37
kadrların yetişməsində önəmli rol oynamış professor Ş.S.
Ağayev müəyyən müddət V.İ. Lenin adına APİ-nin rektoru
olmuşdur.
1960-70-ci illərdə sovet psixologiya elmində bir inkişaf
mərhələsi başladı. Psixologiyanın müxtəlif sahələri üzrə tədqi-
qatlar genişləndi.
Gənc və istedadlı psixoloqlar Ə.S. Bayramov, T.Ə. Mus-
tafayev, C.A. Təhmasib, İ.A. Fərəcov, A.U. Məmmədov, Q.E.
Əzimov, R.M. Rəsulov, M.Ş. Əbdülov və başqaları namizədlik
dissertasiyaları
müdafiə
etdilər.
Bu
dissertasiyalar
psixologiyanın bir çox sahələrini əhatə etsə də əsas diqqət yaş
və pedaqoji psixologiyaya yönəldilmişdi.
60-cı illərin sonu – 70-ci illərin əvvəlləri Azərbaycan
psixologiya elmi üçün daha məhsuldar olmuşdur. Ə.S. Bayra-
mov, M.Ə. Həmzəyev, M.S. Nəcəfov, Ə.Ə. Qədirov, Ə.Ə. Əli-
zadə müxtəlif mövzularda doktorluq dissertasiyaları müdafiə
etmişlər. Bundan sonra 20 il müddətində Azərbaycanda psixo-
logiya üzrə doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunmamışdır.
Yalnız 90-cı illərin ortalarından başlayaraq yenidən respubli-
kada doktorluq dissertasiyaları müdafiə olunmağa başladı. Ə.T.
Baxşəliyev, S.İ. Seyidov, B.H. Əliyev, İ.M. Novruzlu,
R.İ.Əliyev, G.K.Məmmədova, İ.Ə.Məmmədova doktorluq
dissertasiyaları müdafiə etdilər.
Azərbaycanda psixologiya elminin inkişafında 1947-48-
ci tədris ilindən 1954-55-ci tədris ilinədək Azərbaycan Dövlət
Universitetində təşkil olunmuş məntiq-psixologiya şöbəsinin
müstəsna rolu olmuşdur. Bu müddət ərzində 150-dən artıq yük-
sək ixtisaslı psixoloq kadrı oranın məzunu olmuşdur. Onların
sırasından Ə.S. Bayramov, Ə.Ə. Əlizadə, Ə.Ə. Qədirov, M.S.
Nəcəfov, Q.E. Əzimov, M.Ş. Əbilov kimi tanınmış alimlər
çıxmışlar. Məhz onların sayəsində Azərbaycan psixologiya el-
mi mühüm inkişaf yolu keçmişdir.
1947-52-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin
məntiq-psixologiya şöbəsini bitirənlərdən biri də professor
38
Ələddin Əhməd oğlu Qədirov (1929-2003) olmuşdur. Ə.Qədi-
rov 1963-2001-ci illər ərzində Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitu-
tunda dosent, kafedra müdiri, prorektor, rektor vəzifələrində
çalışmışdır.
Ə. Qədirov 2001-2003-cü illərdə Təhsil Problemləri
İnstitutunda aparıcı elmi işçi kimi fəaliyyət göstərmişdir.
O, 1961-ci ildə «Kiçik məktəbyaşlı uşaqlarda mücərrəd
təfəkkürün inkişafı» mövzusunda namizədlik, 1974-cü ildə isə
«Kiçikyaşlı məktəblilərdə mücərrədləşdirmənin inkişafı» möv-
zusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Ə.Qədirov
təlim-tərbiyə
psixologiyasına
dair
çoxsaylı
əsərlərin
müəllifidir. 2003-cü ildə nəşr etdirdiyi «Yaş psixologiyası»
dərsliyi isə ümumən Azərbaycan psixologiya elminin
nailiyyətlərindən hesab olunur.
