Dərslik Naxçıvan Universiteti Elmi şurasının qərarı ilə nəşr olunur

 
 
188 
 
Qeysəriyyə  Ordubad  şəhərində  XVII  əsrə  aid  tarixi  memarlıq 
abidəsidir.  Şəhərin  mərkəzində  yerləşir.  Ümumi  sahəsi  540  m
2
-dir.  Abidə 
10x10 m olan mərkəzi səkkizbucaqlı zaldan və onun üzərini qapayan dairəvi 
günbəzdən,  günbəzi  künclərdə  saxlayan  mürəkkəb  quruluşlu  dörd  ədəd 
dayaqdan  və  dayaqlarla  kənar  divar  taxçaları  arasında  yerləşən  keçidlərdən 
(eni 3,4 m) ibarətdir. Dayağın divarlarındakı taxçaların ölçüləri 1,4x1,45x2,2 
m-dir. 
 
 
Şəkil 124. Qeysəriyyə. 
Dayaq  taxçalarından  fərqli  olaraq  kənar  divar  taxçaları  çatmatağ 
konstruksiyalı  olub,  ölçüsü  3,4x1,37x3  m-dir. Keçidlərin  tavanı  16  ədəd 
kiçik günbəzlərlə qapanıb. Abidə  bişmiş kərpicdən  inşa olunmuş,  divarının 
qalınlığı  80  sm-dir.  Abidənin  mərkəzi,  günbəzi  də  daxil  olmaqla,  ümumi 
hündürlüyü  8,5 m-dir.  Qeysəriyyə  sözunun  mənası  keçmiş  zamanlarda 
şahlara  məxsus  daş-qaş,  ləl-cəvahirat  satılması  məqsədilə  tikilmiş  örtülü 
Şərq  bazarı  deməkdir.  Belə  tikililərə  dünyanın  3  yerində  rast  gəlmək  olar: 
Səmərqənd,  Təbriz  və  Ordubad  şəhərində.  Hazırda  ən  görkəmlisi  və  abadı 
Ordubaddakıdır.  Sonrakı  dövrlərdə  bu  abidədən  "Zorxana"  kimi  istifadə 
edilmişdir.  Belə  ki,  zalının  döşəməsi  nisbətən  binanın  döşəməsindən  aşağı 
olduğu  üçün  döşək  əvəzinə  dağlardan  yığılmış  gəvən  kollarını  buraya 
doldurub üstünə narın torpaq tökərmişlər. İrandan, Türkiyədən, Həmədandan 
və başqa yerlərdən gələn pəhləvanlar burada öz güclərini sınayarmışlar. Kim 
qalib  gəlirdisə,  hücrələrdə  əyləşən  xandan  mükafat  kimi  bir  kisə  qızıl 
alırmış. XIX əsrin ortalarına yaxın Ordubadda yaradılmış "Əncüməni-şüəra" 
ədəbi məclisinin üzvləri (yaradıcısı fars və ərəb dillərini gözəl bilən, həcv və 

---

 
 
189 
 
satirik  şeirlər  yazan,  lakin,  təəssüf  ki,  əsərləri  bizim  dövrümüzə  gəlib 
çatmayan  Ordubadlı  Kərbalayı  Molla  Əhməd  adlı  bir  nəfər  olmuşdur) 
Hacıağa  Fəqir  Ordubadi,  Məhəmməd  Tağı  Sidqi,  Qüdsi  Vənəndi,  Aşıq 
Abbas  Dəhri,  Usta  Zeynal  Nəqqaş,  Hacı  Əhməd  Bikəs  və  başqaları  bu 
binaya  yığışıb öz  yazdıqları əsərləri oxuyaraq kimin güclü  yazdığını bəyan 
edərmişlər.  Qeysəriyyə  binası  çar  Rusiyasının  hakimiyyəti  dövründə 
üçtürləngəli  feldşer  Qasımın  və  pinəçi  İbrahimin  babaları  və  dayıları 
tərəfindən  qızıl  pulla  alınaraq  ipək  sarıyan  sexə  çevrilmişdir.  Sovet 
hakimiyyəti  dövründə  binanın  bir  tərəfi  mağaza  və  anbar,  digər  tərəfi  isə 
aşxana kimi istifadə edilmişdir. XX əsrin axırlarında, 1978-ci ildə ordubadlı 
memar  Zakir  Haşım  oğlu  Babayev  tərəfindən  abidə  yenidən  bərpa 
edilmişdir.  Hazırda  Qeysəriyyə  binası  Ordubad  rayonunun  Tarix-
Diyarşünaslıq Muzeyi kimi fəaliyyət göstərir. 
 
 
 
Şəkil 125. Naxçıvan şəhərində imamzadə kompleksi. 
 
