Dərslik baki-2017 s giriş. Мящсулдар лайларын чирклянмясинин гаршысынын алынмасы 4



Yüklə 9,87 Mb.
səhifə22/36
tarix21.04.2022
ölçüsü9,87 Mb.
#85785
növüDərs
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   36
tamamlama mühazrə

Süxurayrıcı hidrosiklon–Hidrosiklon süxurayırıcısı işləyən zaman qazıma məhlulu tanqensial giriş borusu 2 vasitəsilə 1 hidrosiklonuna ötürülür.



Titrəyən ələk (VS-1):

Hidrosiklon:

1-vibrator; 2-qəbuledici; 3-əsas gövdə; 4-atlıq; 5-amortizator; 6-titrəyən çərçivə; 7-tor;

1-hidrosiklonun gövdəsi; 2-giriş borusu; 3-çıxış borusu; 4-süxur hissəciklərinin çıxış borusu.

Mərkəzədənqaçma qüvvəsinin təsiri altında nisbətən ağır hissəciklər divara atılır və hidrosiklonun konusvari divarı ilə aşağı enir və süxur hissəçiklərinin çıxış borusu 4 vasitəsilə xaricə çıxarılır. Təmiz qazıma məhlulu hidrosiklonun mərkəzinə yığılır və çıxış borusu 3 vasitəsilə qəbul çəninə yığılır. Qazıma məhlulunun hidrosiklona daxil olma sürətini artırmaq üçün 2 tangensial borucuğun giriş deşiyi bir qədər daraldılmalıdır. Hidrosiklonun normal iş rejimi 0,2-0,5 MPa təzyiqdə təmin olunur.



8. Birgələşdirilmiş təzyiqlər qrafikinin qurulması metodu

Quyu qurluşunun elementləri


Qazıma vaxtı müxtəlif mürəkkəbləşmələrin (yumşaq süxurların uçması, tökülməsi, qazıma məhlulunun udulması və s.) qarşısını almaq üçün quyu müəyyən dərinliyə qazıldıqdan sonra onun lüləsi polad borularla möhkəmləndirilir. Bu borular qoruyucu borular adlanır. Lazım gəldikdə boruların içrərisi ilə lay məhsulları quyu azğına qaldırılır. Qazılan quyu dibindən qazıma məhlulunu quyunun azğındakı nov sisteminə yönəldən, quyu lüləsinə endirilmiş birinci kəmər istiqamətverici (dənizdə su ayırıcı) kəmər adlanır.

Dəyanətsiz, tökülən və uçmağa meyilli, yuyulması gözlənilən yuxarıdakı layları qoruyan qoruyucu kəmər konduktor adlanır. Konduktorun uzunluğu adətən 100-300 m, bəzi hallarda isə 600-700 m olur. Konduktorun arxasındakı həlqəvi fəza quyunun ağzına qədər sementlənir.

Konduktor buraxıldıqdan sonra birgələşdirilmiş təzyiqlər qrafikinə əsasən birlikdə qazılması mümkün olmayan lay dəstələri bir-birinin içərisindən keçə bilən müxtəlif diametrli qoruyucu kəmərlərlə möhkəmləndirilir. Bu kəmərlər birinci qoruyucu kəmər, ikinci qoruyucu kəmər və s. adlandırılır.

Quyuya buraxılmış sonuncu qoruyucu kəmərin arxası sementləndikdən sonra quyu lüləsi ilə məhsuldar laydakı neft-qaz məhsulunu yer üzərinə çıxarmaq üçün quyuya buraxılan sonuncu qoruyucu kəmər istismar kəməri adlanır.

Quyu qurluşunun secilməsi

Quyu quruluşunu hesablayaraq seçdikdə quyunun qazılmasında geoloji şəraiti, qazma zamanı texnika və texnologiyanın inkişaf səviyyəsi, qəza və mürəkkəbləşmələr baş verdikdə onların tez aradan qaldırılması, qazmaya sərf olunan material sərfinin azaldaraq qazma işlərinin qiymətinin azaldılması, təcrübi olaraq açıq quyu lüləsinin qoruyucu kəmərlə bağlanılmadan qalması müddətinin proqnozlaşdırılması və quyunun istismar vaxtının effektli uzunmüddətli istismar olması nəzərdə tutulmalıdır. Bu halda quyu quruluşu texniki qurğu kimi möhkəm olmalı, məhsuldar və sulu laylar bir-birindən yaxşı təcrid olunmalı, nəzərdə tutulan qazma rejimi reallaşmalı, qazma və istismar vaxtı ətraf mühitin qorunması təmin olunmalıdır.

Qazılacaq quyunun dərinliyi və istismar kəmərinin diametrinə əsaslanaraq geoloji şəraitə uyğun quyu kəsilişindəki layların dərinliklər üzrə lay təzyiqi (Pl) və hidravliki yarılma təzyiqləri (Phy) əsas götürülərək dərinliklər üzrə təzahür və hidravliki yarılma qradiyenti ekvivalentləri aşağıdakı düsturlarla hesablanır:

Burada, – lay təzyiqi, MPa; H – quyu lüləsi kəsilişdəki intervalların quyu ağzından dərinliyi, m.

Kəsilişdəki intervallar üzrə və hesablanaraq birləşmiş təzyiqlər qrafiki qurulur. Quyu lüləsinin geoloji kəsilişindəki intervallarda Pl və Phy təzyiqlərinə uyğun tərtib olunmuş qrafikdən qoruyucu kəmərlərin miqdarı, buraxılma dərinlikləri və intervalın qazılmasında istifadə olunan qazma məhlulunun sıxlığı müəyyən edilir.

Məhsuuldar laydan alınması gözlənilən məhsulun miqdarından asılı olaraq istifadə olunan istismar kəmərləri 219, 178, 168, 146, 140, 127 və 114 mm diametrində olur. İstismar kəmərinin diametrinin seçilməsi eyni zamanda qazılan quyunun qazılma şəraiti və aralıq qoruyucu kəmərin daxili diametrindən də asılı olur.

Quyu quruluşunda istismar kəmərinin diametrini seçdikdən sonra qoruyucu kəmərlərin ölçüləri aşağıdan yuxarıya seçilir.

Təcrübə ilə müəyyən edilmişdir ki, diametrləri 114-245 m olan boru ilə quyu divarı arasındakı məsafə (zazor) 35-40 mm, diametrləri 273-426 mm olan boru ilə quyu divarı arasındakı məsafə 50-55 mm və diametrləri 426 mm-dən çox olan boru ilə quyu divarı arasındakı məsafə 65-85 mm qəbul olunur.

İstismar kəməri buraxılan intervalı qazmaq üçün tələb olunan qazma baltasının diametri aşağıdakı kimi hesablanır:

Db=Dm

burada, Dm – quyu intervalına endirilən kəmərin muftasının diametri, mm;

δ – endirilən kəmərlə quyu divarı arasındakı məsafədir, mm.

Hesablama nəticəsində alınan rəqəmə uyğun QDST-dan tələb olunan baltanın diametri seçilir. Quyu lüləsinə endiriləcək növbəti kəmərin diametri aşağıdakı kimi hesablanır

Dk=Db+2b

Burada, Db – baltanın diametri, mm; b=2-3 mm balta ilə növbəti buraxılan kəmər arasında məsafəni (zazor) göstərən əmsaldır.

Quyu quruluşunu seçdikdən sonra quyuya buraxılan kəmərin arxasındakı fəzada olan sulu qazlı və neftli laylardakı məhsulların bir-birinə keçməsinin qarşısını almaq üçün kəmər arxasındakı həlqəvi fəza sementlənir. Kəmərin arxasında sement məhlulunun qazma hündürlüyü sahənin geoloji təlabatından asılıdır. Kəşfiyyat quyularına endirilən kəmərlərin sementlənməsində sement məhlulu quyu ağzına qədər qaldırılır.


«Ümid» strukturunun birğələşdirilmiş təzyiqlər qrafiki


« Ümid» strukturunda secilmişqoruyucu kəmərlər


9.Qaz sızmalarının aradan qaldırılması üçün tədbirlər

Yerli və xarici praktikada quyuların söndürülməsi üçün iki üsuldan - ağzında həlqəvi fəzada bağlı quyu zamanı təzyiq quyu lüləsi avadanlığı və qoruyucu kəmərin dağıdılmasına olan lazımi maksimal təzyiqdən az olduqda, qazma borularında təzyiqə nəzarətdən istifadə etməklə iki üsul tez-tez tətbiq edilir: “Qazmaçı üsulu” və “közləmə və çəki üsulu”.

