Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
112 Postəhəməni kontekstlərini nəzərə alsaq, ehtimal ki, sütun barabanları bir- birinin üzərinə qoyulmuş və kapitellər onların üst qismini tamamlamışdır. Şəkil 73. Başqala (Kəngərli rayonu). Qazıntı zamanı digər elementlərin aşkar olunmaması Farsdan kənardakı Əhəməni mərkəzlərində, satraplıqların və inzibati əyalətlərin mərkəzində daş əsaslar üzərində ağac və kərpic sütunlardan istifadə edildiyini göstərir. III Dövrün təməlindən və sütunların altındakı kül laylarından götürülən kömürün radiokarbon analizi göstərir ki, bu tikintilərin ehtimal olunan tarixi e. ə. 4 – 3-cü əsrlərdir. Binanın bərpası iki tarixi dövrdən birinə, ya Əhəməni imperiyasının son 50 ilinə, ya da post Əhəməni dövrünə, Selevkidlərin onların imperiyasını özlərinə birləşdirdiyi dövrə aiddir. Belə olduğu halda layihənin yarımçıq qalmasının səbəbi ya III Daranın ölümü və Əhəməni imperiyasının dağılması, ya da Makedoniyalı İsgəndərin imperiyasının süqutu ilə bağlı olmuşdur. İkincisi, bu, 4-cü əsrin sonunda imperiyanın dağılmasından sonrakı qarışıq onilliklərdə burada Midiya-Atropatena dövlətinin yaranması ilə bağlı ola bilər. Oğlanqala sitadelinin çoxsaylı özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq bu binanın tikintisini ikinci dövrə aid etmək olar. Oğlanqala Qafqazda farsların birbaşa olduqları Qaracəmilli, Qumbati və Bencamindən əsaslı şəkildə fərqlənir. Oğlanqalada hakimiyyətin simvollarından biri kimi böyük sütunlu salon mövcuddur. O tamamilə yerli stildə inşa olunmuşdur. Onun tikilməsini 113 sifariş edən şəxs yerli əhaliyə məxsus olmuş, Şərur düzənliyini və ola bilsin ki, daha böyük əraziləri öz hakimiyyəti altında birləşdirmək istəmişdir. Ola bilsin ki, onun hakimiyyəti uzun sürməmiş, buna görə də tikinti proyekti və ərazinin gözəl peyzajı tərk edilmişdir. Bu binada tapılan çoxsaylı ox ucluqları və sapand daşları bu dövrün güclü dağıntıya məruz qaldığını göstərir. Əhəməni imperiyası dağıldıqdan sonra onun Qafqazda güclü təsiri Qərbi Gürcüstanda Kolxidanın və Vanın qazıntılarından məlumdur. Ola bilsin ki, bənzər hadisə Oğlanqalada da olmuşdur. II Dövrdə sitadelin tikintisi ilə bağlı əsas dəlillərdən biri də III Dövr sarayının xarabalıqlarında qazılmış 30-dan artıq çuxurdur. Onların qeyri-adi tapıntıları ziyafətlərin keçirilməsi və başqa ictimai hadisələrdən xəbər verərək göstərir ki, sarayın bu monumental binası tərk edildikdən təqribən yüz illər sonra bura Oğlanqala sakinlərinin gündəlik gəldikləri yerlərdən biri olmuşdur. Təpənin digər yerlərində aparılan geofiziki analizlər təqribən e. ə. 100 və bizim eranın 100-cü ilini göstərmişdir. Bu dövrdə Oğlanqala, ola bilsin, Strabonun Qafqazda Olane adı ilə xatırladığı möhkəmləndirilmiş şəhər olmuşdur. Qərb divarı boyunca aparılan təmizləmə işləri zamanı Oğlanqalanın II Dövrünə aid küp qəbirlərlə rast gəlinmişdir. Burada qəbirlərin olması təsdiq edir ki, tikinti və bərpa işlərindən sonra onlar öz funksiyasını itirmişdir. Bu qəbirlərdə cinsi məlum olmayan və pis saxlanmış yaşlı adam skeleti qalıqlarının bir hissəsi aşkar edildi. Lakin küp qəbirin qərb tərəfində aşkar olunan iki qulplu küpə bilavasitə Oğlanqalanın yerli insanlarına aid idi. Bu adam Roma imperiyasından gətirildiyi zənn edilən olduqca zəngin avadanlıqla dəfn edilmişdi. Əvvəlcə qəbirdən imperator Avqustun portretini göstərən dörd gümüş sikkə tapıldı. Lakin sikkələr paslanmış və bir qədər dağılmışdı. Buna baxmayaraq onların eyni tipli olduğu və üzərində iki kitabə olduğu aydın seçilirdi. Sikkələrin üz tərəfində dəfnə yarpağından tac qoyan Avqustun sağ tərəfdən şəkili var idi. Onun kənarında “CAESAR AVGVSTVS DIVI F PATER PATRIAE.” sözləri yazılmışdı. Sikkənin arxa tərəfində Sezarın Qayus və Lusiusunun iki təsviri verilmişdir. Şəkil üz tərəfdən arxasında nizələr olan qalxana söykənmiş vəziyyətdə təsvir edilmişdir. Kənarda isə “VGVSTI F COS DESIG PRINC IVVENT, C L CAESARES” kitabəsi yazılmışdır. Sikkələrin üçü numizmatik araşdırmalardan yaxşı məlumdur və ehtimal ki, e.