Naxçıvan  şəhərində  imamzadə  kompleksi.  Xanəgah  əvəzinə 
İmamzadələrin  meydana  gəlməsi  Səfəvilər  dövrü  üçün  xarakterikdir. 
Naxçıvan şəhərinin cənub-şərq hissəsində  yerləşən  memarlıq abidəsi XVIII 
əsrə  aiddir.  Kompleks  3  binadan  ibarətdir.  Kompleksin  özəyini  planda 
kvadrat  şəkilli,  xarici  görünüşünü  isə  kubik  formalı  qülləvari  türbələrdən 
gələn  dairəvi  gövdənin  qovuşduğu  kompozisiya-türbə  təşkil  edir.  Türbənin 
qülləsinin  silindrik  gövdəsinin  dekorativ  Bərdə  türbəsi  ilə  eyniyyət  təşkil 
edir.  Üfüqi  düzülmüş  qırmızı  kərpiclərin  təkrarlanmasından  yaranan 

---

 
 
190 
 
epiqrafik motivli naxışlar türbənin yeganə bəzəyidir. Bu tip naxış Qarabağlar 
türbəsində  də  istifadə  olunmuşdur.  Sonradan  türbəyə  əlavə  edilən  otaqlar 
qapı  keçidləri  ilə  əlaqələndirilmişdir.  Onların  biri  yastı,  digəri  isə  günbəzli 
dam örtüyü vardır.  Dördkünc  binadan  günbəzə  keçid  çatmatağlar  vasitəsilə 
həll  edilmişdir.  Türbəyə  bitişən,  nisbətən  böyük  həcmə  malik  və  qərbdən 
giriş  qapısı  olan  bina  kompleksin  mərkəz  hissəsini  təşkil  edir.  Keçən 
yüzilliyin  20-ci  illərində  Naxçıvanda  olan  rus  alimi  V.M.Sısoyevin 
yazdığına görə kompleksin bu hissəsi Naxçıvan xanlarının məqbərəsi hesab 
edilirmiş. Alimin şəhadətinə görə burada Abbasqulu xanın hicri 1337-ci ildə 
(1918) vəfat etmiş oğlu Mustafaqulu xan Naxçıvanskinin qəbri varmış. 
 
Şəkil 126. İmamzadə kompleksinin cənubdan görünüşü. 
 
Türbə  XVIII  əsrdə  inşa  olunmuşdur.  Tədqiqatçı    İ.Əzimbəyov  ərəb 
dilində  yazılmış  və  hazırda  yerində  olmayan  daş  kitabənin  mətnini 
oxumuşdur.  Kitabənin  mətni  belə  omuşdur:  "1722-1732-ci  illərdə  bu 
İmamzadə,  ərəb  və  əcəmin  ixtiyar  sahibi,  səxavətli  xaqan,  möhtərəm  əmir, 
ən  böyük  sultan,  şah  oğlu  Şah  Əbu  Müzəffər  Təhmasib  Bahadır  xanın 
hökmdarlığı  dövründə,  günahları  bağışlamağa  layiq,  mərhum  Hacı  Polad 
bəyin  oğlu  sahibkar,  zəmanənin  xeyirxahı  olan  Rufan  bəyin  əmri  ilə 
tikilmişdir". 
Kompleksdən  azca  aralı  şimal  tərəfdə  başqa  bir  türbə  vardır.  Bişmiş 
kərpicdən inşa edilən  bu türbə aşağıdan kvadratşəkilli götürülərək yuxarıda 
çoxbucaqlı  şəkildə  inşa  olunmuş,  üstü  günbəzlə  örtülmüşdür.  Kompleksə 

---

 
 
191 
 
daxil olan başqa tikililərlə müqayisədə bu türbə yaxşı vəziyyətdə qalmışdır. 
Ancaq onun içərisində heç bir qəbir və xatirə kitabəsi qalmadığından təyinatı 
aydınlaşdırılmamışdır. 
Pir  Yaqub  xanəgahı  iki  dördkünc  formalı  binanın  birləşməsindən 
ibarətdir.  İçərisində  iki  müsəlman  qəbiri  vardır.  Əsas  binanın  üzəri  sferik 
günbəzlə  örtülmüşdür.  Abidə  hazırda  bərpa  edilərək  abadlaşdırılmışdır. 
Xanəgahın  giriş  qapısının  üzərində  latın  qrafikası  ilə  «Pirəli  və  Miryaqub 
piri»  sözləri  yazılmışdır.  Memarlıq  üslubuna  əsasən  xanəgahın  binasını 
XVIII  əsrə  aid etmək olar.  Tədqiqatçı F.Səfərlinin fikrinə görə bu  xanəgah 
Bəktaşiyyə  Sufi  cəmiyyətinə  mənsub  olmuşdur.  Xanəgaha  əvvəlcə  Pir  Əli, 
Sonra isə Pir Yaqub rəhbərlik etmişdir. 
 
           
 
 
Şəkil 127. Pir Yaqub xanəgahı. 
 
Zaviyə  məscidi  Naxçıvan  şəhərində  yerləşir.  Ərəbcə guşə,  künc, 
bucaq  mənasmı  verən  zaviyə sufi təriqətlərinə  mənsub  məskənlərin 
adlarından  biridir.  Orta  əsrlərdə  Naxçıvanda  mövcud  olan  bəzi  təriqət 
tərəfdarları  məscidlərə  getmir,  özləri  üçün  ayrıca  təkyələr,  zaviyələr  tikir, 
orada  yaşayır  və  zikrlə  məşğul  olurdular.  Məscidin  özünəməxsus 
arxitekturası vardır. Bina böyük ibadət salonundan, ona bitişik vestibüldən, 
ikimərtəbəli  üç  yardımçı  otaqdan  və  dolama  pilləkənləri  olan minarədən 
ibarətdir.  Binanın  xarici  tərəfi  bişmiş  kərpiclə  üzlənmişdir.  Fasadında 

---