“Qazmaçı üsulu”-nun əsası aşağıdakılardan ibarətdir. Sirkulyasiya (dövran) yaradıldıqda nasos işəsalınır, ştuser açılır və onun klapanı, elə tənzimlənir ki, quyunun həlqəvari fəzasında olan təzyiq bağlı quyu ağzında həlqəvari fəzada olan təzyiqə bərabər olmalıdır. Bütün vaxt ərzində, nasos planlaşdırılmış sirkulyasiya sürətini aldıqda, həlqəvi fəzada və qazma borularında daimi təzyiq saxlanılır. Nasos, quyunun söndürülməsi üçün vacib olan sürətlə işlədikdə, ştuseri elə tənzimləyirlər ki, qazma borularında daimi təzyiq saxlanılsın. Qazma məhlulunun qazlaşdırılmış paçkası quyudan çıxdıqda, sirkulyasiya dayandırılır və quyu təzyiqinin stabilləşməsi üçün saxlanılır. Əgər qazma borularında və həlqəvi fəzada bağlı quyu zamanı, təzyiq bərabərdirsə, təzahür ləğv olunmuşdur, bundan sonra ağırlaşdırıcı qazma məhlulunu quyuya basmaq yolu ilə quyunun söndürülməsinin ikinci etapı həyata keçirilir. Bu məqsədlə ştuser açılır və nasos işə salınır. Nasos quyunun bağlanması üçün hesablanmış sirkulyasiya sürətini alana kimi, ştuser elə tənzimlənməlidir ki, həlqəvi fəzada təzyiq daimi olsun. Planlaşdırılmış sirkulyasiya sürətini aldıqda, ştuser elə tənzimlənməlidir ki, qazma borularında olan təzyiq tullantı yarandıqdan sonra qazma boruları kəmərlərinin səthinin örtülməsi anında olan təzyiqə üstəgəl boruların, ştuserin, balta və s. hidravlik kanallarında müqavimətin qarşısının alınmasına sərf olunan təzyiqə bərabər olsun. Quyuların söndürülməsi üçün qazma məhlulunun basılmasının davam etdirilməsi ilə gedən sirkulyasiya prosesində ştuser elə tənzimlənməlidir ki, qazma borularında təzyiq daima aşağı ensin. Bu təzyiq düşgüsü, məhlul quyunun söndürülməsi üçün baltanın yuyucu dəliyinə düşənə qədər davam edəcək. Bundan sonra ştuser elə yüklənir ki, sirkulyasiyanın sonuna qədər qazma borularında təzyiq daimi olsun. Quyudan ağırlaşdırılmış qazma məhlulu çıxmağa başladıqda ştuseri və quyunu bağlayırlar. Əgər qazma borularında və həlqəvi fəzada artıq təzyiq yoxdursa, deməli quyu nəzarət altındadır və planlaşdırılmış içlərə başlamaq olar.

Quyunun söndürülməsi “közləmə və çəki” üsulu ilə aparıldıqda bütün işlər bir etapda görülür. Bu üsulun fərqli xüsusiyyəti quyunun söndürülməsində, sirkulyasiya üçün ağırlaşmış qazma məhlulundan istifadə olunmasıdır. Buna görə də quyunu bağlayan kimi, lazımi sıxlıqlı qazma məhlulunun hazırlanmasına başlanır. Ağırlaşmış məhlul hazırlandıqdan sonra quyuda sirkulyasiya yaradılır. Nasos lazımi sirkulyasiya sürətinin yığdıqda, ştuserdə daimi təzyiq saxlanılır. Ağırlaşdırılmış qazma məhlulu verilmiş sürətlə qazma borularına daxil olduqda, ştuser elə tənzimlənir ki, quyunun həlqəvi fəzasındakı təzyiq, tullantı yarandıqdan sonra bağlı quyu lüləsindəki təzyiqə, üstəgəl təhlükəsizlik əmsalını təmin edən təzyiqə bərabər olsun. Quyunun vəziyyətindən və quyu ağzında faktiki təzyiqlə, qoruyucu kəmər və quyu lüləsi avadanlığında mümkün ola bilən təzyiq arasındakı fərqdən asılı olaraq təhlükəsizlik əmsalı 1 MPa qəbul edilir. Bundan sonra ştuser elə tənzimlənir ki, qazma borularında təzyiq planlaşdırılmış qrafik üzrə ensin. Ağırlaşmış qazma məhlulu baltanın yuyucu dəliyinə çatdıqda, sirkulyasiya dayandırılır, ştuser bağlanır. Bu anda qazma borularında artıq təzyiq sıfıra bərabər olmalıdır, bu da ağırlaşmış qazma məhlulunun hidrostatik təzyiqinin lay təzyiqindən çox olduğundan xəbər verir. Belə yoxlamadan sonra ştuser yenidən açılır və nasos işə salınır. Ştuser, sirkulyasiyanın sonuna kimi planlaşdırılmış təzyiqi daimi saxlamağa tənzimlənir. Quyudan maye tullantıdan sonra, tullantı ilkin məhlul, sonra isə quyunun söndürülməsi üçün hazırlanmış məhlul xaric olunur. Bu məhlul quyudan çıxan kimi nasos dayandırılır, ştuser xətti bağlanır. Əgər qazma borularında və həlqəvi fəzada artıq təzyiq yoxdursa, deməli quyu sönmüşdür və işləri yenidən görmək olar. Əgər borularda təzyiq varsa, bu ikinci tullantı olmasından xəbər verir və quyunun söndürülməsi üzrə əməliyyat təkrar olunmalıdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, əgər tullantı layın sınağının sonunda, quyudan lay sınaqedicinin qaldırılmasından əvvəl yaranıbsa, quyunun söndürülməsi zamanı məhlulun sirkulyasiyası lay sınaqedicisinin sirkulyasiya klapanı dəliyindən keçərək aparılır. Bundan əlavə, qazma boruları və nasos-kompressor borularının yuxarı sonluğunda quyu ağzı armatur quraşdırılır.

Yuxarıda göstərilən quyuların söndürülməsi üsulları daha geniş tətbiqini tapmışdır. Çox gec-gec tətbiq olunan yanaşı quyuya nəzarət üsulunun mahiyyəti aşağıdakı kimidir. Hələ ki, quyu bağlanmayıb və qazma məhlulu sirkulyasiya edir, onun ağırlaşdırılması həyata keçirilir. Quyunun bağlanmasından və bağlı quyu zamanı qazma borularında təzyiq, qoruyucu kəmərdə təzyiq və ambarda məhlul axını qeydə alındıqdan sonra sirkulyasiyanın ilkin son təzyiqi hesablanır və qazma məhlulunun lazımi sıxlığı təyin edilir. Bundan sonra sirkulyasiya bərpa edilir və sirkulyasiya sürəti, qoruyucu kəmərdə daimi təzyiqin saxlanması zamanı söndürülmə sürətinə qədər artırılır. Təzyiq qazma borularında sirkulyasiyanın ilkin təzyiqinədək tənzimlənir.

Ona görə də sirkulyasiyanən uyğun təzyiqinin saxlamaq üçün hər dəfə qazma məhlulunun sıxlığı artırıldıqda ştuserin tənzimlənməsi həyata keçirilir. Bütün bu əməliyyatlar ağırlaşdırılmış qazma məhlulu yer səthinə çıxanadək aparılır. Quyuda nəzarət üzrə əməliyyatlar dənizdə üzən qazma qurğusu (gəmi) ilə qazma zamanı çətinləşir. Çətinliklər əsasən ona görə yaranır ki, quyuağzı və tullantıyaqarşı avadanlıq dənizin dibində, ştuser isə qazma gəmisində yerləşir. Quyuağzı avadanlığının belə yerləşdirilməsi zamanı şaquli ştuser xətti yüksək çəkmə qüvvəsinə malik olur və kiçik diametrli borudan hazırlanır.

Yuxarıda göstərilən neftqaz təzahürünün ləğvi üsulları xaricdə geniş yayılmışdır. Yerli praktikada son illər quyudibi preventorun istifadəsi ilə neftqaz təzahürünün ləğvi üzrə perspektiv istiqamət qeyd olunmuşdur. Preventorun quyuağzından quyudibinə keçirilməsi, neftqaz təzahürünün və tullantının ləğv edilməsi üzrə texnoloji əməliyyatların yerinə yetirilməsində təhlükəsizliyi artırır.

Neftqaz təzahürünün ləğv edilməsi üçün tamponaj tərkiblər

Fontan və neftqaztəzahürlü quyuların sementlənməsi üçün tərkibi fərqli olan tamponaj qarışıqlar və məhlulları tətbiq edilir. Bütün hallarda konkret quyu şəraiti üçün reseptura seçilir: həmin quyu lüləsi sahəsinin temperatur və təzyiqi, lazım olan yerdə körpü, bənd, tıxac quraşdırılmaqı. Bu zaman məhlul aşağı suverməyə (sedimentasiya), kifayət qədər tutuşma müddətinə və hesablanmış sıxlığa malik olmalıdır.

100 0C temperaturlarda- portlandsement əsaslı, daha yüksək temperaturlarda – şlak əsaslı qarışıqlar tətbiq olunur; şlak olmadıqda portlandsementli qarışığa mütləq kvarslı qum əlavə edilir. Ağır tamponaj məhlula ehtiyac olduqda ağırlaşdırıcılar (barit, maqnetit, hematit və s.) tətbiq olunur; yüngülləşdirici məhlullar lazımdırsa əlavə su qatılması tələb edilən (sıxlığın azaldılması və vurulmanı təmin etmək üçün) strukturəmələgətirici – materiallar (və ya strukturəmələgətirici reagentlər) istifadə edilir.

Sementləmə prosesi qəza hallarını nəzər almaqla təşkil olunur, baxmayaraq ki, prosesin texnologiya elementləri adi sementləmədə olduğu





kimidir. Neftqaz təzahürünün ləğv edilməsi üşün tamponaj sementləri tamponaj məhlulunun sıxlığına kq/m3 görə qruplara bölünür: 1-yüngül (˂1400), 2- yüngülləşdirilmiş (1400-1650), 3- normal (1650-1950), 4 – ağırlaşdırılmış (1950-2300), 5 – ağır (2300 ˂). Özülü əsasına görə sementlər bölünür: portlandsement əsaslı tamponaj sementi, domna şlakı və orqanik bərkidici əsaslı tamponaj sementlər. Neftqaz təzahürünün ləğv edilməsi üçün hər yerdə portlandsement tətbiq olunur, bu ya onun əlverişli olması və xassələrinin stabil olması ilə əlaqədardır.

Aralıq qoruyucu kəmərlərin borulararası sahədəki aralıqda qaz təzahürünün quyu ağzından söndürülməsi məqsədi ilə Schlumberger şirkətinin iki texnologiyasına baxaq:

Schlumberger şirkətinin sementləmədən sonra (FUTUR) qaz axımının qarşısının alınması üçün texnologiya və sementləmə üzrə əsas işləri (SqueezeCRETE) bitdikdən sonra microannulusun (mikroçatların) doldurulması üçün texnologiya.

