Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

449

keçirilməsi kifayət qədər inkişaf etməlidir.  Altı yaşlı uşaq

yalnız o zaman uzun müddət, diqqəti yayınmadan hər hansı bir

işlə məşğul ola bilər ki,  həmin iş onu maraqlandırsın,  özünə

cəlb etsin. Lakin bu yaş dövründə uşaqda ixtiyari diqqət hələ o

səviyyədə formalaşmamışdır ki,  onun üçün maraqlı olmayan

bir cismin və ya hadisənin üzərində mərkəzləşməsini təmin et-

sin.  Təlim fəaliyyəti isə ixtiyari diqqət olmadan keçə bilməz. 

Burada çox vaxt maraqlı olmayan,  lakin zəruri tapşırıqları da

yerinə yetirmək tələb olunur.  Ona görə də təlimin ilk

günlərindən müəllim şagirdlərdə ixtiyari diqqətin planlı şəkildə

formalaşdırılmasına fikir verməlidir. 

Altı yaşlı uşağın hafizəsini də diqqətində olduğu kimi

səciyyələndirmək lazım gəlir. Uşaq öz parlaqlığı, qeyri adiliyi

ilə diqqətini cəlb edən cisim və hadisələri asan və tez yadda

saxlayır.  Bu o deməkdir ki,  bu dövrdə qeyri-ixtiyari hafizə

üstünlük təşkil edir. Təlim fəaliyyətində isə ixtiyari hafizəyə is-

tinad olunması zəruridir.  Məhz buna görə də məktəbə təzəcə

daxil olan uşağın hafizəsinə xüsusi tələb verilir. Uşağın tədris

proqramını yaxşı mənimsəməsi üçün onun hafizəsi ixtiyari xa-

rakter daşımaqla,  uşaq yaddasaxlamanın səmərəli yollarından

istifadə etməyi bacarmalıdır.  Lakin təcrübə göstərir ki, 

uşaqlarla xüsusi şəkildə iş aparılmadıqda bu cür bacarıqlar

çətin formalaşır.

Məktəbə təzəcə daxil olan uşağın hafizəsinə xüsusi

tələb verilir. Uşağın tədris proqramını yaxşı mənimsəməsi üçün

onun

hafizəsi

ixtiyari

xarakter

daşımaqla, 

uşaq

yaddasaxlamanın sadə səmərəli yollarından istifadə etməyi

bacarmalıdır.

Məktəbə daxil olarkən uşağın təxəyyülü də inkişaf

etməlidir. Xüsusilə uşaqlarda təsvir əsasında təxəyyül surətləri

yaratmaq bacarığı,  başqa sözlə,  bərpaedici təxəyyül müvafiq

səviyyədə olmalıdır.

Uşağın məktəbə psixoloji hazırlığı üçün təfəkkürün

inkişafı xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Məktəbə yeni gələn

---

450

uşaqlarda təfəkkürün    əyani-əməli,    əyani-obrazlı    və    sözlü   

məntiqi növlərinin hər üçü lazımi səviyyədə inkişaf etməlidir.

Bu dövrdə uşaqlarda təfəkkürün prosesləri də müvafiq

səviyyədə inkişaf etməlidir. Uşaqlar öz idrak obyektlərinə tən-

qidi yanaşmağı və müstəqil fikirləşməyi bacarmalıdırlar.

Uşağın nitqi elə səviyyədə inkişaf etməlidir ki, öz fikri-

ni ifadə edə bilsin.  Uşağın nitqindəki qüsurlar onun təlim

fəaliyyətini çətinləşdirir.

Uşaqlarda təlimə, öyrənməyə marağın, idrak tələbatının

olması da məktəbə psixoloji hazırlığın əsas şərtlərindəndir. Bu-

nunla yanaşı olaraq uşaqlarda təlim motivi kimi müvəffəqiyyət

qazanmağa tələbat,  müvafiq özünüqiymətləndirmə və iddia

səviyyəsinin inkişafı da zəruridir. 

Məktəbə təzəcə gələn uşaq tamamilə yeni mühitə,  yeni

əhatə dairəsinə daxil olur. Ona görə də burada uşağın düşdüyü

yeni mühitdə həmyaşıdları və böyüklərlə ünsiyyətə girə bilmək

bacarığına yiyələnməsi də zəruridir.