Azərbaycan psixologiya elminin inkişafında əvəzsiz
xidmətləri olan alimlərdən biri də professor Muxtar Əliş oğlu
Həmzəyevdir (1929). O, 1952-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji
İnstitutunu bitirmişdir. 1956-cı ildə «İbtidai məktəbin II sinif
şagirdlərində samitlər üzrə düzgün yazı vərdişlərinin təşəkkül
etməsi və inkişafının psixoloji xüsusiyyətləri» mövzusunda na-
mizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Bundan sonra
M.Həmzəyevin təlim-tərbiyə məsələləri ilə bağlı əsərləri nəşr
olunur. «Ailədə uşaqların oyunlarına rəhbərlik» (1965), «Yazı
təliminin bəzi məsələləri» (1961), «Şagirdlərin düzgün yazı
vərdişlərinə yiyələnmə xüsusiyyətləri» (1984) və onlarla digər
kitablar M.Həmzəyevin qələminin məhsulu olsa da, ümumən
Azərbaycan psixologiya elminin nailiyyətləri hesab edilir.
Onun «Pedaqoji psixologiya» (1991), «Yaş və pedaqoji
psixologiyanın əsasları» (2000-2003) və digər dərslikləri geniş
istifadə olunan uğurlu dərsliklərdəndir. O, uzun müddət I sinif
şagirdləri üçün «Ana dili» dərsliyinin müəlliflərindən biri
olmuşdur.
M. Həmzəyevin fəaliyyətinin uzun və məhsuldar bir
dövrü Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutu ilə
39
bağlı olmuşdur. O, 1956-74-cü illərdə baş elmi işçi, şöbə
müdiri, psixologiya laboratoriyasının müdiri işləmişdir. 1974-
77-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İns- titutunda
kafedra müdiri olmuşdur.
1978-ci ildən M.Həmzəyevin elmi fəaliyyəti Azərbaycan
Dövlət Dillər İnstitutu, indiki Dillər Universiteti ilə bağlanır.
O, hazırda Azərbaycan Dillər Universitetində psixologiya
kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışır.
M.Həmzəyev 1969-cu ildə «Azərbaycan dili orfoqrafiya
və durğu işarələrinin mənimsənilməsi psixologiyası» mövzu-
sunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.
Respublikada elmi kadrların hazırlanmasında da M.Həm-
zəyevin müstəsna rolu olmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə onlarla
aspirant və dissertant namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş-
dir. Uzun müddət AAK Ekspert Şurasının üzvü olmuşdur.
Azərbaycan psixologiya elminin inkişafında əməkdar elm
xadimi, professor Əkbər Salman oğlu Bayramovun (1930)
müstəsna xidmətləri olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universite-
tinin məntiq-psixologiya şöbəsini bitirdikdən sonra Ə.S. Bayra-
mov çoxşaxəli elmi-pedaqoji fəaliyyətə başlayır. O, demək olar
ki, Azərbaycanda psixologiya elminin bütün sahələri üzrə
tədqiqat aparmış, elmi əsərlər yazmış, dərsliklər hazırlamışdır.
O, professor Ə.Ə. Əlizadə ilə birlikdə Azərbaycanda sosial
psixologiyanın əsasını qoymuşdur. Hələ sovet hakimiyyəti
illərində etnopsixologiyanın «qadağan olunduğu» vaxtlarda et-
nopsixologiya ilə bağlı fikir və ideyalarını irəli sürmüş, 1996-cı
ildə isə «Etnik psixologiya məsələləri» əsərini nəşr etdirmişdir.
Ə.S.
Bayramov
Azərbaycanda
etnopsixologiyanın
yaradıcısıdır. Onun çoxsaylı aspirant və dissertantları da etnop-
sixoloji məsələlərə dair namizədlik dissertasiyası müdafiə
etmişdir.
1959-cu ildə Ə.S. Bayramov «Təfəkkürün müstəqillik və
tənqidiliyinə
görə
III-IV
sinif
şagirdlərinin
fərdi
xüsusiyyətləri» mövzusunda namizədlik, 1967-ci ildə isə
Dostları ilə paylaş: |