229
maddi həvəsləndirmə sistemlərinin idarə olunmasıdır.
MKİKS-nin təşkilati-texniki bazası müəssisənin standart-
lar kompleksidir. Ona daxil olan standartlar məmulatların
yüksək keyfiyyətinin asılı olduğu bütün işlərin qaydasını
nizama salır, maddi və əmək ehtiyatlarının istifadəsinin
səmərəli təşkilinə, bütün dərəcələrdən olan işçilərin öz
diqqət və səylərini əməyin və məhsulun keyfiyyətinin artı-
rılmasınayönəltməyə imkan verir. Başqa sözlərlə, müəssi-
sənin standartları NƏ, KİM, HARADA, NƏ VAXT və
NECƏ edilməsini müəyyənləşdirir. Bu vəzifəsindən asılı
olmayaraq şirkətin bütün işçiləri üçün qanundur. Müəssisə
standartı dinamik sənəddir. Buraya həyat, qabaqcıl təc-
rübə, elmin nailiyyətləri tərəfindən təqdim edilən hər hansı
bir dəyişikliyi daxil etmək olar. Təşkilati nöqteyi-nəzərdən
bu dəqiq, anlaşılan və operativ qənaətcil sənəddir. Keyfiy-
yətin idarə edilməsinin sahə sisteminin nümunəsi sənaye
müəssisəsi istehsalının effektliyinin işin keyfiyyətinin ida-
rə edilməsinin kompleks sistemi standartında təmsil olu-
nub.
230
XI FƏSİL. KEYFİYYƏTİN İDARƏ EDİLMƏSİ
SİSTEMİNDƏ STANDARTLAŞDIRMA
11.1. Standartlaşdırma proseslərinin mahiyyəti
XX əsrin əvvəllərində bir çox ölkədə hərbi texnika-
nın hazırlanmasında standartlaşdırmadan istifadə edilməyə
başlandı. Belə ki, hazırlanmış hissələr biri-birini qarşılıqlı
əvəz etmək tələbini yerinə yetirməli idilər. Bunu isə stan-
dartlaşdırmanı tətbiq etmədən yerinə yetirmək mümükün
deyildi.
Standartlaşdırma – məhsullar (işlər, xidmətlər) üçün
norma, qayda və xarakteristikaları müəyyənləşdirən nor-
mativ sənəddir. Standartlaşdırma üzrə normativ sənəd –
müəyyən növ fəaliyyətin və ya onun nəticələrinin ümumi
olan icra və istifadə norma, qayda və xarakteristikalarını
əks etdirən normativ hüquqi aktdır.
Sahə standartı – Azərbaycan Respublikasının nazir-
liyi (idarəsi) tərəfindən təsdiq edilmiş standartdır.
Müəssisə standartı – müəssisə tərəfindən təsdiq
olunmuş və ancaq həmin müəssisədə tətbiq olunan stan-
dartdır.
Texniki şərtlər – məhsulu yaradan müəssisə tərəfin-
dən təsdiq edilmiş, bir qayda olaraq, sifarişçi müəssisə ilə
razılaşdırılmış, konkret məhsula (xidmətə) aid normativ
sənəddir.
Dövlətlərarası standart (ГОСТ) – standartlaşdırma,
meterologiya və sertifikasiya üzrə birgə siyasət aparmaq
haqqında müqavilə bağlamış dövlətlər tərəfindən bilava-
sitə qəbul və tətbiq edilən standartdır.
231
Milli standart – hər hansı bir ölkənin standartlaşdır-
ma üzrə milli orqanı tərəfindən qəbul edilmiş standartdır.
Standartlar toplusu – qarşılıqlı əlaqəli standartlaşdırma ob-
yektləri üçün uyğun tələblər irəli sürən və ümumi məqsədə
yönəlmiş qarşılıqlı əlaqəli standartlar yığımıdır.
