Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
141 Lakin son illər aparılan araşdırmalar zamanı Əlincəqalanın tarixinə aid yeni faktlar aşkar edilmişdir. Bu faktlar Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbov tərəfindən 11 fevral 2014-cü ildə “Culfa rayonundakı “Əlincəqala” tarixi abidəsinin bərpa edilməsi haqqında” Sərəncamın imzalanmasından sonra aşkar edilmişdir. Bu faktların bir qismi Əlincəqaladan tapılan VII əsrə aid mis və güşüş sikkələrlə bağlıdırsa, digər faktlar Əlincəqalanın memarlıq üslubu ilə bağlıdır. Şəkil 79. Əlincəqalada su hovuzu. Əlincəqalanın adı Orta əsr mənbələrində müxtəlif şəkildə xatırlanmışdır. Qalanın xatırlandığı ilk mənbə Kitabi Dədə Qorqud dastanıdır. Əlincə sözünün etimologiyası ilə də bağlı müxtəlif fikirlər söylənmişdir. Qalanı əyləncə sözü ilə bağlayanlar, alan tayfaları ilə əlaqəndirənlər, onun adının Alınca xanın adı ilə bağlı olduğunu söyləyənlər olmuşdur. Lakin son araşdırmalar qalanın adının əlincək tayfasının adı ilə bağlı olduğunu göstərmişdir. Əlincəqala teymurilərin hücumu zamanı güclü dağıntıya məruz qalsa da XIX əsrədək öz funksiyasını itirməmişdir. 142 Əlincəqala özünəməxsus təbiəti olan bu yerlərin əzəmətinin, mübarizliyinin rəmzidir. Qala, hər şeydən əvvəl özünün qeyri-adi görünüşü ilə insanı heyrətə gətirir. Əlincəqalanın divarları Əlincə dağının ətəklərindən başlayaraq pillələr şəklində yuxarıya doğru ucalır və onun zirvəsini tamamilə əhatə edir. Qala divarlarının inşası üçün daşdan, bəzən isə bişmiş kərpicdən istifadə olunmuşdur. Divarların bünövrəsinə adətən iri yonulmuş daşlar qoyulmuşdur. Əlincəqalanın təsviri ilə bağlı müxtəlif məlumatlar verilmişdir. Bu məlumatlar bəzən anlaşılmaz olduğundan biz yeni təsvir vasitəsindən istifadə edəcəyik. Qalanın bəzən iki, bəzən isə üç qapısı olması ilə bağlı fikirlər vardır. Lakin şimal divarlardakı ehtimal olunan keçid tamamilə dağıldığından burada giriş olub olmadığını dəqiq müəyyən etmək mümkün deyil. Ehtimal ki, bu istiqamətdən də giriş olmuşdur. Çünki qala divarlarının xaricində bir neçə yerdə qalada qazılmış, əsgərlərin yerləşdiyi səkilərə rast gəlmək mümkündür. Şəkil. 80. Əlincəqalanın şərq qapıları. Şərq və qərb girişlər kifayət qədər yaxşı saxlanmışdır. Qalanın şərq qapısı Xanəgah kəndi tərəfdəndir. Ehtimal ki, bu qapı qalanın əsas girişi olmuşdur. Çünki bu istiqamətdə Əlincə dağının ətəyində böyük yaşayış yeri vardır. Şübhəsiz ki, qalanın müdafiəçilərinin bu yaşayış yeri ilə sıx əlaqəsi olmuşdur. Burada dördkünc formalı yaşayış binalarının qalıqları indi də 143 qalmaqdadır. Bu hissədə səkkiz müdafiə istehkamının qalıqları qalmaqdadır. Qalanın əsas su mənbələrindən olan üç quyulu böyük kəhriz də məhz buradadır. Şəkil 81. Əlincəqalanın şərq qapısı bərpa zamanı. Yamac boyunca səpələnən daş yığınları müdafiə divarlarının daha çox olduğunu göstərir. Bunu Mirheydərzadənin XX əsrin 30-cu illərində verdiyi məlumat da təsdiq edir. Onun verdiyi məlumata görə hər 20-25 addımdan bir müdafiə divarlarının qalıqlarına rast gəlinir. Əlincə dağının ətəyində yerləşən yaşayış yerini əhatə