İlkin sementləmənin yeni texnologiyası (FUTUR) tutuşmadan sonra karbohidrogenlərlə təmasda olduqda mikroçatları və xırda aralıqları sərbəst izolyasiya etmək qadir olan sement daşıdır ki, bu da quyuların istismar müddətini artırır və onların təmirinə olan xərcləri azaldır. Sement daşı axım yollarını elə bağlayır ki, bir neçə saat ərzində çatlar təmir olunur və sement həlqəsi başqa təsir göstərmədən bərpa edilr. Bu sementin özünübərpaetmə xassəsi sement örtüyünü uzunmüddətli və etibarlı bərpasını təmin edir və quyunun bütövlüyünü saxlayır. SqueezeCRETE texnologiyası suspenziyaya dar yarıqlara daxil olmağa imkan verir. Bu texnologiyanın hesabına standart tamponlara nisbətən suspenziyanı daha dərin və dar yarıqlara yeritmək mümkündür.

10.Quyularda məhlulun udulmasının qarşısının alınması

Cədvəldə quru gipslə sementin 1:1 nisbətində qarışığından alınan, cədvəldə isə sement məhlulu ilə (Volskiy zavod, s/s – 0,5, inşaat gipsi, s/s – 0,7) 1:1 nisbətində qarışığından alınan gipssement qarışıqlarının xassələri göstərilmişdir. (Volskiy zavod, s/s – 0,5, inşaat gipsi, s/s – 0,7).

Gipssement məhlullarının su əlavəsi ilə birgə davamlılığı sement məhlullarına nisbətən daha yüksəkdir. Deyilənlərdən nəticə çıxararaq qeyd etmək olar ki:

1) gipssement qarışıqların qatılaşma əyriləri plastik möhkəmlik əyrilərində olduğu kimi göstərir ki, strukturəmələgəlmənin koaqulyasiya periodundan kristallaşma perioduna keçidi kiçik müddətdə baş verir;

2) 10 – 50 0C həddində temperatur dəyişməsi prosesə təsir göstərir;

3) suyun miqdarının artırılması qarışığın tutuşma başlanğıcını uzadır, belə ki, qarışdırılma prosesində formalaşan struktur yalnız s/s – 0,8 və daha yuxarı olduqda dağılır.

4) Hətta su tərkibinin daha çox olduğu ( s/s = 0,8 ÷ 0,9) halda qarışığın tez tutuşması gips-sement qarışıqlarının yüksək tamponaj edici xassələrindən xəbər verir və onları su əlavəsindən çox həssas olan sement məhlullarında fərqləndirir.

Cədvəl

Quru gips və sementin qarışığından alınan gips-sement qarışıqlarının

xassələri


S/S

Ləngidici

Sıxlığı,

q/sm3



Yayılması, sm

Tutuşma müddəti,

saat-dəq.



4 saatdan sonrakı möhkəmliyi, MPa

Adları

Tərkibi,

%


başlanğıcı

sonu

0,6

-

-

1,72

24

0-10

0-15

1,4

0,6

TPFN

0,2

1,72

24

0-20

0-30

1,1

0,6

TPFN

0,3

1,72

24

0-25

0-35

1

0,6

TPFN

0,4

1,72

24

0-40

0-50

0,8

0,6

TPFN

0,5

1,72

25

0-40

0-50

0,7

0,5

SSB

1

1,76

25

0-40

0-55

1,1

0,5

QMFN

0,7

1,89

21

0-30

0-40

0,8

Cədvəl

Sement məhlulu ilə gipsin qarışığından alınan gipssement

qarışıqlarının xassələri


Ləngidici

Sıxlığı,

q/sm3



Yayılması, sm

Tutuşma müddəti,

saat-dəq.



4 saatdan sonrakı möhkəmliyi, MPa

Adları

Tərkibi,

%


başlanğıcı

sonu

-

-

1,76

20

0-06

0-10

1,6

SSB

2

1,71

25

0-32

0-42

1,7

TPFN

0,2

1,72

24

0-20

0-35

1,6

TPFN

0,3

1,79

26

0-25

0-30

1

TPFN

0,2+1

1,73

24

0-30

0-40

0,4

TPFN+

0,2+1

1,73

24

0-55

1-10

1,2

Gipssement məhlulları tiksotrop koaqulyasiya strukturundan möhkəm kondensat-kristallaşma strukturuna kiçik periodla keçmə qabiliyyətinə malik olduğundan onlar yüksək kavernozlu və iriçatlı udulma zonalarının bağlanması üçün əhəmiyyətlidir.

Gipssement qarışıqlarının təkrar qarışdırılması onların statik şəraitdə vaxtında, bir qədər tez tutuşma başlanğıcı ilə qatılaşmasına gətirib çıxarır. Qatılaşma kondensat – kristallaşma sistemində inkişafına dəlalət edir, məhlulun ardınca yenidən qarışdırılması alınan gips-sement daşının möhkəmliyinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.

Gilsement məhlulları. Gilsement məhlulları tamponaj elementindən, bentonit və tutuşma sürətləndiricinin, quru komponentlərin ardıcıl qarışdırılması və ya bentonitin sement məhluluna əlavəsi ilə alınır. Qarışıqda gil hissəciklərinin olması strukturun daha tez artımına imkan verir. Gil-sement məhlulları qazma məhlulunun təsirinə daha az həssasdırlar. Bentonit tamponaj daşının keçiriciliyini azaldır, onun strukturunu möhkəmləndirir. (s/s = 0,5 və 4% CaCl2 tərkibli) gil-sement məhlullarının xassələri cədvəl 2.5-də göstərilmişdir.

Cədvəl

4 % CaCl2 tərkibli və s/s=0,5 olan gilsement məhlulunun xassələri


Giltozu tərkibli100 kütlə sementi,%

Sıxlığı,

q/sm3



Yayılması,

sm


Tutuşma müddəti,

saat-dəq.



24 saatdan sonrakı möhkəmliyi, MPa

başlanğıcı

sonu

4

1,8

20,5

3-15

4-40

4,2

6

1,82

19,5

3-05

4-35

4,7

8

1,82

20

3-00

4-25

4,8

10

1,84

19

3-50

5-05

5

Cədvəl

75 0C temperaturda gil-sement məhlulunun xassələri



Tərkibi,

Sıxlığı,

q/sm3



Yayılması, sm

Plastik möhkəmliyin başlanması vaxtı, 10 kPa bərabər, dəq.

sement

su

Bentonit

Əlavələr

Tezləşirici

adları

sayı

100

90

20

Perlit

5

-

1,6

16

200

100

135

33

-

5

-

1,37

20,5

120

100

120

33

Keramzit

5

-

1,35

16

110

80

80

20

-

5

-

1,6

15

150

25

170

70

-

5

-

1,33

13

136

25

190

70

Perlit

5

-

1,24

13

144

48

140

47

-

5

-

1,31

14,5

198

70

90

30

-

-

0,7

1,51

18

105

60

100

40

-

-

0,6

1,46

14,5

120

İntensiv udulma zonalarının izolyasiyası yüksək suvermə göstəricisi olan tamponaj gil-sement məhlulu (YSTM) işlənmişdir. Bu məhlul 1:2 nisbətdə 1,35-1,45q/sm3 sıxlıqlı sement məhlulu, 1,18-1,2 q/sm3 sıxlıqlı bentonit məhlulunun (daha mürəkkəb udulma zonaları üçün 1:1 nisbəti götürülür) qarışığından alınır. YSTM yüksək özlülüyə və filtrasiya göstəricisinə malikdir və nəticədə filtrat laya keçir, keçirici quyuyanı zona isə məhlulda olan sement və gil hissəcikləri və əlavələrlə bağlanır. YSTM-in ardınca kalsium xloridin sulu məhlulunda düzəldilmiş adi gilsement məhlulu vurulur.

Sement- polimer məhlulları sement məhlullarına həm məhlulun, həm də tamponaj daşının xassələrini yüksəlməsinə imkan verən polimer əlavələrin qatılması ilə alınır. Polimerin yüksək istiliyə davamlılığı, qeyri-keçiriciliyi sement kompozisiyasının uyğun xassələrini, onların struktur xassələrini və izoləedici qabiliyyətini yüksəldir. Belə məhlulların əsas keyfiyyəti onların filtrasının möhkəmlədici xassələrə malik olmasıdır.

Polifanik epoksid qətranı (AET-1) və bərkimiş polietilenpoliamin (PEPA) əlavəsi ilə tamponaj daşından ibarət olan sement – qətran kompozisiyası işlənmişdir (STK-1). Cədvəldə 20 % qətranın çəkisindən PEPA ilə sementinin xassələri verilmişdir.

Cədvəl


Portlandsementi əsasında STK-1 xassələri

AET əlavəsi, %(sementin çəkisindən)

Yayılması, sm

Temperatur,

0C

Qatılaşma vaxtı,

Saat-dəq.



