edilməsi (öyrədilməsi); hər  iki 
təşkilatın işinin yaxşılaşdırılmasından ötrü təkmilləşdirmə 
üzrə birgə səylər. 
 
 9.2. Keyfiyyətin idarə edilməsinin  metodları 
 
Kİ-nin iqtisadi metodları müəssisə və təşkilatların iş-
çilərini və kollektivlərini keyfiyyətin daim yüksəldilməsi-
nə, onun zəruri səviyyəsinin daim təmin edilməsinə həvəs-
ləndirən iqtisadi şəraitin yaradılması ilə reallaşdırılır. 
Kİ-nin iqtisadi metodlarına aşağıdakılar daxildir: 

---

 
 
193 
 

 
Kİ  sahəsində  fəaliyyətin  maliyyələşdirilməsi  (Kİ 
sahəsində  yeniliklərin,  yeni  və  modernləşdirilmiş  məhsul 
növlərinin işlənməsi üçün kreditlərin verilməsi ; borcların 
verilməsi,  qiymətin  müəyyənləşdirilməsi,  kalkulyasiya, 
xərclərin və nəticələrin tutuşdurulması) 

 
Kİ sisteminin bölmələrində təsərrüfat hesabı 

 
Islehsalın  iqtisadi  stimullaşdırılması,  istehlakçılara 
onların  tələblərinə  uyğun  məhsul  və  xidmətlərin  təqdim 
edilməsi; 

 
Yeni və modernləşdirilmiş məhsul və xidmət növ-
lərinin  yaradılmasının  biznes-planlaşdırılması,  onlar  üçün 
beynəlxalq  standartların  tələblərinə  uyğun  KS-nin  işlən-
məsi; 

 
məhsul  və  xidmətlərin  keyfiyyət  səviyyəsi  nəzərə 
alınmaqla onların qiymətinin müəyyənləşdirilməsi; 

 
keyfiyyət  üçün  iqtisadi  həvəsləndirmə  fondlarının, 
o  cümlədən  keyfiyyətə,  məhsulun,  texnikanın,  texnologi-
yanın yaradılması və modernləşdirilməsinə görə həvəslən-
dirmə və mükafatlandırma fondlarının təşkil olunması; 

 
istehsal sisteminin hər bir iş yerində və ümumilik-
də  idarəetmə  sistemində  keyfiyyətə  görə  əmək  haqqının 
ödənməsi və maddi həvəsləndirmə sisteminin tətbiqi; 

 
tədarük  edilən  məhsulun  və  göstərilən  xidmətlərin 
keyfiyyətindən asılı olaraq tədarükçülərə iqtisadi təsir va-
sitələrindən istifadə üçün şəraitin yaranması. 
İqtisadi metodlardan istifadəyə misal kimi maddi sti-
mullaşdırmanı  göstərmək  olar.  Bu  zaman  qabaqcadan 
əmək haqqının artırılmasının müqabilində işçidən öz əmə-
yinin keyfiyyətinə daha yüksək məsuliyyət, böyük intizam 
və nəticə kimi yüksək keyfiyyətli məhsul gözlənilir: «daha 

---

 
 
194 
 
yüksək əmək haqqı – daha yüksək keyfiyyət». Bu məsələ  
hal-hazırda  geniş  istifadə  olunan  «yüksək  səmərəlilik  – 
yüksək  əmək  haqqı»  kimi  yanaşma  ilə  ziddiyyət  təşkil 
edir.  Birinci  metoddakı  yanaşmanın  nə  qədər  faydalı  və 
səmərəli  olmasını  Yaponiyanın  «Omron»  korporasiyasın-
da  qazanılan  nailiyyətlərin  misalında  görmək  olar.  Lakin 
bu  korporasiyanın  təcrübəsi  göstərir  ki,  belə  yanaşmadan 
diferensial şəkildə, hər bir kəsin əməyini hərtərəfli qiymət-
ləndirməklə,  subyektivliyə  və  bərabərləşdirməyə  yol  ver-
mədən istifadə edilməlidir. 
Bu  metodun  geniş  miqyasda  reallaşdırılması  nəticə 
etibarı  ilə  əhalinin  tələbatını  və  alıcılıq  qabiliyyətini  yük-
səldə bilər (əmək haqqının artması ilə əlaqədar). Bu da uy-
ğun  olaraq  istifadə  olunan  məhsulun  həcmini,  müəssisə-
lərin  (metodun  tətbiq  edildiyi  müəssisədə  daxil  olmaqla) 
ümumi gəlirini artırır.Məhsulun satış həcmi yalnız keyfiy-
yətin  yaxşılaşdırılması  ilə  yox,  həm  də  maya  dəyərinin 
azalması  (sonra  bu,  qiymətin  aşağı  düşməsinə  gətirir)  və 
istehsal həcminin böyüməsi ilə artır (şəkil 9.2). 
 
 

---

 
 
195 
 
Şəkil 9.2. «Daha yüksək əmək haqqı daha yüksək 
keyfiyyət» əmək haqqının ödənməsi metodunun prinsi-
pial mahiyyəti 
Qeyd etmək lazımdır ki,   müasir dövrdə Azərbaycan 
Respublikasında  bazar  münasibətlərinin  inkişafı  KİE-nin 
iqtisadi metodlarından daha geniş istifadəni tələb edir. Bu, 
bazar  münasibətləri  şəraitində  müəssisələrin  öz  varlığını 
qoruyub saxlaması və inkişafı üçün mühüm şərtdir. 
Kİ-nin  təşkilati-tapşırma  metodları  keyfıyyətin  yük-
səldilməsinə  və  zəruri  keyfıyyət  səviyyəsinin  təmin  edil-
məsinə yönəldilmiş  icra üçün məcburi direktiv, əmr və sə-
rəncamlar vasitəsilə həyata keçirilir. 
Kİ-nin  təşkilati-tapşırma  metodlar  qrupuna  aşağıda-
kılar daxildir: 
•
 
reqlamentləşdirmə (ümumtəşkilati, funksional, və-
zifə, struktur); 
•
 
standartlaşdırma; 
•
 
normalaşdırma (ədədi kəmiyyətlərin normaları ba-
zasında); 
•
 
təlimatlandırma  (tanış  etmə,  izah,  məsləhət,  xə-
bərdarlıq); 
•
 
tapşırma  təsirləri  (əmr,  sərəncam,  göstəriş,  qərar, 
icraya nəzarət və s. əsasında). Bunlardan aşağıdakıları xü-
susi  qeyd  etmək  lazımdır:  təşkilatların  birinci  rəhbərləri 
tərəfindən  təsdiq  edilən  keyfiyyət  sahəsində  siyasətin 
işlənməsi və tətbiqi; Kİ üzrə müəssisə standartları, rəhbər-
lik, prosedur və digər normativ-texniki və normativ-meto-
diki  sənədlərin  işlənməsi  və  tətbiqi;  bölmələr  haqqında 
əsasnamə və vəzifə təlimatlarının işlənməsi və tətbiqi; Kİ 
üzrə  kadrların  seçilməsi,  yerləşdirilməsi,  tərbiyə  edilməsi 
və attestasiyası: Kİ üzrə qabaqcıl təcrübənin mənimsənil-

---