edən müdafiə divarının qalıqları hazırda qalmaqdadır. Eni, 2, 5 m olan divarlar bəzi yerlərdə 2-3 m hündürlükdə qalmışdır. Belə hesab edirik ki, bu divar Əlincəqalanın ilk müdafiə istehkamı olmuşdur. İri və orta həcmli daşlardan inşa olunan divarın 144 möhkəmləndiriliməsi üçün düz bucaqlı çıxıntılardan istifadə olunmuşdur. Bu tip arxitektura üslubu qalanın, demək olar ki, əksər divarlarında vardır. Qalanın zirvəsinə doğru iki tərəfdən sıldırım qayalarla qorunan dərə daraldığından müdafiə divarlarının uzunluğu azalmışdır. Dərə boyunca bir- birinin ardınca inşa olunan möhkəm divarlar vardır. Divarlar başlıca olaraq Əlincə dağının öz daşlarından inşa olunmuş, bərkidici məhlul olaraq əhəng məhlulundan istifadə olunmuşdur. Divarların çox aşınmaya məruz qalmasına baxmayaraq bəzi hissələrdə saxlanan arxitektura elementləri müdafiə divarlarının estetik görüntüsü haqqında təsəvvür yaradır. Bu qalıqlara əsasən deyə bilərik ki, divarlar inşa edildikdən yonra yaxşı yonulmuş daşlarla üzlənmişdir. Üzləmə məqsədilə daha çox müxtəlif həcmli kvadrat formalı daşlar seçilmişdir. Amma bəzən iri həcmli yonulmuş daşlardan da istifadə olunmuşdur. Bu hissədə olan divarlar başlıca olaraq düz, bəzən isə düzbucaqlı ziqzaq şəkilli əyilmələrdən ibarətdir. Şəkil 82. Əlincəqala bərpa zamanı. Bu istiqamətlə qalxarkən dağın şimal-şərq hissəsində qalanın müdafiəsi üçün təhlükə olan yerə əlavə müdafiə divarı çəkilmişdir. Burada yarımdairəvi bürclərin qalıqları da vardır. Ümumiyyətlə, Əlincəqalanın vüdafiə divarlarında yarımdairəvi bürclər çox azdır. Qalanın bu hissəsi bir- birinin yaxınlığında olan (2, 5 m) iki divarla möhkəmləndirilmiş, divarların arası yaşayış sahəsi kimi istifadə olunmuşdur. Bu tikintilərin yaxınlığında 145 həmçinin su hovuzlarının qalıqları vardır. Araşdırmalar göstərir ki, qalanın müdafiəsinin etibarlı olmasını təmin etmək üçün müdafiə divarları ilə yanaşı müdafiəçilərin su, ərzaq və sursatla təminatına xüsusi fikir verilmişdir. Şəkil 83. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov Əlincəqalada. Qalanın şərq tərəfdə çəkilən sonuncu divarı giriş qapısının ətrafındadır. Bu divar sərt qayada açılmış oyuqlara söykənən, relyefə uyğun inşa edilən və heç bir arxitektura elementi olmayan düz divardan ibarətdir. Divarların yuxarısı qövsşəkilli sonluğu olan dördkünc dişlərlə bəzədilmişdir. Bu müdafiə divarı boyunca dördkünc formalı binalar inşa olunmuşdur. Binalar qalanın şərq qapısının müdafiəçiləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Müdafiə istehkamının yaxınlığında iki böyük su hovuzunun olması da bu qapının mühüm strateji əhəmiyyəti olduğunu təsdiq edir. Qalanın möhkəm divarları və qayanın sıldırım olması onu sarsılmaz müdafiə istehkamına çevirmişdir. Əlincəqala əsasən üç geniş sahədən ibarət olmuşdur. Yuxarıda təsvir etdiyimiz sahə qalanın üç hissəsindən biri olmaqla yalnız müdafiə məqsədi daşımış və əskərlərin yerləşdiyi sahələrdən biri olmuşdur. Buradan qalanın mərkəzi hissəsinə yenmək üçün ayaq yerləri və pillələr düzəldilmişdir. Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|