2 sut. sonrakı möhkəmlik, MPa

Qaz keçiricilikli,

10-3mkm2



əyilmə

sıxılma

-

20

50

75


4-10

1-35


4,9

6,4


13,2

17,3


1,8

0,8


1

21

50

75


2-50

1-30


7,3

7


20

21


0,2

0,15


3

22,5

50

75


2-20

1-30


8

7


20,5

21


0,2

0,15


6

23

50

75


1-50

1-20


6,4

6,8


16

22


0,03

0,007


STK-1 hazırlanması üçün qarışdırılacaq suya ardıcıl olaraq AET qətranı və PEPA bərkidicisi qatılır, sonra bu mayedə sement məhlulu hazırlanır. Özülü maddənin dizel yanacağına inertliyi qazma boruları ilə məhlulun daha dərinliyə nəql edilməsinə imkan verir.Su ilə təmasda dizel yanacağı və məhlul qarışığı yüksək özlülü pastaya çevrilir. Alınan tıxacın möhkəmliyi özülü maddənin konsentrasiyasından asılıdır. Yüksək tərkibli bərk faza zamanı axıcı, yüngül vurulan məhlul almaq üçün ona qarışıq laya vurulduqdan sonra dizel yanacağının ayrılmasına kömək edən kreozol, dimera və başqa SAM (səthi aktiv maddə) qatmaq lazımdır.

Praktikada tez-tez solyarsement, solyarbentonit və solyarsement-bentonit qarışıqları tətbiq edilir. Solyar-sement qarışıqları sementin çəkisindən 30-40% dizel yanacağı, 0,5-1% -kreozol və 6% sürətləndiricidən (kalsiləşmiş soda) ibarətdir. Sement daşının daha çox möhkəmliyi üçün (yüksək temperaturada) qarışığa 30-50%-dək kvarslı qum qatılır.

Solyarbentonit qarışıqları (SBT) 1,1 –dən 1,3 q/sm3-dək sıxlıqlı (1m3 dizel yanacağına 1-1,5t bentonit) hazırlanır. Solyarbentonit qarışığı su ilə çıxarıldıqdan sonra çox tez qatılaşır və 15 dəqiqədən sonra 40-60 MPa plastik möhkəmliyə malik olur.

Solyarsement bentonit qarışıqları (SSBQ) aşağıdakı tərkibdə olur: 100-1200 kq bentonit gil-tozu, 300-500 kq sement və 1m3 dizel yanacağına- qarışığın çəkisindən 0,5-1% SAM. Su və ya qazma (gilli) məhlulu ilə qarışıqda, yüksək plastik möhkəmliyə və özlülüyə malik olan axıcılığı olmayan tamponaj pasta yaranır. Qarışığa lay sularının tutuşma başlanğıcınadək mənfi təsirinin azaldılması və tamponaj daşın möhkəmliyinin artırılması üçün SSBQ 3-10 % (sement çəkisindən) maye şüşə qatılır.

Karbohidrogen mayelərində olan məhlullar aşağıdakı qaydada hazırlanır. Sementləmə aqreqatlarının tutumuna içərisində SAM həlledilmiş, hesablanmış miqdarda dizel yanacağı tökülür. Bu mayedə bentonit, sement və ya onların qarışığı qarışdırılır. Qazma borularından vurma zamanı qarışıq, qazma məhlulundan dizel yanacağının 0,5 m3-dan alt və üst hissələr ilə izolə olunur, qarışığın həcmi 5 m3-dan çox olmamalıdır. Qarışığın su ilə birləşməsindən bərk gel əmələ gəlir. Bir neçə saniyə ərzində yaranan gel əvvəlcə “ zamaska”nı xatırladır. Bir neçə dəqiqədən sonra o deformasiyaya və güc tətbiq etməklə təsirə davamlı olan qatı, az axıcılıqlı rezinəbənzər kütləyə çevrilir.

İki saatdan sonra maye udulma zonasında yerləşən yüksək minerallaşma zamanı tutuşmuş material öz xassələrinə görə süni rezindən olan adi lastiki xatırladır və adi qabıq tıxacının xassələrinə oxşayan elastik xassələrə malikdir. Maksimal miqdarda gelin alınması üçün, ilkin qarışıq və suyun həcmi 8:1 – 1:1 həddindən çıxmamalıdır.

Beqaam qarışığı (Halliburton” firması) kaustik soda, əhəng və başqa kimyəvi reagentlərlə, həmçinin su-neftli və invert emulsiyalı məhlullarla işlənilmiş həm şirin, həm də duzlu sudan istifadə etməklə hazırlanmış qazma məhlullarla birgə effektiv istifadə olunur. Bu qarışığın effektivliyi qazma məhlulunun ρH quymətindən asılı deyil. Benqam tərkibli hər hansı bir əlavə və ya məsamə bağlayıcı material olan məhlullarla istifadə oluna bilər. Mürəkkəb vəziyyətlərdə benqam qarışığına taxma lifi, dəridən olan lif materialı, perlit, fındıq qabığı və ya slüda pulcuğu və s. qatmaq olar, bu zaman qarışığın izolyasion xassəsi dəyişilmir. Qarışığın temperatur artmasının hiss etməməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Benqam qarışığı lay temperaturu 177 0C olan quyularda istifadə edilmişdir. Qarışığın hazırlanması sementləmə işləri üçün adi avadanlığın köməyi ilə həyata keçirilir. Qarışıq 1,6-3,2m3 hissələrlə hidravlik qarışdırıcının köməyi ilə hazırlanır. Qarışıq quyuya dərhal vurula və ya avtomaşınlarda saxlanılma və ya istifadə yerinə nəql etmə üçün qurulmuş tutumlara yığıla bilər.

Udulmanın qarışığın köməyi ilə ləğv edilməsi aşağıdakı kimi aparılır. Hazır qarışıq quyuya qazma və nasos-kompressor borularından adətən bir qazma nasosu ilə vurulur. İkinci nasosla boruarxası sahəyə su və ya qazma məhlulu vurulur. Çox vaxt böyük udulma zamanı, xüsusən də udulma kavernoz laylarda olduqda benqam qarışığının köməyi ilə, sonradan qazma zamanı yüksək sıxlıqlı qazma məhlulunun istifadəsi ilə izolyasiyanı təmin edən sement tıxacı yaratmaqla izolyasiya gücləndirilir. Firmanın göstəricilərinə görə benqam qarışığının tətbiqi 80% hallarda uğurlu olmuşdur.

Polimer əsaslı tamponaj məhlulları

Mineral özülü maddələrdən polimer tamponaj məhlulların aşağıdakı üstünlükləri var: az sıxlığı, tutuşma müddətinin rahat tənzimlənməsi, məsaməli mühitdə yaxşı süzülməsi, yüksək möhkəmliyi və korroziyaya davamlılığı. Tamponaj qarışıqların işlənməsi üçün sudahəllolan qətran geniş tətbiqini tapmışdır. Lakin sudahəllolmayan qətran daha perspektivdir. Bunlar quyu lüləsi boyu layda maye axınına qarşı dayana bilir və ilkin komponent tərkibini və ona uyğun olan məhlulun xassələrini saxlayaraq onunla qarşılıql təsirə girmir.

SKM -19 tamponaj qarışığı 30%-li FeCl2-un sulu məhlulunu qəbul etməyən karbamid M-19-62 qətranı əsasında işlənmişdir. Bu məhlulla qətranın təkrar qarışdırılması zamanı müəyyən vaxtdan sonra axıcılığın itkisi, sonra isə qətranın intensiv və tamponaj daşının möhkəmliyinin sürətli artması baş verir .

Cədvəl

SKM-19 qarışığının xassələri


Temperatur,

0C

Xlorlu dəmir əlavəsi, %

(qətranın çəkisindən)



Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

6 saatdan sonra möhkəmlik, MPa

başlanğıcı

sonu

əyilmə

sıxılma

24

2

1

0,5



0-90

0-50


2-00

0-17

1-10


3-00

15*

15

15



30

30

30



50

0,3

0,2


0,1

0-30

0-50


3-30

1-40

1-00


4-35

14

12,7


2,4

26

24,2


3,8

70

0,25

0,13


0,08

0-25

1-25


2-00

0-40

1-35


2-30

5,6

1,8


0,3

12,7

2,5


0,3

90

0,08

0,03


0,01

0-50

2-20


3-25

1-05

3-20


4-30

1,6

1,1


-

4,2

0,5


0,4

İzoləetmə qabiliyyətini artırmaq üçün qarışığa əlavələr – taxta ovuntusu, rezin qırıntısı və s. qatmaq təklif edilir. Qarışığa 1:1 və 1:2 nisbətdə əlavə etdikdə uyğun olaraq tutuşma müddəti 10 və20% artır. Bu zaman tamponaj daşın möhkəmliyi çox aşağı enir, lakin udulma kanalları örtülür.

Cədvəl


Tamponaj daşının xassələri

Həcm tutumu,

%


Temperatur,

0C

Təzyiq ,

MPa


Tutuşma vaxtı,

saat-dəq.



24 saatdan sonra möhkəmlik, MPa

Böyük ölçü

Məhlulun

başlanğıc

sonu

əyilmə

sıxılma

96,5

3,5

100

0,1

1-35

2-05

-

-

96,5

3,5

100

30

1-20

2-30

10,5

plastik

98

2

140

0,1

3-30

4-30

-

-

98

2

140

30

3-00

4-00

18,5

14,8

99

1

180

0,1

2-40

3-00

-

-

99

1

180

30

1-20

2-40

33

10

Lateks əsaslı qarışıq. Azkonsentrasiyalı latekslər əsasında, 25-30 % quru maddədən ibarət tamponaj qarışıqlar işlənmişdir. Bu lateks kalsium-xloridin sulu məhlulunda bərk rezinəbənzər kütlə yaradaraq koaqulyasiya edir.