ə. 2-ci il və bizim eranın 12-ci ilində kəsilmişdir. Diğər sikkələr isə daha kiçik diapozona malik olub e. ə. 2-ci il, bizim eranın 4-cü ili ilə tarixlənir. Bundan başqa dəfn edilənin bir tunc və dörd qaşlı üzüyü var idi. Onların üzərində inək və medalyon təsviri var idi. Bundan başqa qəbir inventarına yuvarlaq şəkilli şüşə flakon 114 və bu tip flakona aid parçalar da daxil idi. Bunlarla bərabər Finikiya mənşəli şirli muncuq da aşkar edilmişdir. Eramızdan əvvəl I, bizim eranın II əslərinə aid mənbələrdə Naxçıvanla bağlı kifayət qədər məlumat yoxdur. Həmin dövrdə Atropatena Parfiya və Romanın döyüş meydanına çevrilmişdi. Ölkəmizin ərazisi yadelli işğalçılar tərəfindən qarət və talanlara məruz qalırdı. Şəraitdən asılı olaraq Atropatenada gah parfiyalıların, gah da romalıların mövqeyi güclənirdi. Əldə olan faktlar bu dövrün hadisələri haqqında məlumat əldə etməyə imkan verir. Şahbuz rayonunun Ağbulaq kəndində aşkar olunan küp qəbirdən tapılmış Arşaki [Parfiya] hökmdarı I Qotarza aid mis sikkə, Naxçıvan yaxınlığındakı Urud [Orod-Arşaki hökmdarı – V.B.] toponimi Arşakilərin təsirini əks etdirir. Tassit Cənubi Qafqazda baş verən hadisələrdən bəhs edərkən Parfiya hökmdarı Orodla albanlar, iberlər və sarmatların birləşmiş qüvvələri arasında olan döyüşdən bəhs etmişdir. Oğlanqaladan aşkar olunan Roma sikkələri hələlik geniş nəticələr çıxarmaq üçün kifayət deyil, lakin bu tapıntılar ən azından Roma ilə əlaqələrin olduğunu, pul dövriyyəsinin inkişaf etdiyini təsdiq edir. Bu dövrdə Azərbaycana, o cümlədən Naxçıvana masaget, sarmat və alanların yürüşləri başlayır. Kəngərli rayonunun Böyükdüz kəndi yaxınlığındakı daş qutu qəbirləri tədqiqatçılar sarmat-alan yürüşləri ilə bağlamışlar. Onların fikrinə görə bu qəbirlərin avadanlığı sarmat-alanlar üçün xarakterikdir. Bu qəbirlər e.ə. I, bizim eranın I-III əsrlərinə aid edilmişdir. Ümumiyyətlə, bu tayfalar tarixi ədəbiyyatda massaget-alan və massaget-sarmat tayfaları da adlandırılmış, Maskutlar çarlığı ilə bağlanmışdır. Bizim eranın I əsrində sarmat-alanlar Atropatenaya hücum etmiş, Cənubi Qafqaz ölkələrində dağıntı törətmiş və böyük qənimətlə geri qayıtmışlar. Araşdırmalar Böyükdüz qəbirlərinin sarmat-alanların müttəfiqləri ilə bağlı olduğunu göstərir. Mənbələr alan tayfalarının Şimalda yaşayan dağlıları ittifaqa cəlb edərək Cənubi Qafqaza hücum etdiyini təsdiq edir. Gürcü mənbələrində bu dağlılar paçanik [peçeneq- V.B.], ciq, durzuk və digər adlarla xatırlanır. Son zamanlar Böyükdüz qəbirlərinin bənzərləri Şahbuz rayonunun Biçənək, Culfa rayonunun Göynük kəndi yaxınlığındada aşkar edilmişdir. Araşdırmalar Biçənək oykoniminin peçeneq tayfaları ilə bağlı olduğunu göstərmişdir. Bu dövrdə utilərin də Naxçıvanda yaşaması arxeoloji faktlarla təsdiq olunur. Azərbaycanın böyük tayfalarından biri olan utilər haqqında məlumat verən antik müəlliflər onların Araz çayı boyunda müqlərin qonşuluğunda, Atropatenanın sərhəddində yaşadığını göstərirlər. İqrar Əliyev bunları Qafqaz Albaniyasının Otena vilayətində yaşayan utilərlə eyniləşdirir. Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|