3
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
2. Dil və yazı üslubu baxımından
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
5. “Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-
nin) məzmununun işlənməsi
baxımından
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
Dərslik komplekti dərslik və müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir. Dərslik
3 bölmə (
“XVII-XVIII əsrlərdə Şərqdə nələr baş verdi?”,
“Türk dünyası və
Qafqaz xalqları XVII-XVIII əsrlərdə”,
“Avropa və Amerika”), 26 (11+15)
paraqraf, 128 səhifədən ibarətdir. Həmçinin dərslikdə “Kitabın içindəkilər”, “Əziz
məktəblilər!” başlığı altında giriş, paraqraflar üzrə motivasiya, açar sözlər, sual və
tapşırıqlar, illüstrativ materiallar, lüğət və “İnternetdən istifadə üçün” başlığı ilə
resurslar verilmişdir. Dərslik komplektində verilmiş materiallar “Tarixi zaman”,
“Tarixi məkan”, “Dövlət”, “Şəxsiyyət”, “Mədəniyyət” məzmun xətləri üzrə 5 əsas
və 12 alt standartın reallaşdırılmasına yönəlmişdir.
Dərslikdə standartların tələbi, əsasən, yerinə yetirilmiş, həmçinin verilmiş təlim
materiallarında faktların elmiliyi, dəqiqliyi, etibarlılığı, əsasən, gözlənilmişdir.
Dərslik komplektində reallaşdırılması nəzərdə tutulan alt standartların say
nisbəti cədvəldə öz əksini tapmışdır:
Alt standartlar
Say
1.1.1. Oxşar tarixi faktların baş verdiyi zamandan irəli gələn fərqli cəhətlərini izah edir.
3
1.1.2. Oxşar proses və hadisələri əlaqələndirən sinxron cədvəllər tərtib edir.
3
1.1.3. Hadisə, təzahür və proseslər arasında səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyənləşdirən xronoloji
cədvəllər tərtib edir.
5
2.1.1. Feodal münasibətlərinin dağılması və kapitalist münasibətlərinin yaranmasını, dünyada
baş
vermiş iqtisadi, sosial dəyişiklikləri məkanla əlaqədə izah edir.
4
2.1.2. Dövlətlərin və xalqların həyatında baş verən ərazi dəyişikliklərini xəritə və sxemlərdəki
məlumatlar əsasında kontur xəritələrə köçürür.
7
3.1.1. Dövlətlərin (İngiltərə, Fransa, Rusiya, ABŞ, Osmanlı, İran, Çin, Hindistan, Mərkəzi
Asiyanın türk dövlətləri, Qazaxıstan, Krım, Sibir, Volqaboyu, Qafqaz xalqları) yaranmasını,
idarəçilik formalarını, siyasi, sosial-iqtisadi münasibətlərini təhlil edir.
12
4
3.1.2. Yeni tipli dövlətlərin qeyri-bərabər inkişafına aid esse yazır.
3
4.1.1. Tarixi şəxsiyyətləri (Oliver Kromvel, Maksimilian Robespyer, I Pyotr, II Yekaterina,
Corc Vaşinqton, Benjamin Franklin, Köprülü Mehmet paşa, III Səlim, Nadir şah, Ağa
Məhəmməd şah Qacar) müqayisə edir.
8
4.1.2. Tarixi şəxsiyyətlərin oxşar və fərqli cəhətləri ilə bağlı cədvəl hazırlayır.
6
5.1.1. Şərq və Qərbdə intibah mədəniyyətinin xüsusiyyətlərini izah edir.
3
5.1.2. Elmi kəşf və ixtiraların dünya mədəniyyətinin inkişafına təsirini izah edir.
4
5.1.3. Dünya mədəniyyətinin nailiyyətlərinə dair cədvəlvə qrafiklər hazırlayır.
2
Dərslik XVII-XVIII əsrlər tarixini əhatə edir. 26 paraqrafdan 15-i Şərq, 11-i
Qərb ölkələri və xalqlarına aiddir. Bu dərslikdə faktoloji informasiya yükü bir qədər
azalmışdır. Əksər paraqrafların adı uğurlu seçilmişdir. İllik tədris yükü 34 saat üçün
nəzərdə tutulan dərslik formal olaraq 17, faktiki isə 26 paraqrafdan ibarətdir. Bunun
səbəbi 8, 11, 13, 14, 15 və 16-cı paraqrafların hissələrə ayrılmasıdır.
Paraqrafların həcm nisbəti qeyri-mütənasibdir. Məsələn, 7-ci paraqraf 3, 1-ci və
3-cü paraqraflar 4, 2-ci, 4-cü və 6-cı paraqraflar 5, 5-ci paraqraf isə 6 səhifədən
ibarətdir. Tarixi faktların mövzular üzrə paylanmasında da uyğunsuzluqlar var.
Məsələn, əsr, il, ay və gün formasında § 15.1-də 3 xronoloji fakt, 10 müxtəlif yer və
şəxs adı verilmişdir. Müvafiq olaraq bu rəqəmlər § 1-də 13 və 28, § 7-də 6 və 19, §
12-də 20 və 29, § 17-də 13 və 40-dır. Bu, tədris vahidlərinin və materiallarının
sadədən mürəkkəbə prinsipi ilə üst-üstə düşmür.
8-ci sinifdə tədris edilən “Ümumi tarix” dərsliyindəki hadisələr 1800-cü ilə
qədər, “Azərbaycan tarixi” dərsliyindəki hadisələr isə 1828-ci ilə qədər olan dövrə
aiddir.
Təqdim olunan mövzularda fəndaxili və fənlərarası inteqrasiyaya, davamlı
inkişaf konsepsiyasına uyğun dəyərlərin (ətraf mühitə qayğıkeş münasibət, təbii
sərvətlərdən səmərəli istifadə) təbliğinə, gender bərabərliyinə az diqqət yetirilmişdir.
Cəmi 5 (səh.48, 63, 77, 84 və 117) illüstrasiyada qadınlar təsvir olunmuşdur. Səhifə
84-də portreti verilmiş kraliça Anna haqqında isə paraqrafda heç nə yazılmamışdır.
§13, §13.2 və §16.2-də verilmiş bir neçə cümlə istisna olmaqla, dərsliyin digər
hissələrində XVII-XVIII əsrlərdə qadınların sosial və məişət həyatını əks etdirən
məlumat verilməmişdir.