Koaqulyasiya –kolloid məhlulda maddə hissəciklərinin yapışma, iriləşmə və çökməsi prosesidir. Azkonsentrasiyalı latekslər (AKL) istifadədən qabaq, lateksin dairəvi sirkulyasiyası zamanı onlara 0,5-1 % tozşəkilli KMC qatılması ilə yaranır. Əgər KMC məhlul şəklindədirsə 5-7 %-li KMC məhlulu 10% miqdarda (lateksin həllindən) qatılır. Latekslərin strukturlaşmasına onlarda əlavələrin (taxta kəpəyi, rezin qırıntısı və s.) daha bərabər paylanmasına imkan verir, optimal əlavə 1m3 lateksə 100-120 kq təşkil edir. Azkonsentrasiyalı lateksin quyuya vurulmasının iki texnoloji sxemi tətbiq edilir. Birincidə lateks, mərkəzi boru, yan borucuq və qarışdırma kamerasından ibarət olan xüsusi qurğuda koaqulyasiya edilir. Lateks mərkəzi boru üzrə əlavə ilə birgə kalsium-xlorid isə yan borucuqdan ötürülür.

Kalsium-xloridin sulu məhlulda maksimal konsentrasiyası 3 %-dir. Azkonsentrasiyalı lateksin kalsium-xlorid məhlulu ilə həcmə görə 1:1 nisbətdə qarışdırılır. Bu sxem sirkulyasiyanın tam itməsi zamanı, udulma layı iri karst və çatlarla müşahidə olunduqda tətbiq olunur. İkinci sxem üzrə isə kalsium xloridin 3%-li su məhlulunu lateksin porsiyasından az olmayan həcmində bölünərək porsiyalarla (3-dən az olmayan) vurulur.

Azkonsentrasiyalı lateksin kalsium-xloridin sulu məhlulu arasında bufer mayesi-300-500 l həcmində şirin su vurulur. Bir porsiya lateksin həcmi-1-2m3-dur. AKL etibarlı koaqulyasiyası üçün ondan əvvəl və ondan sonra 2-3m3 həcmdə kalsium xloridin sulu məhlulu vurulmalıdır. Lateks məhlulunu bərkitmək üçün udulma layına tez tutuşan qarışıq vurulur.

Tamponaj pastalar. Tamponaj pastalar gil və ya orqanik olmayan özlü maddələr əsasında hazırlanır. Gil əsaslı pastalar udulma intensivliyinin aşağı salınması üzrə tamponaj işlərinin aparılmasında tez tutuşan qarışıqların vurulması ilə və ya az intensivli udulma zamanı sərbəst izoləedici qarışıq kimi vurulan yüksək özlü pastalardır. Orqanik olmayan özülü maddələr əsasında olan pastalar bərkimiş materiallardır.

Aşağıda, izolə işləri zamanı daha geniş istifadə olunan pastalar göstərilir:

Qatı tamponaj pasta (QTP) yüksək plastik möhkəmliyə malikdir, cədvəl – də göstərilmişdir.

Cədvəl


Qatı tamponaj pastasının təklif edilən resepturası

Tərkib, %

Sıxlıq,

q/sm3



Özlülük,

s


CHC1/10 Pa

Filtrasiya

göstəriciləri,

sm3/30min


Gil qabığının qalınlığı, mm

gil

su

əlavə məhlulun həcmindən %,

13

87

CaCl2-0,5

1,08

40

6/7,5

30

4

60

40

CaCl2-1,5

1,28

46

7/9

39

7

60

40

Sement-0,5

1,28

125

6,9/6,9

44

10

Pasta xırda udulma kanallarının izolyasiyası, quyunun udulma qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi və quyunun gilli məhlulla yuyulmasına keçməyin mümkünlüyü üçün tətbiq edilir.

Gipangilli pasta (GGP) 15-20 %-li kalsium-xlorid məhlulunda hazırlanmış gilli məhlulla gipanın 8-10%-li konsentrasiyalı məhlulunun qarışığından alınır. Məhlula əlavə, 1m3 məhlula 20-30kq əlavə hesabı ilə qatılır. Qarışıq iki sementləmə aqreqatı ilə hazırlanır. Bir aqreqat tutumuna əlavə ilə birgə qazma məhlulu, o biri aqreqatın tutumuna isə gipan tökülür. İki aqreqatla eyni vaxtda qarışığın komponentləri eyni həcmdə quyuya vurulur. Qarışıq, bağlı preventorla udulma zonasına vurulur: bu zaman quyu lüləsində qalınlığı layın qalınlığından 10m-dən az olmayaraq çox olan qarışıq sütunu yaradılır. 4-6m3 gipana 5-6m3 qazma məhlulu və 100-150 kq əlavə işlədilir. Qarışığın termodayanıqlığı 180 0C-dir.

Poliakrilamidgil pastası (PGP) 1%-li poliakrilamid məhlulunun 1:3 nisbətdə minerallaşmış gilli məhlul ilə qarışığından alınır. Gilli məhlulun özlülüyü PB-5-ə görə 45 s.-dən çox olmamalıdır. Qarışığın komponentləri iki sementləmə aqreqatından qazma kəmərləri ilə udulma zonasına vurulur.

Solyarsement pastası (SSP)- su əsaslı, sıxlığı 1,8 q/sm3 olan sement məhlulunun, sıxlığı 1,2-1,45 q/sm3 olan solyarsement məhlulu ilə qarışığından yaranır. Göstərilən məhlulların 0,6:1,3 nisbətdə qarışdırılması zamanı plastik möhkəmliyi 1,2-2kPa olan pasta, 0,5:0,9 nisbətdə isə plastik möhkəmliyi 5kPa olan pasta alınır. Qarışıqların tutuşma müddəti kalsium-xlorid əlavələri ilə tənzimlənir. İlkin məhlulların həcmlərinin nisbətinə onların eyni vaxtda sərfinə görə nəzarət olunur.

Sement-gil pastası (SGP) su əsaslı sement məhlulunun solyar sement məhlulu ilə qarışığından alınır. Sement məhlulunun sıxlığı 1,84q/sm3, yayılması 18-20sm; solyarsement məhlulunun sıxlığı 1,24-1,26 q/sm3-dir. SGP tutuşma müddəti tutuşmanı tezləşdirən əlavələrlə tənzimlənir. Tamponaj pastasının ilkin plastik möhkəmliyi qarışdırılan məhlulların həcmi nisbətindən və solyargilli məhlulun sıxlığından asılıdır. Qazma məhlulu tərkibinin və və onun sıxlığının artırılması plastik möhkəmliyin artmasına gətirib çıxarır. İlkin plastik möhkəmliyi 1,8-2,5 kPa olan pastalarda intensiv udulma zonalarının tamponlanması zamanı yüksək effektivlik və qazma boruları ilə yaxşı vurulma xassəsi qeyd olunur.

Kükürdturşulu giltorpaqlı gilsement pastası qarışdırıldıqda 0,8-8,3 kPa plastik möhkəmliyə malik olan yayılmayan kütlədir. Qarışdırılması dayandırıldıqdan sonra strukturanın möhkəmliyinin artması baş verir. Qarışığı 20-30m3/saat-dan çox udulma olduğu zaman istifadə etmək tövsiyə edilir. Udulmanın intensiv olduğu zaman qarışığın laya daxil olması başladıqdan sonra periodik olaraq mayenin vurulmasını 10-15 dəq. saxlamaq təklif edilir. Əməliyyata başlamazdan əvvəl sement və giltozu eyni ölçüdə bunkerə tökülür, kükürdturşulu giltorpaq isə konsentrasiyasına məhlulun sıxlığına görə nəzarət edilən, məhlula qatılan suda həll edilir. Tamponaj pasta hazırlandıqdan sonra quyunun lüləsindən udulma zonasına vurulur. Pastanın 200m dərinliyədək tətbiq olunması tövsiyə olunur. Pastaların resepturası və onlara uyğun xassələri cədvəl 2.11-də verilmişdir.

Cədvəl

Pastaların reseptləri



100q. sementə əlavə

Sıxlığı,

q/sm3



60 dəq. qarışdırılmadan sonra plastik möhkəmlik, kPa

Strukturun bərpasından sonra sürət,

kPa/dəq.


1 sutkadan sonra sıxılma möhkəmliyi, MPa

Bentonit,

q


Kükürdturşulu-giltorpaq,

q


Su

20

3

75

1,76

3,8

0,35

2

30

3

90

1,67

2,2

0,27

3

40

3

105

1,65

1,4

0,18

2,3

50

3

120

1,68

1,6

0,22

1,4

20

6

85

1,7

1,8

0,15

2,1

30

6

95

1,67

4,8

0,14

2,5

40

6

110

1,64

6,3

0,7

1,4

50

6

125

1,62

3,6

0,11

1,7

Poliakrilamidli gilsement pastası 1,33-1,4 q/sm3 sıxlıqlı və yüksək plastik möhkəmliyi olan yüksəkstrukturlaşmış tamponaj qarışığıdır. Qarışığın birbaşa quyuda 0,25-0,3% konsentrasiyalı poliakrilamidin su əsaslı məhlulunda hazırlanmış 1,5 q/sm3 sıxlıqlı sement ilə özlülüyü PB-5-ə görə 45s. olan gilli məhlulun eyni vaxtda 1:1 nisbətdə verilməsi ilə alınır. Sement məhlulu qazma borularına, gilli məhlul isə boruarxası fəzaya vurulur.

