Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E.ə. VI-I minilliklərdə Naxçıvanda etnik mədəni proseslər.
115 Məlum olduğu kimi, Qay Sezar e.ə. 1-ci ildə Ermənistanı işğal edərək bu ölkəni Atropatenanın hakimiyyətinə verir. Bizim eranın 2-ci ilində parfiyalılar tərəfindən qızışdırılan ermənilər Ariobarzana qarşı üsyan qaldırır. Bu Roma sərkərdəsinin ikinci dəfə Ermənistana yürüşünə səbəb olur. Bu yürüş zamanı ermənilər məğlub olur və Atropaten hökmdarı Ariobarzan bu iki ölkə arasında nifaqa səbəb olan Albaka vilayətini geri alır. Tədqiqatçılar bu vilayətin Vanla Urmiya arasında, Ağrı dağından şərqdə yerələşdiyini, əhalisinin marlardan ibarət olduğunu göstərirlər. Albakada murasan nəslindən olan Ajdahakanın törəmələri yaşayırdılar. E.ə. I əsrlə eramızın II əsrinə aid dövrdə Naxçıvan və Qoxtan haqqında məlumatlar digər mənbələrdə də var. Mənbələrin məlumatına görə, Naxçıvanın hakimi murasan qəbiləsinin Əjdahaka nəslindən olmuşdur. Belə çıxır ki, Naxçıvan o zaman Albaka vilayətinin tərkibində olub. Bu nəsildən olan sərkərdə Arğam indiki Ermənistan ərazisində taxt-tac uğrunda mübarizədə tərəflərdən gah birinə, gah da o birinə kömək edərək onları zəiflətmişdir. Mənbələrin məlumatına görə Qoxtanda olan rabsodlar [gəzərgi müğənnilər] mahnılarında Ağramı tərənnüm etmişlər. Belə nəticəyə gəlmək olarki, o dövrdə Naxçıvanın əhalisi marlar, utilər, peçeneklər, çovdeylər həmçinin digər qəbilələr məskunlaşmışdılar. Onlar mənşəcə türkdilli idilər. Atropatena dövrünə aid mədəniyyət nümunələri keramika məmulatı ilə təmsil olunmuşdur. Demək olar ki, halqa dabanlı, üzəri qırmızı və narıncı rənglə örtülmüş kasaların parçaları, ehtimal ki, II Dövrdə daha geniş yayılmışdır. Bu kasaların dairəvi, halqaşəkilli oturacaqları Parfiya və İran Azərbaycanının yaşayış yerləri üçün xarakterik deyil. Lakin bəzi nümunələr Pasarqaddan, İranın digər yerlərindən və Cənubi Qafqazın Ellin dövrü qəbiristanlıqlarından məlumdur. Kənarında yiv açılmış kasaların ağız kənarları xaricə doğru çıxıntılı olub qapaq qoyulmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu tiplər daha çox yerüstü materiallar arasında yayılmış və həmin dövrlə tarixləndirilə bilərlər. Ağzının kənarı xaricə doğru çıxıntılı olan küpələr Cənub-Qərbi və Qərbi İranda Əhəməni dövründən Parfiya dövrünə keçən təbəqələrdən məlumdur və Oğlanqalanın II Dövrü üçün tipikdir. E.ə. VI-I minilliklərdə Naxçıvanda etnik mədəni proseslər. Naxçıvanda yerləşən arxeoloji abidələrin tədqiqi Bu ərazidə formalaşan qədim mədəniyyətlərin yerli etnoslar tərəfindən yaradıldığını təsdiq edir. Naxçıvanın qədim mədəniyyətləri Yaxın Şərq və Cənubi Qafqaz mədəniyyətləri ilə əlaqəli şəkildə inkişaf etmiş, mədəniyyətlərin formalaşmasında iqtisadi-mədəni əlaqələrin və miqrasiyaların da müəyyən rolu olmuşdur. Qədim Şərq ölkələri ilə mədəni əlaqələr hələ e.