Beynəlxalq standartlaşdırma – bütün ölkələrin uyğun
orqanlarının iştirakı üçün açıq olan standartlaşdırmadır.
Regional standartlaşdırma – dünyanın müəyyən bir
coğrafi və ya iqtisadi regionunda yerləşən ölkələrin uyğun
orqanlarının iştirakı üçün açıq olan standartlaşdırmadır.
Milli standartlaşdırma – konkret bir ölkə səviyyə-
sində həyata keçirilən standartlaşdırmadır. Məmulatların
keyfiyyətinin idarəetmə sisteminin mühüm elementi stan-
dartlaşdırmadır. Standartlaşdırma daha səmərəli norma
müəyyən edən, sonra onları məhsul yaradılmasının stan-
dart, təlimat, metodika və tələblər kimi normativ sənəd-
lərdə əks etdirən norma yaradıcı fəaliyyətidir, yəni bu
standartlara uyğunluğu yaradan vasitələr kompleksidir.
Standartlaşdırma məhsulun (işlərin, xidmətlərin)
keyfiyyətinin idarə edilməsinin müasir mexanizminin mü-
hüm elementlərindən biridir. Standartlaşdırma üzrə bey-
nəlxalq təşkilatın (İSO) müəyyənləşdirdiyi kimi stan-dart-
laşdırma bütün maraqlı tərəflərin xeyrinə və onların iştira-
kı ilə, müəyyən sahələrdə fəaliyyətin qaydaya salın-ması
məqsədi ilə, o cümlədən təhlükəsizlik texnikasının funk-
sional şərtlərinə və tələblərinə riayət edilməsi zamanı
ümumi optimal qənaətə nail olunması üçün qaydaların
müəyyənləşdirilməsi və tətbiqidir.
Standart standartlaşdırma obyekti üçün qaydalar,
normalar, tələblər kompleksini müəyyən edən və səlahiy-
232
yətli orqan tərəfindən təsdiq edilmiş standart-laşdırma üz-
rə normativ-texniki sənəddir. Standartlar, müt-ləq icra
olunmalı olan müəyyən tələblərin, qaydaların və normala-
rın daxil olduğu sənədlər şəklində təqdim olunur-lar. Bun-
lar, həmçinin, əsas ölçmənin vahidləri və ya fiziki sabitlə-
ridir (məsələn, metr, volt, amper, Kelvin üzrə mütləq sıfır
və s.). Fiziki müqayisə üçün bütün əşyalar, yəni uzunlu-
ğun, kütlənin, qüvvənin və s. dövlət etalonları vahidləri də
standartlara aiddir.
Standartlaşdırmanın fəaliyyət göstərən sistemi aşağı-
dakıları işləyib-hazırlamağa və aktual vəziyyətdə saxlama-
ğa imkan verir:
-
vahid texniki dilə;
-
məhsulun mühüm texniki xüsusiyyətlərinin unifıka-
siya olunmuş sıralarına (buraxılış və oturtmalar, gərginlik-
lər, tezliklər və s.);
-
ümumi tətbiq edilən məmulatların növ-ölçü sırala-
rına və konstruksiya növlərinə;
-
texniki- iqtisadi məlumatların təsnifatlaşdırılma sis-
teminə;
-
material və maddələrin xüsusiyyətləri haqqında
gerçək (həqiqi) arayış məlumatlarına.
Standartlaşdırmanın məqsədləri aşağıdakılardır:
-
məhsulların keyfiyyət və nomenklaturasının, xid-
mət və proseslərin insanların həyatı və sağlamlığı üçün
təhlükəsizliyinin təmin olunması, ətraf mühitin mühafizəsi
məsələlərində dövlətin və istehlakçıların mənafeyinin mü-
dafiəsi;
-
iqtisadiyyat və əhalinin tələbatına, elm və texnika-
nın inkişafına müvafiq olaraq məhsulun keyfiyyətinin
yüksəldilməsi;
Dostları ilə paylaş: |