Metassement pastası (MSP) kalsium xloridin sulu məhlulunda hazırlanmış sement suspenziyasına 10-15% metasın sulu-qələvi məhlulunun qatılması ilə alınır. Metassement pastalarının tərkibi və xassələri aşağıdakılardır:

Cədvəl

Sementin 100 çəki hissəsinə düşən komponentin çəki hissəsi





Təyin olunmuş mexaniki parametrlər

Metas/ CaCl2 çəki hissəsi

0,4/5

0,25/5

0,5/10

0,75/10

1

Su-sement, nisbəti

0,5

0,45

0,4

0,4

2

Qatılıq ГОСТ 3103-76 əsasən, mm

33

6

9

12

3

Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

Başlanğıcı

Sonu


2-50

4-05


3-00

6-10


2-50

3-50


1-20

3-20


Sement məhlulunun konus üzrə 19 sm-dən çox yayılması olduqda qarışığa 2% giltozu (quru sementin çəkisindən) və ya əlavə qatmaq lazımdır. MST aşağıdakı şəkildə hazırlanır. Sement aqreqatı tutumuna su tökülür və bu suda kalsiləşmiş soda həll edilir, sonra ora metas səpilir və o, sulu-qələvi məhlulunun özlülüyü periodik ölçülərəl dairəvi sirkulyasiya ilə həll edilir. Lazımi özlülük əldə edildikdə sirkulyasiya dayandırılır. Sement məhlulu ikinci sementləmə aqreqatın köməyi ilə kalsium xloridin sulu məhlulunda hazırlanır və qazma borularından metasın qələvi məhlulu ilə eyni vaxta vurulur.

Gipssemet pastası (GSP) kalsium xloridin sulu məhlulunda hazırlanmış sement məhlulunun, gipanın 10%-li konsentrasiyada məhlulundan ibarət sement məhlulu ilə komponentlərin aşağıdakı nisbətində qarışığından yaranır: portlandsement 100, gipan 0,7-1, kalsium xlorid 3-5, su 50-60 (çəki hissəsi) GSP tərkibi və xassələri aşağıda göstərilmişdir:

Cədvəl

Sementin 100 çəki hissəsinə komponentin çəki hissəsi





Təyin olunmuş mexaniki parametrlər

Gipan/ CaCl2 çəki hissəsi

0,9/3,5

1

1

1

1

Su-sement, nisbəti

0,5

0,6

0,6

0,6

2

Plastik möhkəmlik, kPa

4,5

2,5

4

2,2

3

Qatılıq vaxtı, saat-dəq.

0-40

1-20

1-00

0-40

4

Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

Başlanğıcı

Sonu


2-35

3-45


3-30

4-45


2-50

4-20


2-45

3-45


Gilsementpoliakrilamid pastası – poliakrilamidin sulu məhlulundan hazırlanmış sement suspenziyasının xlorlu kalsiumun sulu məhlulu əsasında sement suspenziyası ilə aşağıdakı komponent nisbətində qarışığından alınır: (çəki hissəsi) portlandsement 100, PAA (əsas maddə) 0,05-0,2, kalsiləşmiş soda 0,012-0,05, kalsium xlorid 3,5-5, su 45-50. Aşağıda 0,15% PAA və 0,04% soda tərkibli gilsementpoliakrilamid pastanın tərkib xassələri göstərilir:

Cədvəl


Sementin 100 çəki hissəsinə CaCl2 çəki hissəsi



Təyin olunmuş mexaniki parametrlər

Sement/CaCl2 çəki hissəsi

3,5

3,5

4

1

Su-sement, nisbəti

0,5

0,6

0,6

2

Qatılıq ГОСТ 3103-76 əsasən, mm

33

36

34

3

Plastik möhkəmlik, kPa

3

4

3,5

4

Qatılıq vaxtı, saat-dəq.

1-40

1-30

1-30

5

Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

Başlanğıcı

Sonu


2-55

4-40


2-40

4-00


2-10

3-30


Soda komponenti PASP aktivliyini və pastanın məsaməbağlayıcı xassəsini artırır. Lazım gələrsə PASP və gilsementpoliakrilamid pastalarına 1-2 % əlavə qatmaq olar.

11.Sementlənmədən sonra qoruyucu kəmər arxasından baş verən təzahür və onun aradan qaldırılması

Neft və qaz quyularına endirilmiş qoruyucu kəmərin sementlənməsi ən mürəkkəb texnoloji proseslərdən biridir. Bu prosesin çətinliyi onun texniki-texnoloji faktorlarla bərabər geoloji amillərin təsiri ilə əlaqədar olmasıdır.

Quyuya buraxılmış qoruyucu kəmərin sementlənməsi aparıldıqdan əvvəl açıq intervaldakı (kəsilişdəki) lay dəstələrinin fiziki-kimyəvi xassələri, temperaturları, təzyiqləri elektrik ölçü işləri ilə müəyyən edilir. Ölcü işlərinin nəticəsinə əsaslanaraq kəmər arxasında sement məhlulunun qalxma hündürlükləri, sement məhlulu ahzırlamaq üçün tələb olunan quru sementin növü və sementlənmənin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq ücün sement məhluluna qatışdırılan reagentlərin miqdarı və növü ətraflı öyrənilərək seçilməlidir. Sementləmə aparmaq üçün hazırlanan tamponaj portlandsementindən istifadə olunan sement mhəhlulunun su saxlama, sedimentasiya dayanıqlığı, suverməsi, hərəkət




etməqabiliyyəti, sıxlığı, qatılaşma, tutuşma sürəti və hidrotasiya sürəti kimi xüsusiyyətləri ilə bərabər sement daşının məsaməliliyi və möhkəmliyi öyrənilir.

Qoruyucu kəmərlərin sementlənməsində müasir texnika və texnologiyanın imkanlarından bacarıqla istifadə olunmasına və sement məhlulu təhlillərinin ətraflı aparılmasına baxmayaraq quyuya buraxılan texniki kəmərlərin arxasında sementlənmədən sonra mürəkkəbləşmənin yaranması müşahidə olunur.

Cəfərli, Lökbatan və Puta yataqlarında quyuya endirilmiş istismar kəmərini sementləndikdən sonra aparılmış akustik elektrik ölçü işləri ilə müəyyən edilmişdir ki, istismar layının qarşısında sement daşı məhsuldar laylarla birləşməmişdir. Aparılan hesablama nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, qazılmış lülənin diametrindən asılı olaraq sement daşı ilə quyu divarı arasındakı sementsiz məsafə 0,71-1,51 mm olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, sement məhlulu quyunun həlqəvi fəzasında bərkiyərək daşlaşan zaman öz həcmini 2,5-3,0% azaldır.

Respublikanın neft yataqlarında qoruyucu kəmər buraxılaraq sementlənmə aparılmış quyuların 43,4%-dən kəmərarxası təzahür baş vermişdir.

Quyuda sementlənmə qurtardıqdan 4-5 saat sonra həlqəvi fızadakı sement məhlulunun tutuşma hündürlüyü artdıqca kəmər arxasından qazma məhlulu öz-özünə axmağa başlayır. Kəmər arxası sementlənmədən əvvəl xüsusi texniki vəsaitlə möhkəmləndirildiyindən kəmər arxasında yaranan təzyiqə nəzarət olunur. Təzyiqin artması sementləmədən 18-20 saat keçənə qədər yavaş-yavaş artaraq maksimal qiymətə çatır.

Aparılmış tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, müxtəlif neft yataqlarındakı uyğun kəsilişlərdə sementləmədən sonra yaranan təzyiqlərin qiymətləri bir-biribdən fərqli olur.

Lökbatan sahəsində 1500 m dərinliyə buraxılan kəmərin sementlənmədən sonra kəmərarxası təzyiqinin maksimal qiyməti 2 MPa, Kalmaz yatağında 2500 m dərinliyə buraxılan kəmərin kəmərarxası təzyiqin maksimal qiyməti 4 MPa və Bulla-dəniz yatağında 4800 m dərinliyə buraxılan kəmərin kəmərarxası təzyiqinin maksimal qiyməti 7,5-8,0 MPa olmuşdur.

Qoruyucu kəmərlərdə aparılan sementlənmədən sonra kəmər arxasında olan sement məhlulu bərkdikcə kəsilişdə olan məsaməli horizontlardakı lay məhsulları kəmər arxasında toplandığından yaranan izafi təzyiqdən lay flüidi sement daşı arxası ilə yuxarıya hərəkət edərək quyu divarında olan gil qabığını yuyaraq yaratdığı kanallarla çox hündürlüyə qalxdıqca kəmər arxasındakı həlqəvi fəzada təzyiq artır. Yaranan izafi təzyiqə quyuya buraxılmış kəmər davam gətirmədikdə həlqəvi fəzadan çıxan təzahür məhsulları preventorun aşağısındakı atqı xətti ilə kənara buraxılır. Kəmər arxasında yaranan bu növ mürəkkəbləşmə çox halda qəza ilə nəticələnir. Sementlənmədən sonra baş verən bu növ mürəkkəbləşmə aşağıdakı qayda ilə aradan qaldırılır. Sementlənmiş kəmər arxası əvvəlcədən hazırlanaraq sınaqdan keçirilmiş texniki vəsaitlə bağlı halda saxlanılır. Həlqəvi fəza 36-48 saat müddətində təzyiq altında bağlı saxlanıldıqda izafi təzyiqin qiyməti ardıcıl olaraq azalmağa başlayır. İzafi təzyiqin qiyməti manometrlə “0” düşdükdə quyu ağzındakı texniki vəsait açılır və həlqəvi fəzadan öz-özünə qazma məhlulunun hərəkəti olmadıqda quyuda növbəti işlər aparılır. Müəyyən edilmişdir ki, həlqəvi fəza təzyiq altında saxlanılan zaman məsaməli lay ilə bərkimiş sement daşı arasında yaranmış kiçik ölçülü məsafə orada olan su-neft-qaz məhsulu ilə lay səthində yaranmış gil qabığının tərkibindəki gil və ona qatışmış bərk hissəciklər (qum, qumdaşı, ağırlaşdırıcılar) ilə birləşərək yaranmış kiçik ölçülü məsafəni bağlayır. Nəticədə lay məhsulunun yuxarı qalxma yolları bağlanır və həlqəvi fəzada təzyiq olmur.

Müəyyən edilmişdir ki, Abşeron arxipelaqında dərinlik artdıqca eyni kəsilişdə aktiv keçiriciliyə malik olan layların ümumi qalınlıqları artır. Bunun nəticəsində quyuda sementlənmə aparıldıqdan sonra kəmər arxasında yaranan təzyiqin qiyməti də artır.