ə.VII-VI 116 minilliklərdən başlamışdı. I Kültəpənin Neolit təbəqəsindən aşkar olunan Xalaf tipli çölmək e.ə.VI minilliyə aid edilir. Tədqiqatçıların ümumi fikrinə görə bu çölmək Mesopotamiyadan gətirilmişdir. Çölmək I Kültəpədə arxasıüstə uzadılmış skeletlə birlikdə aşkar olunmuşdur. Əgər nəzərə alsaq ki, bu tip dəfn adəti Mesopotamiyada Xalaf mədəniyyətinin yayıldığı dövr üçün xarakterik olmuşdur, o zaman bu tip keramikanın müəyyən əhali qrupunun miqrasiyası ilə gətirildiyini demək olar. Bu dəfn adəti şumerlərlə bağlanmışdır. Şumеrlərin türkdilli оlmаsı ilə bаğlı bir sırа Аvrоpа аlimlərinin, о cümlədən mərhum аlmаn аlimi Q.Hüzingin, Е.Fоrеrin, F.Hummеlin, V. Хristiаnın, B. Lаndsbеrqеrin fikirləri sоnrаdаn siyаsi məqsədlər хаrаktеrinə inkаr еdilmişdir. F. Hоmmеl şumеrlərin Оrtа Аsiyаdаn köçərək Ön Аsiyаyа gələn türk tаyfаlаrı оlduğunu dеməklə 350 şumеr sözünün türkcə izаhını vеrmişdir. Şumеrlərdə Аllаh mənаsını ifаdə еdən «Dinqir», türklərdə «Tеnqri» sözlərinin, mifоlоji və dil özəllikləri əski şumеr dilinin türk dilinə uyğun оlduğunu göstərir. Fikrimizcə, bu qruplar ticarət və sənətkarlardan ibarət olmuş yerli əhali ilə qaynayıb qarışmışdır. Ovçulartəpəsində aşkar olunan ev sıçanlarının araşdırılması onların Mesopotamiya mənşəli olduğunu, lakin yerli şəraitə uyğunlaşaraq xeyli dəyişdiyini göstərir. Araşdırmalar bu heyvanların qədim əkinçilik mədəniyyətlərini təqib edərək e.ə.VIII-VII minilliklərdə Naxçıvana gəldiyini təsdiq edir. Lakin bütün bunlar heç də, bəzi tədqiqatçıların iddia etdiyi kimi, Naxçıvanın qədim əkinçilik mədəniyyətlərinin Mesopotamiyadan gətirildiyini təsdiq etmir, əksinə onun yerli zəmində inkişaf etdiyini göstərir. Ümumiyyətlə, son illər artan faktlar İkiçayarasının qədim əkinçilik mədəniyyətlərinin Cənubi Qafqaz, o cümlədən Naxçıvan ərazisində formalaşan mədəniyyətlərə müəyyən təsir göstərdiyini təsdiq edir. Bu təsir müəyyən istehsal sahələrinin inkişafını stimullaşdırmışdır. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Naxçıvan abidələrində yayılan boyalı keramika, o cümlədən Xalac boyalı keramikası Cənub mədəniyyətlərinin, xüsusilə Ubeyd mədəniyyətinin təsiri ilə ortaya çıxmışdır. Araşdırmalar göstərir ki, İkiçayarası tayfalarının Naxçıvanla iqtisadi-mədəni əlaqələrini gücləndirən əsas faktorlardan biri bu ərazinin təbii sərvətləri, xüsusilə mis yataqları olmuşdur. İ.H.Nərimanov Leylatəpə yaşayış yerini aşkar etdikdən sonra bu yaşayış yerinin Mesopotamiya tayfaları, xüsusilə Ubeyd-Uruk tayfaları tərəfindən salındığını qeyd etmişdir. Onun fikrinə görə, Naxçıvanda Xalaf mədəniyyətindən sonra, Ubeyd mədəniyyətinə mənsub tayfalar məskunlaşmışdır. Hazırda tədqiqatçıların bir qrupu tərəfindən Leylatəpə Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|