Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Naxçıvan Antik dövr abidələri.
108 Məlum оlduğu kimi, аyаqlаrı qаrnınа qаtlаnmış hеyvаn fiqurlаrı qədim Şərq incəsənəti üçün xаrаktеrikdir. Bu tip kеçi təsvirlərinə Rаs- Sаmrа, Qеzеr və Аğаеvlərdən tаpılmış möhürlər üzərində rаstlаnır. Lаkin bizim nümunə müəyyən оxşаrlıqlаrа bаxmаyаrаq, оnlаrdаn tаmаmilə fərqlənir. Burаdа kеçinin аyаqlаrının bükülməsi Mаnnа-Skif incəsənəti üçün xаrаktеrik fоrmа аlmışdır. Еhtimаl ki, möhür Mаnnа və Skiflərlə bаğlı оlаn hökmdаrа аid оlmuşdur. Hər iki tаpıntını tipоlоji bənzərlərinə əsаsən е. ə. VIII-VII əsrlərə аid еtmək оlаr. Şəkil 69. Fərhad evi qaya məzarı. Naxçıvan Antik dövr abidələri. Makedoniyalı İsgəndərin ölümü və Makedoniya imperiyasının parçalanmasından sonra Azərbaycanın cənubunda Atropatena, şimalında isə Albaniya dövləti yarandı. Naxçıvanın bu dövrə aid tarixinə aid yazılı mənbələr yoxdur. Naxçıvan şəhəri yaxınlığındakı Əliabad kəndi ərazisindəki küp qəbirlərin birində Makedoniyalı İsgəndərə aid gümüş sikkənin aşkar olunması Naxçıvanın bu imperiya ilə əlaqələrinin olduğundan xəbər verir. Bu abidənin maddi- mədəniyyət nümunələri ilə Qafqaz Albaniyasının mədəniyyəti arasında 109 müəyyən bənzərlik vardır. Bu dövrdə Naxçıvan ərazisində küp qəbirlərə və daş qutulara rast gəlinir. Naxçıvanda Antik dövrə aid Albantəpə, Qoşatəpə, Axura Kültəpəsi, Qalacıq, Meydantəpə yaşayış yerləri və qəbir abidələri qeydə alınmışdır. Şəkil 70. İkinci Qız qalası (Şərur). Bu dövrün geniş tədqiq olunan abidəsi Oğlanqaladır. Oğlanqaladan aşkar olunan maddi-mədəniyyət nümunələri, xüsusilə sütunlar, sütun altlıqları və keramika Atropatenanın mədəniyyəti üçün xarakterikdir. Əldə olunan dəlillər e. ə. 400-250 –ci illərdə Oğlanqala sitadelinin yenidən məskunlaşdırıldığını, III Dövr memarlarının saray binasını bərpa etmək istədiyini göstərir. III Dövrün sarayı həmin ərazini əhatə edirdi və əvvəlki dövrlərdəki strukturların düzəldiməsi ilə inşa edilmişdi. Onun düzgün formada inşa edilmiş bəzi divarları IV Dövr arxitekturasını bərpa etmişdi, lakin daxili həyətin şimal, cənub və şərq divarları III Dövrdə yenidən istifadə olunmuş, yaxud yenidən inşa edilmişdi. Ümumiyyətlə, III Dövr sarayının binaları çoxsaylı və kiçik həcmlidir. III Dövrün daş hörgüləri özündən əvvəlki IV Dövrdəkindən daha az möhtəşəmdir. III Dövr divarlarının bənnaları gil məhlulu ilə bərkidilmiş, yonulmamış kiçik daşlardan istifadə etmişlər. Divarların düzəldilməsi üçün kiçik daşlardan da istifadə edilməmişdir və divarlar IV Dövrdəkilərə nisbətən ensizdir. 110 Divarların eni 1 və 2 metrlər arasında dəyişir, tikintinin əksər hissələrində isə 1 metrdir. Stratiqrafik dəlillər göstərir ki, III Dövr arxitektorları inşaat apararkən IV Dövrə aid maddi qalıqları dağıtmışlar. Onlar IV Dövr bənnalarının inşa etdiyi sahəni doldurmuş və III Dövrün kərpic teretuarları birbaşa ana qaya üzərində deyil torpağın üzərində inşa olunmuşdur. Lakin daş hörgülər əvvəlki kimi möhtəşəm deyildilər və əlimizdə olan faktlar onların tamamlanmış hissələrinin çox gözəl görünüşə malik olduğunu təsdiq edir. Bu binanın müxtəlif yerlərində, xüsusilə III Dövrün qərb və şərq hissələrində yonulmuş daşlardan istifadənin əlamətləri qalmışdır. Yonulmuş daşlar əvvəlki dövrdə olduğu kimi Qaratəpə dağının əsasını təşkil edən və arxitekturada geniş istifadə edilən mərmərləşmiş əhəngdaşından deyil, tuflaşmış əhəngdaşından və qum daşından hazırlanmışdır. Şəkil 71. Qırmızıdaş qalası (Kəngərli rayonu). Bu binanın ən böyük qismi əvvəlki daxili həyətin yerində yerləşən iri otaqdan ibarətdir. III Dövrə aid bu otaq IV dövrdəki bənzərinə nisbətən daha kiçik olub ölçüsü 27 Х 33 m-dir. Bəzi faktlar, xüsusilə bu otağın şimal tərəfində cəmləşən 29 ədəddən ibarət tikinti materialı göstərir ki, III Dövrün arxitektorları əvvəlki daxili həyətin yerində sütunlu salon tikməyi planlaşdırmışdılar. Bu faktlar sütun barabanları, sütun altlıqları, kapitel və kvadratşəkilli postamentlərdən ibarətdir. Bu tkinti materiallarının heç biri sonadək işlənib tamamlanmamışdır. Qaldırılabilən sütun barabanlarının heç 111 biri tam işlənməmiş, son istifadə üçün cilanmamış və bədii formaya salınmamışdır. Bu sahədə aşkar edilən sütun altlıqları və sütun barabanları, sahənin hər tərəfinə yayılsa da, Əhəməni apadanalarına bənzər həyətlərin yaradılması üçün kifayət deyil. Onların başa çatmamış formasını nəzərə alaraq demək olar ki, dövlət binanın böyük hissəsinin tikintisini başa çatdırmamışdır. Buna görə də sütun altlıqları və barabanların bu geniş sahədə necə istifadə edildiyini söyləmək çətindir. Şəkil 72. Aza qalası. Sütunlu salonlar Yaxın Şərq abidələrindən yaxşı məlumdur. Şərqi Türkiyədə və Qafqazda bu tip bir neçə saray qazılıb aşkar edilmişdir. Oğlanqalanın salonu Altıntəpə və Erebuninin salonlarından kiçikdir, ehtimal ki, onlar satraplıq mərkəzi olmuşlar. Lakin onların forması və həcmi bənzərdir. Oğlanqala sütunlarının birbaşa bənzərlərinin tapılmaması çətinlik törətsə də, onların başa çatmamış forması, xüsusilə zəng tipli sütun altlıqlarını Qaracəmilli, Sarıtəpə, Qumbati və Bencaminin qazıntıları zamanı aşkar edilmiş nümunələrlə müqayisə etmək olar. Sütunların digər elementləri, xüsusilə yonulmamış gövdə, hədsiz dərəcədə kiçik olan barabanlar öz yaxın bənzərlərini İran [Nahavənd] və Əfqanıstan [Yunan- Baktriya, Ay-Xenum] Selevkidlərinin 2-ci əsrə aid kontekstlərində tapır. Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|