Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

433

edilir.  Məsələn,  pedaqoji müşahidədən uşaqların müxtəlif

sosial şəraitdə özlərini necə aparmalarını,  eləcə də müxtəlif

həyati məsələləri həll edərkən əldə etmiş olduqları bilik və

vərdişləri tətbiq edə bilmək bacarığını aşkara çıxarmaq üçün

istifadə etmək olar. Daha yaşlı uşaqları - yeniyetmə və gəncləri

öyrənərkən

bu

məqsədlə

yazılı

sorğu

və

testlərdən, 

məktəbəqədər və kiçik məktəb yaşlı uşaqlarla şifahi sorğudan

istifadə etmək mümkündür.

Bu cür ümumi metodlarla yanaşı pedaqoji psixologiyanın

özünəməxsus xüsusi metodları da vardır.  Bu cür metodlara

psixoloji-pedaqoji eksperimenti və uşaqların öyrənməyə

qabillik,  biliklilik və tərbiyəlilik səviyyəsini aşkara çıxarmaq

üçün xüsusi psixoloji-pedaqoji testləşdirməni aid etmək olar.

Pedaqoji

psixologiyada

istifadə

olunan

metodları

aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar:  təşkiledici, prosedur, 

qiymətləndirici, eləcə də faktların toplanması və işlənməsi ilə

bağlı metodlar. Təşkiledici metodlara məqsəd, məzmun, aparı-

lan tədqiqatın strukturu və təşkili,  onların tərkibi və hazırlıq

aiddir.  Prosedur metodlara bütövlükdə aparılacaq tədqiqatın, 

eləcə də onun hissələrinin həyata keçirilmə forması aiddir. 

Qiymətləndirici metodlara tədqiqatın nəticələrinin psixoloji-

pedaqoji

qiymətləndirilməsi

yolları

daxildir.  Faktların

toplanması və işlənməsi üçün tətbiq olunan metodların köməyi

ilə yoxlanılanlar haqqında zəruri məlumatlar əldə edilir.  Əldə

edilmiş faktların işlənməsi üçün tətbiq olunan metodların kö-

məyi ilə müvafiq nəzəri və praktik psixoloji-pedaqoji nəticələr

və tövsiyyələr irəli sürmək mümkün olur.

Qeyd etdiyimiz tədqiqat xarakteri daşıyan metodlarla

yanaşı elə metodlar da vardır ki,  onların köməyi ilə uşaqlara

birbaşa praktik psixoloji-pedaqoji təsir göstərmək olur. Bu cür

metodlara psixoloji məsləhət və korreksiyanı aid etmək olar. 

Psixoloji məsləhət adi söhbət şəklində şagirdlə,  onun

valideynləri və ya onun təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan

adamlarla aparıla bilər.  Psixoloji məsləhətdən fərqli olaraq

---

434

psixokorreksiyanın köməyi ilə psixoloq maraqlandığı şəxsə

bilavasitə psixoloji-pedaqoji təsir göstərir.

Pedaqoji psixologiyada eksperiment metoduna xüsusi yer

verilir. Əldə edilmiş nəticələrin taleyi və səmərəliliyi  psixolo-

ji-pedaqoji eksperimentin düzgün təşkili və aparılmasından

asılıdır.  Psixoloji-pedaqoji eksperimentin nəticəsinin etibarlı-

lığı üçün bir sıra şərtlərə əməl olunmalıdır. Hər şeydən əvvəl, 

nəticələrdə səhvlərə yol verməmək üçün eksperimentin təşkili

məntiqi əvvəlcədən düşünülməlidir.

Psixoloji-pedaqoji tədqiqatın aparılmasına verilən ikinci

xüsusi tələb testlər və digər psixodiaqnostik metodlarla

bağlıdır.  Onlar kifayət qədər yoxlanmalı və uşaqların yaşına

uyğunlaşdırılmalıdır.

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar

1. Yaş psixologiyası nəyi öyrənir?

2. Pedaqoji psixologiyanın predmetini nə təşkil edir?

3. Yaş psixologiyasının əsas bölmələri və vəzifələri

hansılardır?

4. Psixi inkişafın hansı yaş dövrləri vardır? Bunları hansı

prinsipə əsasən müəyyənləşdirmişlər?

5. Pedaqoji psixologiyanın əsas bölmələri hansılardır?

6. Pedaqoji psixologiyanın vəzifələri hansılardır?

7. Yaş

və

pedaqoji

psixologiyanın

tədqiqat

metodlarından danışın.

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqiat üçün mövzular

1. Psixologiyada psixi inkişaf problemi.

2. Yaş psixologiyasının inkişaf tarixindən.

3. Pedaqoji psixologiyanın inkişaf tarixindən.

4. Müasir pedaqoji psixologiyanın əsas problemləri.

---

435

Ədəbiyyat

Qədirov Ə.Ə.  Yaş psixologiyası. – Bakı, 2002, səh. 21-

38.

Həmzəyev M.Ə.  Pedaqoji psixologiya.  – Bakı,  1991, 

səh.5-24

Abramova Q.S. Vozrastnaə psixoloqiə. – M., 1999

Aseev V.Q.  Vozrastnaə psixoloqiə.  İrkutsk,  1989,  s.32-

50

Vozrastnaə psixoloqiə. Xrestomatiə. – M., 2001, s.11-61

Vozrastnaə i pedaqoqiçeskaə psixoloqiə./  Pod red M.V. 

Qamezo i dr. s.10-13;27-46

Leontğev A.N. Problemı razvitiə psixiki. – M., 1981, s. 

538-557

---

436

19-cu  FƏSİL

MƏKTƏBƏ DAXİL OLANADƏK UŞAĞIN

PSİXİ İNKİŞAFI

Qısa xülasə

Körpəlik və erkən uşaqlıq dövrünün xüsusiyyətəri.  Yeni

doğulmuş uşaq. Şərtsiz reflekslər. İlk şərti reflekslərin yaranması. Körpənin

böyüklərlə bilavasitə - emosional ünsiyyəti. Hərəki fəallığın formalaşmağa

başlaması.  Körpəlik dövründə psixi inkişafın xüsusiyyətləri.  Erkən uşaqlıq

yaşının xarakteristikası.  İdrak prosesləri və nitqin inkişaf xüsusiyyətləri. 

Müstəqillik meylinin formalaşması, 3 yaşın böhranı.

Bağça yaşı dövrünün psixoloji xüsusiyyətləri.  Bağça yaşı döv-

ründə uşaqların ümumi inkişafı.  Uşağın psixi inkişafında oyunun rolu. 

Bağça yaşı dövründə oyun uşağın əsas fəaliyyət növü kimi. İdrak prosesləri

və nitqin inkişafı: qavrayış, diqqət, hafizənin, təxəyyül və təfəkkürün inkişaf

xüsusiyyətləri.

Uşağın məktəbə psixoloji hazırlığı şərtləri. Uşağın məktəbə psix-

oloji hazırlığında idrak proseslərinin:  qavrayış,  diqqət,  hafizənin,  təxəyyül

və nitqin inkişaf səviyyəsinin rolu. Uşaqda idrak maraqlarının, təlim motiv-

lərinin, qabiliyyət və xarakter əlamətlərinin inkişafı.

VI. 19.1. Körpəlik və erkən uşaqlıq dövrünün  

xüsusiyyətləri

Yeni doğulmuş uşaq. Uşaq anadan olarkən yalnız bir

neçə: qida, müdafiə, tutmaq, robinzon, babin və s. kimi şərtsiz

refleksə malik olur.  Bunlar ətraf aləmlə ilkin əlaqə yaratmaq

imkanı verir. İkinci həftənin axırlarında uşaqda ilk şərti refleks

yaranmağa başlayır.  Üçüncü ayın sonunda bütün analizatorlar

üzrə şərti refleksin yaranması uşağın ətraf mühitlə əlaqəsini bir

növ asanlaşdırır.

---