Həlqəvi fəzada yaranmış təzyiq yox olduqdan sonra sementlənmiş qoruyucu kəmər üzərində kəmər başlığı quraşdırılaraq kəmərin daxili hermetikliyə yoxlandıqdan sonra quyuda qazma işləri aparılır.


12.NEFT VƏ QAZ QUYULARININ QAZILMASI ZAMANI GENİŞLƏNƏN SEMENTLƏRİN İSTİFADƏSI

Quyuda sementlənmiş boru arxası sahələrin hermetikliyini - genişlənən, sıxılması olmayan, gərginləşən sementlərin istifadəsi ilə dəqiq və etibarlı təmin etmək olar. Bu məsələ anomal yüksək lay təzyiqi olan quyuların qazılması zamanı son dərəcə kəskindir.

SIXILMAYAN VƏ GENİŞLƏNƏN SEMENTİN ALINMASI ÜÇÜN

ƏLAVƏ OLUNAN XÖRƏK DUZU, QUM VƏ ƏHƏNG DAŞININ TƏSİRİ

Əhəng-qum tamponaj sementi əhənglə qumun 1,5:8,5 və ya 2:8 nisbətində qarışığı deməkdir. Əhəng-qum sementin bərkimiş daşı demək olar ki, bütövlüklə kalsium hidrosilikatdan ibarətdir. CaO/SiO2 =0,8-5-1,2 mol amilində mobermorit, ksonotent əmələ gəlir.

Konduktorun bərkiməsi üçün aşağı temperaturlu (ATS) tamponaj sementdən istifadə olunur. Bu sement ТУ 113-08-565-85-ə görə hazırlanır və yarısulu gipsdən və portlandsementdən ibarətdir; 50 – 300C temperaturda tətbiq edilir. Tutuşma vaxtının uzadılması vacib olan əhəng-qum və əhəng-tuf sement məhlullarının (qumun və tufun istifadəsi ilə) resepturasına BKK, PFLX, KMS əlavələrin qatılması ilə nail olunmuşdur.

Cədvəl

Əhəng-qum və əhəng-tuf tamponaj sementə ləngidici

BKK, PFLX, KMS əlavələri


Reagentə əlavə, % sementin kütləsindən

Sement məhlulunun sıxlığı, q/sm3

Yayılması, mm

Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

2 sutka saxlanmış nümunənin möhkəmliyi

t=1300C

p=35 MPa


t=1600C

p=40MPa


t=1300C

p=35 MPa


T=1600C p=40MPa

əhəngli-qumlu sement

1

2

3

4

5

6

7

əlavəsiz

1,96

180

0-30/0-50

0-20/0-33

5,0/15,4

5,8/17,6

BKK 0,3

1,98

185

2-18/3-13

1-42/2-07

-“-

-“-

BKK 0,5

2,00

190

3-21/4-13

2-15/2-52

5,5/16,6

6,7/18,2

PFLX 0,3

1,95

200

2-03/2-41

1-26/2-00

-“-

-“-

PFLX 0,5

1,95

200

2-54/3-51

2-04/2-48

4,8/14,2

5,2/16,5

KMS 0,3

1,94

170

1-32/2-12

0-44/1-20

-“-

-“-

KMS 0,5

1,95

200

2-03/2-41

1-48/1-31

2,7/11,6

3,6/12,4

Cədvəlin davamı

Əhəng-tuf sement, s/s-0,65

1

2

3

4

5

6

7

Əlavəsiz

1,71

180

0-22/0-30

0-13/0-18

5,0/15,4

6,9/17,9

BKK 0,3

1,72

185

1-56/2-26

1-03/1-21

-“-

-“-

BKK 0,5

1,73

190

2-42/3-02

1-34/1-49

5,5/16,6

7,4/20,3

PFLX 0,3

1,72

205

1-48/2-41

1-12/1-42

4,8/14,2

6,1/13,0

PFLX 0,5

1,72

205

1-48/2-41

1-12/1-42

4,8/14,2

6,1/13,0

KMS 0,3

1,70

175

0-55/1-32

0-21/0-57

-“-

-“-

KMS 0,5

1,70

170

1-08/1-48

0-25/1-03

2,7/11,6

4,0/16,0

Qeyd. 1. Sementin tərkibi (%): söndürülməmiş əhəng ( CaO) -15%, qum və tuf üyüdülmüş (ələkdən keçirilmiş № 0,08)-80%, gilli toz -5%. 2. Qum, tuf. 3. Tutuşma vaxtı: surəti- başlanğıc, məxrəci- son. 4. Nümunələrin möhkəmliyi: surəti - əyilməyə, məxrəci –sıxılmaya.

Gipsdən tamponaj özülü material kimi bir çox işlər tətbiq edilmişdir. Məhlulların müxtəlif tutuşma ləngidici əlavələr ilə resepturaları işlənilmiş, onların sıxlıqlarının tənzimlənməsi üsullarına baxılmış, daşın möhkəmliyinə və keçiriciliyinə lay sularının temperatur və təzyiqinin təsiri öyrənilmişdir. Laboratoriya tədqiqatları və təcrübələr göstərmişdir ki, adi gipsdə olduğu kimi, yüksək davamlılığa malik gipsin istifadəsi də, nəmli mühitin təsiri altında keçiriciliyin artması və bərkliyin aşağı düşməsi səbəbindən qoruyucu kəmərin sementlənməsi tələblərinə cavab verməyib.

Alınan nəticələrdən belə qənaətə gəlmək olar ki, əgər qazma məhlulunun udulması ilə mübarizədə gipsin tətbiqi məqsədyönlüdürsə, istiqamətləndirici və konduktorun sementlənməsi üçün o yalnız boruarxası daşın uzunömürlü olması tələb olunmadıqda təklif oluna bilər. Gipsin tutuşmasına təsir edən bir çox reagentlər tədqiq edilmişdir; oksidlər – amin turşusu, fosfat, borat, tanninlər, liqnosulfonat, sellüloz və akril polimerləri. Aparılmış eksperimentlər göstərmişdir ki, gips məhlullarının işlənməsi üçün artıq istifadə olunmuş natrium geksametafosfat və sulfanoldan başqa göstərilən aktiv tutuşma ləngidici sistemlər həmçinin sulkor, karboksilmetilselüloza və hidrolizləşmiş poliakrilonitril aiddir. Tövsiyə edilən əlavələr 0,5-1,0 % təşkil edir. PFLX, oksidləşmiş liqnin, fenol turşular (SSB kimi təsirləri olan) bir qədər çox miqdarda qatılmalıdır -3 %-dək.

Tutuşma ləngidicilərinin seçimində şübhəsiz ki, onların gips məhlulunun axıcılığına təsirini nəzərə almaq lazımdır. Yaxşı plastifikator kimi özünü PFLX, SSB, sulfanol, nekor, nitroliqnin göstərmişdir. Limon turşulu əlavələr də həmçinin axıcılığın artmasına gətirib çıxarır.

Tamponaj material kimi kaustik maqneziumdan, qalit, silvinit, karnalitin qalın çöküntüləri olan duzlu gips depresiyasında quyuların bərkidilməsində istifadə olunmasının mümkünlüyü öyrənilmişdir. Maqneziumlu sement daşın yüksək bərkliyə və aşağı keçiriciliyə malik olmasına imkan verir. Bu materialın çatışmayan cəhəti- aşağı suyadavamlıdır. Bundan başqa maqneziumlu sement tutuşma müddətini tezləşdirməklə seçilir.

Maqneziumlu özülü məhlulun davamlılığının artırılması üçün qum əlavəsindən (75 %-dək) istifadə edilir. Buna baxmayaraq göstərilən tədbirin reallaşması nümunələrin rütubət mühitdə saxlandıqda daşın bərkliyinin azalmasını və hətta dağılmasını istisna etmir. Kaustik maqneziumdan tamponaj məhlulunun hazırlanması onun maqnium xlorlu məhlula qarışdırılması şərtilə həyata keçirilir. Maye - sement amili 0,7 – 0,8 təşkil edir. Özülü materialın tərkibindən asılı olaraq baxılmış reagentlərin təsirinin intensivliyi dəyişilib. Daha aktiv tutuşma ləngidiciləri əhəngli və şlaklı məhlullara təsir etmişlər. Bu halda tamponaj portlandsementdə istifadə olunan əlavələrdən daha az miqdarda əlavələr tələb olunur. Gipsli məhlullara reagentlər daha zəif təsir edir və sonda daha az effektiv olan maqnezium tutuşmasını ləngidirlər. Aktiv əlavələrin təsir intensivliyində göstərilən fərq ρН mühitlə, sementin kimyəvi tərkibi ilə, dispers hissəciklərin ölçüləri ilə təyin edilir. Bir çox tədqiqatçılar hesab edirlər ki, hidrotasiya mexanizmi bütün büzücü maddələr üçün eynidir. Bu vəziyyətin həlli müxtəlif sementlər üçün artıq məlum olan aktiv əlavələrin tətbiq edilməsinin mümkünlüyüdür. Misal üçün, gips məhlulları üçün tutuşma ləngidici kimi sulkor, gipan, KMS, metas, M-14 istifadə edilə bilər. Sellüloza efiri və poliakrilat əsasında olan reagentlər bu halda həmçinin suverməni azaltma rolunu oynayır.

