23
tiv və vaxtlı-vaxtında olan məlumatın alınması üzrə işlərin
təşkili;
-
məmulatların keyfiyyətini aşağı salan səbəblərin
aşkarlanması və aradan qaldırılması üçün istehsalatın ha-
zırlanması dövrünün intensiv istifadəsi;
-
seriyalı nümunənin yaradılması prosesində kons-
truktor- texnoloji işlənmənin keçirilməsi;
-
məmulatın konstruksiyasının təkmilləşdirilməsi və
onun istismarının texnoloji səviyyəsinin yüksəldiliməsində
istehsalçı- müəssisənin və istismarçı təşkilatların fəal işti-
rakı;
-
universallıq, yəni sənayenin müxtəlif sahələrində
tətbiq imkanı.
Dördüncü mərhələ. 80-ci illərdə keyfiyyətin total
nəzarətindən (TQC) keyfiyyətin total menecmentinə (TQM)
keçid idi. Bu vaxt keyfiyyət sistemlərinə yeni beynəlxalq
standartlar seriyası – ISO 9000 (1987-ci il) standartları
meydana gəldi, hansılar ki, menecmentə və keyfiyyətin tə-
minatına olduqca əhəmiyyətli təsir göstərmişdilər. 1994-
cü ildə bu standartların yeni versiyası çıxdı, hansı ki, əsa-
sən proqram məhsullarının keyfiyyət təminatı məsələlə-
rinə, emal olunan materiallara, xidmətlərə böyük diqqət
yetirərək MC 9004 1,-2, -3, -4, standartını genişləndirdi.
Əgər TQC müəyyən olunmuş tələblərin yerinə yeti-
rilməsi məqsədilə keyfiyyətin idarə olunmasıdırsa, TQM -
həm də məqsədlərin və tələblərin özlərinin idarə olunma-
sıdır. TQM-ə həmçinin, istehlakçıda məhsulun keyfiyyə-
tinə inam yaradan tədbirlər sistemi kimi izah olunan key-
fiyyətin təminatı daxilidir. TQM sistemi (Şəkil 1.2.) key-
fiyyətin daim yaxşılaşdırılmasına, istehsal xərclərinin mi-
nimuma salınmasına və dəqiq müddətdə tədarükünə yö-
nəldilmiş kompleks sistemidir. TQM-in əsas ideologiyası
24
"Yaxşılaşdırmanın hüdudu yoxdur" prinsipinə əsaslanır.
ISO 9000 standartlarına uyğunluğa hesablanmış key-
fiyyət sisteminin sertifıkatlaşdırıması təchizatçıların və is-
tehlakçıların qarşılıqlı münasibətlərinə güclü təsir göstərir.
ISO 9000 seriyalı beynəlxalq standartlar əsasında qurul-
muş keyfiyyət sistemlərinin başlıca məqsədi - sifarişçi tə-
rəfindən tələb olunan məhsulun keyfiyyətini təmin etmək
və ona müəssisənin bunu etmək bacarığını sübut etməkdir.
Müvafiq olaraq sistemin mexanizmi, tətbiq olunan metod
və vəsaitələrə bu məqsədlə yönəldilmişdir. Lakin, İSO
9000 seriyalı beynəlxalq standartlarında iqtisadi səmərəyə
yönədilmiş məqsəd çox zəif ifadə olunmuşdur, təchizatın
vaxtında çatdırılması isə sadəcə olaraq yoxdur.
Baxmayaraq ki, sistem rəqabətə davamlılığın təmin
edilməsi üçün zəruri olan bütün məsələləri həll etmir,
ancaq onun şöhrəti surətlə artır və bu gün o, bazar mexa-
nizmində möhkəm yer tutur. Müəssisədə İSO 9000 se-
riyalı beynəlxalq standartlara uyğun keyfiyyət sisteminin
Şəkil 1.2. TQM-in əsas tərkibi
TQC - keyfiyyətə ümumi nəzarət;
Q Policy - keyfiyyət siyasəti;
Q Planning - keyfiyyətin planlaşdırılması;
QI - keyfiyyətin yaxşılaşdırılması;
QA - keyfiyyətin təmin edilməsi
25
olmasının xarici əlaməti sistemin sertifikatıdır.
