Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur
Yüklə 3,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yusif Küseyir oğlu türbəsi
150 El içində qaladan Əlincəçaya gizli yolun olması da söylənilir. Bu haqda Fuad Köprülünün də əsərində məlumat verilir. Araşdırmalar göstərir ki, Əlincəqalanın özünəməxsus müdafiə sistemi bütün mövsümlərdə burada yaşamağa imkan vermişdi. Şəkil 88. Əlincəqalada müasir kitabə. Əlincəqalanın memarlıq xüsusiyyətləri onun VI əsrlə müəyyənləşdirilən tarixinin həqiqətə uyğun olduğunu göstərir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Əlincəqalada düzbucaqlı bürclər və düzbucaqlı çıxıntıları olan divarlar, həmçinin yonulmuş daşlardan istifadə üstünlük təşkil edir. Bu memarlıq üslubu Naxçıvanda qədim dövrdən məlum olmaqla, Qazançıqala, Vayxırqala və Oğlanqalada geniş tətbiq edilmişdir. Bu memarlıq üslubu, Erkən Orta əsrlərə aid Dərbənd və Bayburt qalalarında da müşahidə olunur. Dərbənd mənbələrdə I əsrdən xatırlansa da müdafiə divarları hələlik VI əsrə aid edilir. Əlincəqalanın memarlığında isə Sasani dövrünün ənənələri aydınca hiss edilir. Bu xüsusiyyətlər xüsusilə Xanəgah kəndi istiqamətində inşa olunan divarlarda görünməkdədir. Bu memarlıq üslubunun bənzərlərinə Cənubi Azərbaycan ərazisində rast gəlinmişdir. Son tədqiqatlar zamanı Əlincəqaladan VII əsrdə zərb edilən sikkələrin tapılması onun qədim tarixini bir daha sübut edir. Əgər VII əsrdə Əlincəqalanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələri olmuşdursa, deməli onun tikilmə tarixi daha qədim dövrə aiddir. Yəqin ki, gələcək araşdırmalar Əlincəqalanın tarixi ilə bağlı yeni faktların aşkar olunması ilə nəticələnəcəkdir. 151 Araşdırmalar göstərir ki, Əlincəqalanın müdafiəsini təmin etmək üçün müxtəlif hidrotexniki qurğulardan istifadə olunmuşdur. Onlar başlıca olaraq su hovuzları və kəhrizlərdən ibarətdir. Hovuzlara su qayada çapılmış kanallar vasitəsilə gətirilmişdir. Qayada relyefə uyğun olaraq qazılan kiçik kanallar yağmurlu havada yağan yağış sularının toplanmasına imkan verir. Həcmcə olduqca böyük olan su hovuzları qala sakinlərinin uzun müddət suya olan təlabatını ödəmişdir. Yusif Küseyir oğlu türbəsi Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbinin ən gözəl nümunələrindən biri olan bu türbə Naxçıvan şəhərində yerləşir. Türbə yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarət olub, hər iki hissədə səkkizbucaqlı formada inşa edilmişdir. Türbə konstruktiv həllinin harmoniyası və gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Türbənin sərdabəsi yuxarıda yastı olan günbəzlə örtülmüşdür. Türbənin yerüstü hissəsi içəridən çatmatağ şəkilli sferik günbəzlə tamamlanır. Xaricdən prizmatik gövdəyə malik olan türbə səkkiz üzlü piramidal örtüklə tamamlanmışdır. Həm içəridən, həm də xaricdən bişmiş kərpiclə üzlənmişdir. Sərdabənin divarları ilə günbəz arasında kiçik çıxıntılar vardır. Sərdabə günbəzinin təpəsi kəsilmiş səkkizbucaqlı fiqurla tamamlanır. Türbənin yuxarı kamerasının döşəməsində düzəldilmiş səkkizbucaqlı deşik, onun altında yerləşən sərdabəyə açılır. Türbənin qülləsi səkkibucaqlı formasında olub künclərdə qalın dayaqlar şəklində işlənmiş, dayaqlar arasında dördkünc formalı taxçalar yaradılmışdır ki, bu da türbənin xarici görünüşünə özünəməxsus görkəm vermişdir. Qüllavari hissənin bu tip konstruktiv həlli onun dayanıqlığını və uzunömürlülüyünü artırmışdır. Türbənin xarici səthinin hər biri müxtəlif şəkilli həndəsi ornamentlərlə bəzədilmişdir. Bu ornamentlər kiçik kərpiclərdən quraşdırılmış, sonra gəc məhlulu ilə tavalar şəklində birləşdirilərək səthlərin üzərində möhkəmləndirilmişdir. Quruluşu etibarı ilə türbənin qərb tərəfə baxan səthi fərqli şəkildə həll edilmiş və burada türbənin giriş qapısı yerləşdirilmişdir. Çatmatağ şəkilli bu qapının üzərindəkii kitabə bildirir ki, “Bu türbə xacə, sanlı rəis, dinin zəkası, islamın camalı, şeyxlər başçısı Yusif Küseyir oğlunundur”. Həmin kitabə türbənin hicri 557-ci ilin şəvval ayında (miladi 1162) tikildiyini də bildirir. Əsas fasaddan sol tərəfdəki kitabədə isə “Bənna Əcəmi Əbubəkir oğlu Naxçıvaninin əməlidir” şəklində türbənin memarının adı qeyd olunmuşdur. 152 Şəkil 89. Yusif Küseyir oğlu türbəsi. Yusif Küseyir oğlu türbəsinin dazili səthi bəzədilməmiş, xarici səthi isə kərpicdən yığılmış sıx həndəsi naxışlarla üzlənmişdir. Türbənin səthləri ilə piramidal örtüyü arasında yaranan qurşaqda kufi xətti ilə yazılmış kitabə yerləşdirilmişdir. Dekorativliyi ilə seçilən bu kitabə zolağı gövdə ilə örtük arasında yüngül bir keçid yaradır. Kitabənin hərfləri 20 x 20 x 4 sm ölçülü kərpiclərdən düzəldilmişdir. Yazılar friz müstəvisindən 2 sm irəli çıxaraq xüsusi effekt yaratmışdır. Memar tağçaların içərisini də naxış kompozisiyaları ilə yüngülləşdirmiş, künclərin vertikal ritmini, konstruktiv dəyərini artırmışdır. Bişmiş kərpiclə işlənən türbənin xarici səthlərində mürəkkəb kompozisiyalı həndəsi ornamentlərdən geniş istifadə olunsada, kərpiclərin bir rəngli olması onun görkəminə sadəlik vermiş, aydın və təmiz həndəsi biçiminin bütövlüyünü gücləndirmiş, ifadəli kolorit vermişdir. Prizmatik gövdə, piramidal günbəz, girinti-çıxıntıları üzlər, onları tamalayan horizontal friz bol kölgə - işıq effekti yaradaraq abidənin baxımlığını artırmışdır. Yüklə 3,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|