Cədvəl


Reagentlər- maqnium xlorlu məhlulda həll edilən kaustik maqneziumun

tutuşma ləngidiciləri



Reagent

Əlavə, kaustik maqnezimun kütləsindən %,

Sementin yayılması, sm

Tutuşma vaxtı, saat-dəq.

başlanğıcı

sonu

-

-

23

1-10

1-45

SSB

1,0

20,5

4-30

5-45




2,0

23

6-48

8-00

KSSB

1,0

20

4-35

5-35




2,0

21

5-10

7-00

Okzil

1,0

21

3-45

5-35




2,0

22

4-40

5-40

Sulfidləşmiş

0,5

24

3-00

4-00

Küknar ekstraktı

1,0

23

4-30

5-10

Qarğıdalı nişastası

0,5

18

3-25

4-35




1,0

19

4-40

7-00

KMS

0,5

20

5-25

6-25




1,0

18

6-00

8-50

Oksietilsellüloza

0,5

18

3-55

6-45

(OES-60)

1,0

19

4-45

6-50

Metas

0,5

22

4-40

6-32




1,0

23,5

6-00

7-00

QMF natrium

1,0

20

3-20

5-40




2,0

21

3-20

5-40

Boraks

1,0

24

4-40

6-10




2,0

24,5

6-45

8-20

Çaxır turşusu

1,0

24

3-35

5-50




2,0

24

4-20

8-55

Limon turşusu

2,0

23

9-45

11-45

Qeyd: 1. Maqnezitin duzlu suya münasibəti 0,7. 2. Sınaqlar 220C temperaturda .

GENİŞLƏNƏN SEMENTLƏRİN İSTİFADƏSİ ÜÇÜN TEXNOLOJİ TƏDBİRLƏR

Giltorpaq tullantıları istehsalının- tamponaj sementinin istehsalı üçün belit şlamının tətbiqi sement daşının optimal faza tərkibinin üzə çıxması, şlak və əhəngin qarşılıqlı təsiri ilə və ya C2S və C3S klinker minerallarının yüksəksilisium oksid komponentlərinin qarşılıqlı təsiri yüksək temperatura və temperaturda yaranan kalsium hidrosilikatın xassələrinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir.

Belit silisium oksidli sementin hazırlanması üçün belit şlamı dəyirmanda xırdalanmış və ya xırdalanmış şəkildə möhkəm qarışdırılmışdır. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, tamponaj məhlulunun tutuşma müddəti, həmçinin belit silisium oksidli sementin möhkəmliyi yüksək temperatur və təzyiq şəraitində bərkiməsi zamanı ilkin komponentlərin amilləri ilə belit şlamının xırdalanması dərəcəsi ilə həmçinin, sementə bentonit gilinin və kalsiləşdirilmiş sodanın qatılması ilə tənzimlənə bilər. Belit tərkibinin özülü materialda azalması tutuşma müddətinin artmasına və sementin möhkəmliyinin azalmasına gətirib çıxarır. Özülü materialda belit komponentinin 70 %-dən çox artırılması həmçinin sementin möhkəmliyini azaldır, bu da əhəmiyyətli dərəcədə yeni əmələgələn faza tərkibindən və sement daşının strukturundan asılıdır.

Belit komponentinin belit silisium oksidli sementdə 70 %-dən çox artması (s/s 0,8) 200 0C-də 70 MPa aşağı özülü xassəsinə malik olan hidrosilikatın C2SH (C) yaranmasına gətirib çıxarır.

Əgər özülü maddədə belit komponenti 50 %-dən azdırsa doldurucu rolu oynayan artıq miqdarda SiO2 əmələ gəlir. Bu halda eyni bir faza tərkibində yeni əmələgələn aşağı əsaslı kalsium hidrosilikat silisium oksid komponentləri ilə qarışdırılmışdır ki, bu da sement daşı möhkəmliyinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.

Beləliklə, sement daşının maksimal möhkəmliyi hidrotasiya olunmuş sementdə daha çox aşağı əsaslı kalsium hidrosilikat alınmasını təmin edən SiO2-lə C2S-n sulu mühitdə yüksək temperatur və təzyiq şəraitində daha tam qarşılıqlı təsiri zamanı əldə edilir. Belitsilisium oksidli sementin bərkiməsi müddətinin artırılması 200 0C temperaturda və 70 MPa-da yeddi sutkayadək onun bərkiməsində elə bir dəyişiklik görünmür ki, bu da əvvəl alınmış aşağı əsaslı kalsium hidrosilikatın möhkəmliyinin və onların sement daşının davamlılığına təsiri haqqında alınan göstəricilərə uyğundur.

Sement bərkimə müddətinin 200 0C temperaturda və 70 MPa-da 30 sutkayadək artırılmasının təsiri tədqiq edilmişdir. Bu məqsədlə belitsilisiumoksiddən (30 % belit və 70 % qum) olan nümunələr 1,2, 7, 22 və 30 gün hidrotermal işlənmişdir.

Rengen, termoqrafik və tetroqrafik tədqiqatlar göstərmişdir ki, nümunəlrin bərkimə müddətinin 7 günədək artırılması tam qarşılıqlı təsiri təmin edir. Bərkimə müddətinin 70 günədək artması faza tərkibinin dəyişməsinə gətirib çıxarmır.

Tədqiqatlar göstərmişdir ki, sement məhlulunun tutuşma müddəti temperaturun artması ilə azalır. Belə məhluldan çökməyən və ya genişləndirici sement almaq qeyri-mümkündür.

Hal-hazırda genişləndirici çökməyən əlavələrin assortimenti axırıncı 10 illikdə demək olar ki, dəyişməyib, lakin onların bir çox müxtəlif xassəli və həcmli olanları var. Bunlar gips, əhəng, onların modifikasiyaları, hidrokarboalümosilikat, soda sənayesinin qalıqları və s.-dir. Cədvəl 8.1-də sement məhlulları və əhəng (CaO), gips (CaSO4 x 2H2O ), qum (SiO2), alüminium tozu (Al) əlavələri ilə əsas fiziki-mexaniki xassələri göstərilmişdir.

Cədvəl

Sement qarışığının göstəriciləri



Qarışığın tərkibi

S/S

Sıxlıq,

q/sm3



Yayılması,

sm


750C temperaturda tutuşma, saat-dəq.

750C temperaturda qatılaşma, saat-dəq.

750C temperaturda

1sutkalıq əyilməyə qarşı möhkəmlik



Çökmə

başlanğıc

son

Təmiz portlandsement

0,5

1,82

23

1-55

2-45

1-45

3,6

1,5

Portlandsement+1% əhəng

0,5

1,82

23

1-55

2-45

1-45

3,6

-1,5

Portlandsement+5% əhəng

0,5

1,82

23

1-50

2-40

1-40

3,6

-1,3

Portlandsement+10% əhəng

0,5

1,81

22

1-50

2-40

1-40

3,5

-1,0

Portlandsement+20% əhəng

0,5

1,81

22

1-45

2-30

1-30

3,4

-0,4

Portlandsement+30% əhəng

0,5

1,80

22

1-45

2-10

1-25

3,2

1,0

Portlandsement+1% gips

0,5

1,82

23

1-35

2-30

1-00

3,7

-1,5

Portlandsement+5% gips

0,5

1,82

23

1-10

2-00

0-40

3,8

-1,1

Portlandsement+10% gips

0,5

1,81

22

0-45

1-15

0-25

3,9

-0,4

Portlandsement+20% gips

0,5

1,81

22

0-25

0-40

0-20

3,9

0,1

Portlandsement+10% qum

0,5

1,82

23

1-40

2-40

1-35

3,6

-1,4

Portlandsement+20% qum

0,5

1,81

22

1-30

2-25

1-30

3,5

-1,2

Portlandsement+10% əhəng

0,5

1,81

23

1-40

2-40

1-30

3,5

-1,3

Portlandsement+20% əhəng

0,5

1,80

22

1-35

2-40

1-30

3,3

-1,2

Portlandsement+1% (Al) tozu

0,5

1,82

23

1-50

2-40

1-40

3,6

-1,3

Portlandsement+10% (Al) tozu

0,5

1,82

23

1-45

2-40

1-35

3,4

-1,0

Portlandsement+20% (Al) tozu

0,5

1,81

23

1-45

2-40

1-30

3,2

-0,8

NƏTİCƏ

Genişlənmə prosesi və tamponaj sementinin genişlənmə xüsusiyyəti dərin quyularda spesifik şəraitdə əlaqədar yüksək dərəcədə faktorlara qarşı həssasdır. Məsaməli mayenin hidravlik təzyiqi müəyyən dərəcədə oksid əsaslı tamponaj sementinin genişlənmə həcmini aşağı salır. Genişlənmədə məhdudiyyət sement daşında formalaşmamış pərdə (qabıq) yaradır, məhdudiyyət götürüldükdən sonra genişlənmiş sementdəki daxili gərginlik müəyyən qədər elastik deformasiyada təzahür olunur. Genişlənmiş sementdə sement daşı halqasının qalınlığının seçilməsi qoruyucu kəmərin gözlənilən deformasiyası ilə genişlənmiş sement daşının elastik deformasiyası müqabilində kəmərdə təzyiqin aşağı düşməsi vaxtı qoruyucu kəmər ilə sement halqası arasında yaranan aranın qarşısını almaq olar. Sement məhlulunun bərkiməsi flüid layların struktur əmələgəlməsi prosesində tətbiq olunma anomal yüksək lay təzyiqli zonada çox vaxt hermetik olmayan sement halqasının formalaşması hesabına baş verir. Genişləndirici əlavələr- gips, əhəng, onların modifikasiyaları, hidrokarboalümosilikat və s.



Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, genişləndirici sementin istifadəsi hermetikliyin 1-2% artırmasına səbəb olur. Lakin, qazma məhlulunun boruarxası sahədən daha keyfiyyətli çıxarılması nəticəsində hermetiklik onlarla faiz artır.

13. Quyularda sement körpülərinin quraşdırılması


Yüklə 9,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə