Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Tibb həkim hri yalnız insanı, baytarlıq
- «Qədim təbabət haqqında» əsərində loğman yazmışdır: «.... Düzgün müalicə etmək istəyən həkim soyuq vasitəsilə istiyə, istilik vasitəsilə soyuğa
- Üzərində «Hippokrata-bizim xilaskarımıza»
Çünki xəstə heyvanların yeyinti məhsulları insanda müxtəlif (200-ə qədər) yoluxucu xəstəliklər, intoksikasiya və toksikozlar-zəhərlənmələr törətməklə ağır fəsadlarla, hətta ölümlə nəticələnir.
bəşəri əhəmiyyətli, olduqca geniş diapozonlu, insan və heyvanların sağlamlığının keşiyində dayanan ən mütərəqqi, mürəkkəb, çox şaxəli və orqanizmlərin genetik populyasiyasının saxlanmasına və onun dayanıqlı inkişafının təmin olunmasına xidmət edən elm sahəsidir. Tibb
baytarlıq təbabəti həkimlərinin fəaliyyətinin daha çətin və mürəkkəb olduğunu bir daha sübut edir. Bunları baytarlıq təbabətinin klassiklərinin olduqca məntiqli və dəyərli kəlamı da təsdiqləyir: «Tibb həkim hri yalnız insanı, baytarlıq təbabəti həkimləri isə bütün bəşəriyyəti müalicə edir». Doğrudan da çox qiymətli, müdrik və təqdirə layiq bir kəlamdır. Baytarlıq təbabəti (veterinariya- latmca «veterinarius»-heyvanı müalicə edən)- heyvanların xəstəlikləri, insanların zooantroponozları-heyv anlar, quşlar, balıqlar və onların məhsullarından keçən xəstəlikləri ilə mübarizə, sanitariya cəhətdən təmiz, zərərsiz və təhlükəsiz heyvan mənşəli yeyinti məhsullarının istehsalı və ətraf mühitin mühafizəsinin qlobal baytarlıq problemlərinin həlli yollarının öyrənilməsi ilə məşğul olan ən mütərəqqi, funtamental-tətbiqi, nəzəri və praktiki və planetar əhəmiyyətli elm sahəsidir. Onun əsas obyekti bütün növ kənd təsərrüfatı və vəhşi heyvanlar, quşlar, balıqlar, anlar, onlann yeyinti və gön-dəri məhsulları, yemlər, su ehtiyatları, heyvandarlıq və quşçuluq müəssisələri, fermaları, broylerlər, arıçılıq və balıqçılıq təsərrüfatlan, otlaqlar və s. ibarətdir. Respublika Baytarlıq Xidməti idarəsi isə həmin sahənin bütün fəaliyyətinin rəhbəri, təşkilatçısı və nəzarətçisidir.
Həkim anlayışı, məvhumu isə daha qiymətli və geniş diapozona malikdir. Bunu dünya şöhrətli klassik, eləcə də müasir şairlərimiz də öz əsərlərində çox yüksək dəyərləndirmiş və vəsf etmişlər. «Elmlər elmidir demiş Peyğəmbər Din elmi, təbabət elmi, müxtəsər. Göbəkdəki ətri bu iki elmin Fəqihlə təbibdir, bunu bil yəqin. Fəqih olsan əgər itaətkar ol, Hiylədən, riyadan daim kənar ol İsa mərifətli həkim ol, amma İnsanı öldürən bir həkim olma. Həm həkim, həm fəqih olsan sən əgər, Hamının yanında adın yüksələr. Həyat da, ölüm də qul olar sana Səadət və şöhrət düşər payına.»
(Nizami Gəncəvinin oğlu Məhəmmədə nəsihəti) Həkimlik ən müqəddəs, xeyirxah, bəşəriyyətin tərəqqisinə, həm insana, həm də heyvanat aləminə xidmət edən, onlann sağlamlığını qoruyan və cəmiyyətin dayanıqlı davamlı inkişafına təminat verən bəşəri əhəmiyyətli bir sənətdir. Tibbi və baytarlıq təbabəti həkimlərinin fəaliyyəti yalnız bir istiqamətə-insan və heyvanlann sağlam həyat tərzinin təminatına yönəldilib. ÜST və BEB (Beynəlxalq Epizootiya Bürosu) hazırda bu iki ixtisası yalnız dialektik vəhdət formasında qiymətləndirir və onlann məramının yekdil olmasını ön plana çəkir. Dünya təbabətinin atası, antik təbabətin reformatoru (islahatçısı) b.e.ə. 460-cı ildə Yunanıstanın Koş adasının Meropis şəhərciyində həkim ailəsində anadan olmuş, məşhur loğman, əfsanəvi şəxsiyyət Eskulapm oğlu Podaliriyin törəməsi Hippokrat dünyanın ilk tarixi tibb məktəblərindən biri və birincisi sayılan Koş məktəbini yaratmaqla təbabət elmində böyük inqilab etdi. Onun atası məşhur yunan həkimi Heraklid və anası mama-ginekoloq Fenareta Hippokratin artıq 20 yaşmda ikən tanınmış həkim olmasında olduqca böyük rol oynamışlar. Təbabətə meyli irsiyyətdən irəli gəlsə də onu həkim kimi formalaşdıran məhz atası olmuşdur. O, təhsilini, həkimlik peşəsini təkmilləşdirmək üçün Misirə getməsinə baxmayaraq Yunanıstanda tüğyan edən və əhalinin kütləvi qırğınına səbəb olan taun epidemiyası onu vətəninə qayıtmağa təhrik edir, bütün fəaliyyətini onunla mübarizəyə yönəldir, xəstəliyin qarşısının alınmasında misilsiz xidmətlər göstərir. Loğmanın şəfa verdiyi ilk pasientlərdən biri də elmə atom nəzəriyyələri haqda bilgilər verən və təbabətə «etiologiya» terminini daxil edən məşhur Demokrit olmuşdur. Klassik müayinə üsulları (palpasiya, perkussiya və s.) da məhz onun kəşfləridir. Dahi Hippokratin qiymətli sözləri bütün həkimlər üçün ömək olmalıdır: «Təbabətə sevgimiz insaniyyətə məhəbbətdən doğur». «Xəstəliyi yox, xəstəni müalicə etmək lazımdır». «Qüvvətli ruh zəifləmiş bədəni xilas edir». «Təbibük sənətlərin ən vacibdir».
Klınıkı təbabətin banisi dahi Hippokrat onun 5 əsas prinsipini təklif etmişdir - fərdi yanaşma və fərdi müalicə; - xarici və daxili amillərin nəzərə alınması; - «əksinə müalicə» - «quraqlıq» - «rütubət» - «istilik-soyuq» -amillərinin balanslaşdınlması; - cadugərliyi təbabətdən ayırıb, sıxışdırıb təcrid etmək; - habitusun (xarici görünüşün) nəzərə alınması və tibbidə tətbiqi.
(bu sözlər 3-cü prinsipə aiddir). Təbabətdə 200-dən artıq dərman bitkilərini ilk dəfə tətbiq edən loğman həm də onlann dozasım və əks göstəricisini ətraflı şərh etmişdir. Böyük alim 83 yaşmda Larisse şəhərində vəfat etmiş və Afinada dəfn olunmuşdur. Üzərində «Hippokrata-bizim xilaskarımıza» sözü yazılan əzəmətli heykəl afinalılann ən müqəddəs ziyarətgahına çevrilmişdir. Dünyanın bütün həkimləri öz ilkin fəaliyyətinə məhz Hippokrat andı ilə başlayır. 12 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|