315
14.2. Əmtəə ekspertizası vasitələrinin təsnifatı
Əmtəə ekspertizası keçirərkən qiymətləndirmə fəa-
liyyətinin növləri üçün ümumi olan vasitələrdən istifadə
olunur. Bu fəsildə tətbiq edilən bir çox vasitələrə hərtərəfli
baxılacaq və ancaq ekspertin müvəffəqiyyətlə işləməsi
üçün ayrı - ayrı növlərin əhəmiyyət dərəcəsi göstəriləcək.
Əmtəə ekspertizası vasitələrinin sayı çoxdur, ona görə də
müəyyən sistemləşdirməyə ehtiyacı var.
Təyinatından asılı olaraq ekspertizanın aparılması
üçün tətbiq olunan bütün vasitələr iki qrupa ayrılır: mal
haqqında informasiya vasitələri və maddi - texniki vasitə-
lər (şəkil 14.2). Şəkil 14.2-də göstərilmiş əmtəə-mal eks-
pertizası vasitələrindən mühüm yeri mal haqqında infor-
masiya vasitələri qrupu tutur. Bu onunla izah olunur ki,
ekspertin mal haqqında ümumiləşdirilmiş informasiyası
olsa da, ekspertizadan əvvəl və ekspertizanın gedişi müd-
dətində konkret mal haqqında informasiya olmalıdır.
Əmtəə ekspertizası vasitəsinin seçilməsi malların xü-
susiyyətləri, eləcə də ekspertin əsaslı biliyi ilə təyin edilir.
Ekspertiza obyektinin əvvəlki və indiki vəziyyəti haqqında
informasiyası olan ekspert, gələcəkdə onun mümkün olan
vəziyyətlərini əsaslandıraraq qoyulmuş məqsədə nail ol-
mağın ən yaxşı vasitəsini seçir.
Eyni zamanda, əmtəə haqqında ekspertdə olan infor-
masiyanın xüsusiyyəti ondadır ki, ekspertin qərar verməsi
üçün lazım olan informasiyanın bəzi hissəsi yoxdur və ya
formalaşdırıla bilməz. .
316
Şəkil 14.2. Əmtəə ekspertizası vasitələrinin təsnifatı
Əmtəə ekspertizasının vasitələri
Malın qiyməti
Nəqletməyə sərf olunan xərclər
Heyyətin öyrənilməsinə sərf olunan xərclər və s
Təyinat üzrə qruplar
Mallar haqqında
informasiyalar
Maddi-texniki
vasitələr
İnformasiya daşıyıcılarına
görə növlər
İstifadə olunan
qurğulara görə
növlər
Sənədlər
Markalan
ma
Xüsusi
ədəbiyyat
Maddi-
texniki
bazası
Normativ
Texniki
İstehsal
Ticarət
Təhsil
Elmi
Ölçü
vasitələri
Aşkar
etmə
vasitələri
Texnoloji
Məlumat
Texnikanın
təşkili
317
Maddi-texniki baza: bina, avadanlıq, yükləmə-bo-
şaltma vasitələri, qablaşdırma və s. ikincidərəcəli rol oy-
nayır, baxmayaraq ki, ekspert çox vaxt ekspertiza aparar-
kən bu vasitələrsiz keçinə bilmir.Göstərilən qruplara daxil
edilmiş ayrı-ayrı əmtəə ekspertizası vasitələrinə nəzər
salaq.
Əmtəə ekspertizasının məlumat vasitələri. İnfor-
masiya-təqdim olunma formasından asılı olmayaraq şəxs-
lər,faktlar, vasitələr və proseslər haqqında məlumat-dır.
Sənədlər. Onlar ekspertiza apararkən mühüm vasitə-
dir və normativ, texniki və texnoloji sənədlərə bölünür-
lər.Sənəd (sənədləşdirilmiş informasiya)- maddi informa-
siya daşıyıcısı üzərində qeyd olunmuş rekvizitli informasi-
yadır ki, bu da onu eyniləşdirməyə imkan verir. Sənədi ey-
niləşdirən əsas rekvizitlər hesablama və qeyd nömrəsidir,
eləcə də təşkilatların adları və ya vəzifəsi göstərilən şəxsin
imzası təşkilat sənədi təsdiq edən şəxsin adı soyadı atası-
nın adıdır.
Normativ sənədlər ekspert tərəfindən həyata keçiri-
lən informasiya prosesləri sənədlərin bütün növlərini əhatə
edir. Onların içində normativ sənədlərin xüsusi yeri var.
Normativ sənəd (N.S.) müəyyən növ fəaliyyətə və ya
onların nəticələrinə ümumi aid olan qaydaları, prinsipləri,
xarakteristikaları özündə cəmləşdirən və istehlakçıların
(istifadə edənlərin) geniş dairəsi üçün daha aydın olan sə-
nəddir. Normativ sənədləri texniki və texnoloji sənəd-
lərdən prinsipial surətdə fərqləndirən cəhət ondan ibarətdir
ki, onlar eyni adlı ekspertiza obyektləri üçün ümumi nor-
maları, qaydaları, xarakteristikaları özündə birləşdirir. On-
318
lar da ya mütləq və ya zəmanətlidir. Bu sənədlər müxtəlif
istifadə dairələrində qəbul edilir.
Normativ sənədləri standartlaşdırma, meterologiya,
sertifikatlaşdırma, ticarət, baytarlıq, sanitariya və gigiyena
sahəsinə ayırmaq qəbul edilmişdir.Bu sənədlər ekspertlər
tərəfindən əmtəə ekspertizası apararkən işlədilməlidir.
Texniki sənəd – malların hərəkəti prosesində onun
eyniləşdirilməsi vacib olan əmtəənin xarakteristikaları
haqqında konkret informasıyası olan sənəddir. Bu sənədin
əsas təyinatı – eyniləşdirmənin təmin olunması və malla-
rın, mal partiyalarının, mal hərəkətinin bütün mərhələlə-
rində izlənməsidir. Qeyri-standart mallar aşkar edil-dik-
dən sonra, qüsurların səbəbləri araşdırılır. Kritik qüsur-lar
aşkar edildikdə, konkret mal partıyaları kənarlaşdırılır, bu
da ekspertlərin işini asanlaşdırır.Texniki sənədlər malı
müşayiət edən işçi və ya layihə-konstruktor sənədlərinə
bölünür.
Yeni malların ekspertizası çox vaxt layihə-konstruk-
tor sənədlərindən başlayır. Ekspert əmtəə eksperti-zası
apararkən bütün malı müşayiət edən sənədlərdə olan in-
formasiyanı öyrənir və araşdırır:
- kəmiyyət (göndərilən malların siyahısı (faktura),
çəki, marşrut vərəqələrində);
- keyfiyyət (uyğunluq sertifikatı, fıtosanitar, karan-
tin, deklorasiya ərizələri, keyfiyyəti təsdiqləyən sənəd, sı-
naq protokolları, hesabdan silmə aktı) hesablama (hesab
fakturaları, hesablarda, çeklərdə);
- kompleks (mal-nəqliyyat və ya dəmiryol faktura-
ları).
Dostları ilə paylaş: |