Nəticədə bir çox hallarda müəssisənin keyfiyyət sis-
teminə sertifikatının olması onun müxtəlif layihələrdə işti-
rakı üzrə tenderə buraxılmasının əsas şərtlərindən biri ol-
muşdur. Keyfiyyət sisteminə sertifikat sığorta işində geniş
tətbiq tapmışdır. Belə ki,onun möhkəmliyi müəssisənin
etibarlılığına dəlalət etdiyindən müəssisəyə tez-tez güzəşt-
li sığortalanma şərtləri təqdim edirlər.
Beşinci mərhələ. 90-cı illərdə cəmiyyətin müəssi-
sələrə təsiri artmış, müəssisələr isə cəmiyyətin maraqlarını
daha çox nəzərə almağa başlamışdır. Bu, ətraf mühütiin
mühafizəsi və məhsulun təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən
menecment sistemlərinə tələblər qoyan İSO 14000 seriyalı
beynəlxalq standartların yaranmasına gətirib çıxardı.
Keyfiyyət sistemlərinin İSO 14000 seriyalı beynəl-
xalq standartlarına uyğunluğu İSO 9000 seriyalı beynəl-
xalq standartlarına uyğunluqdan heç də az şöhrəti olmur.
Keyfiyyətin humanist tərkibinin təsiri əhəmiyyətli dərəcə-
də artmışdır, müəssisə rəhbərlərinin öz heyətlərinin ehti-
yacının ödənilməsinə diqqət güclənmişdir.
Beynəlxalq standartların tələblərininin gücləndirmə-
sini qarşısına məqsəd qoyan keyfiyyətin idarə edilməsinin
korporativ sistemləri də meydana çıxır. Amerikanın avto-
mobil şirkətlərinin böyük üçlüyü 1990-ci ildə (1994-cü
ildə ikinci redaktə) "Keyfiyyət sistemlərinə tələblər" QS
9000 standartını işləyib hazırlamışdır. O, İSO 9001 stan-
dartına əsaslansa da, onun tələbləri Böyük üçlüyü fərdi tə-
ləbləri ilə gücləndirmişdir.
İSO 14000 və QS 9000 standartları, həmçinin key-
fiyyət üzrə mükafatların, modellər üzrə özünü qiymətlən-
dirmə metodlarının tətbiqi – keyfiyyətin idarə olunması
sistemlərinin inkişafının beşinci mərhələsinin əsas nailiy-
26
yətidir.
II FƏSİL. KEYFİYYƏTƏ NƏZARƏTİN
ÜMUMİ ANLAYIŞLARI VƏ İSTEHLAK DƏYƏRİ
2.1. Əsas anlayışlar və təriflər
Keyfiyyət nə deməkdir ? "Keyfiyyət" termininin mü-
əyyən edilməsi sualına həm yerli, həm də xarici elmi ədə-
biyyatlarda geniş yer ayrılır. Fəlsəfi olaraq keyfiyyət ka-
teqoriyası onun varlıq cismindən ayrılmayan mahiyyət
müəyyənliyini ifadə edir.
Keyfiyyət anlayışının konkret iqtisadi izahları da
həmçinin lazımi qədər mövcuddur. O cümlədən, amerikalı
professor H.D.Karrinqton yazır ki, keyfiyyət istehlakçı tə-
ləbatı yaranan zaman onun özünə rəva bildiyi qiymətə gö-
rə gözlədiklərinin təmin olunmasıdır, yüksək keyfiyyət isə
daha aşağı qiymətlə istehlakçının nəzərdə tutduğu, göz-
lədiyi həddin aşmasıdır.
Məhsulun keyfiyyəti anlayışı praktiki fəaliyyətdə
çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Buna görə də "Məhsulun
keyfiyyətinin idarə edilməsi. Əsas anlayışlar. Terminlər və
təriflər" reqlamenti ГОСТ 1546779-a əsaslanmışdır. Bu
normativ sənədə əsasən keyfiyyət dedikdə, məhsulun təyi-
natına uyğun olaraq müəyyən təlabatları ödəməyə yararlı-
ğını şərtləndirən xüsusiyyətlər cəmi nəzərdə tutulur.
İSO 9000:2000 beynəlxalq standartına uyğun olaraq
keyfiyyət-məhsulun xüsusiyyətlərini və əlamətlərini özün-
də cəmləyən, onun şərtləndirilməsi və ya ehtimal edilən
təlabatlarının təmin edilməsi bacarığıdır.
Dostları ilə paylaş: |