Bütün bunlarla yanaşı uşaqlarda müvafiq qabiliyyətlərin

və xarakter əlamətlərinin inkişafı da məktəbə psixoloji hazırlıq

üçün əsas şərtlərdən hesab olunur. 

---

451

Bağça yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri (3-6 yaş)

APARICI FƏALİYYƏT – OYUN,  insanların davranış və

fəaliyyət normalarının mənimsənilməsi

-3-4  yaş – özünütəsdiq;  reaksiyaları:  sözə qulaq asmamaq, 

tərslik,  neqativizm,  höcətlik,  «böyükləri məcbur etmək»  («mən

özüm», «mən özüm bilirəm», özünü öymə)

TƏKBAŞINA OYUN (əşyavi, quraşdırma, süjetli-rollu oyunlar)

-5-6  yaş – böyüklərə münasibətin ahəngdarlığı,  uşaqlara mü-

nasibətin inkişafı,  uşaqlarla birgə oyun (qaydalı,  süjetli-rollu

oyunlar),  uşaqlar arasında liderlik və tabeçilik münasibətinin

formalaşması, «yarış xarakterli oyunlar».

-Quraşdırma oyunlarının inkişafı,  PRAKTİK TƏFƏKKÜRÜN

inkişafı.

Rəsm qabiliyyətinin,  musiqi qabiliyyətinin (musiqini başa

düşmək, oxumaq, oynamaq) inkişafı, yaradıcılığın inkişafı.

-Təfəkkürün EQOSENTRİZMİ.

-Qavrayışın inkişafı (perseptiv işlərin,  perseptiv etoalonların

mənimsənilməsi), diqqətin, hafizənin qeyri-ixtiyaridən ixtiyariyə

doğru inkişafı, iradənin inkişafı.

-Hər şeylə maraqlanmaq (4-5 yaşında «bu nədir?»)

-Təxəyyülün inkişafı (reproduktiv formadan yaradıcıya doğru).

-Başqa adamlarla dialoji nitqin və eqosentrik nitqin inkişafı, 

daxili nitqə keçid.

-Məfhumların inkişafı (3-5 yaşlarında sözlər cisim və hadisələri

əvəz edən yerlik kimi, 6-7 yaşlarında sözlərin əşyaların mühüm

əlamətini bildirməsi – konkret məfhumlar).

-Təfəkkürün əməliyyataqədərki səviyyədə (Piaje)    inkişafı, təd-

ricən əməliyyat səviyyəsinə keçid.

-Cins üzvlərinə, uşaqların doğulmasına maraq:

---

452

a)psixoseksual inkişafın fallik mərhələsi (3-4 yaşda);

b)Edip kompleksinin formalaşması və qarşısının alınması.

-Təşəbbüskarlığın,  məqsədəyönəlişliyin,  fəallığın formalaşması, 

müstəqilliyin, 

neqativ

inkişaf

gedişində

passivliyin, 

yamsılamağa meylin formalaşması

-Məktəbə hazırlığın formalaşması.

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar

1. Yeni doğulmuş uşağın xüsusiyyətləri haqqında

danışın.

2. Canlanma kompleksi nədir və nə vaxt baş verir?

3. Erkən uşaqlıq dövrünün fərqləndirici xüsusiyyətləri

hansılardır?

4. Bağça yaşı dövründə uşaqların ümumi inkişafından

danışın.

5. Uşağın psixi inkişafında oyunun rolunu izah edin.

6. Bağça yaşı dövründə uşaqlarda idrak prosesləri və nitq

necə inkişaf edir?

7. Uşağın məktəbə psixoloji hazırlıq şərtləri hansılardır?

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün

mövzular.

1. Bir yaşından üç yaşına qədər dövrdə nitqin inkişafı.

2. Uşaqların məktəbə psixoloji hazırlığında fərdi-fərqlər.

3. Bağça yaşlı uşaqlarda təxəyyül və təfəkkürün inkişafı.

4. Müxtəlif oyun,  təlim və əmək tapşırıqlarının bağça

yaşlı uşaqların psixi inkişafına təsiri.

---