Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

463

qaldırmağa inam, şübhə, işi icra edərkən özündən razı qalmaq, 

öz “kəşfləri”  ilə fəxr etmək və s.  kimi hallar baş verir.  Bu

dövrdə vətənə məhəbbət, böyüklərə hörmət, yoldaşlıq, insanla-

ra qayğı və s. kimi əxlaqi hisslərin əsası qoyulur. Ümumiyyətlə

kiçik məktəblilərdə əxlaqi hisslər biliklərə,  tədricən əxlaqi

anlayışlara yiyələnməklə əlaqədar inkişaf edir.  Kiçik məktəb

yaşı dövründə estetik hisslərin inkişafı, estetik zövqün tərbiyəsi

üçün də səmərəli şərait yaranır. 

Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda iradənin

inkişafı üçün də geniş imkan yaranır.  Bu dövrdə uşaq öz

hərəkətlərini, fikir və arzularını qaydalara tabe etməli olur. Bu

prosesdə maneələri aradan qaldırır. I-III sinif şagirdlərində ira-

di cəhd göstərmək bacarığı hissediləcək dərəcədə artır. İxtiyari, 

iradi fəaliyyət inkişaf etməyə başlayır.  Uşağı iradi cəhdə

yönəldən motivlər kəskin şəkildə dəyişir.  9-10  yaşlı uşaqlar

nəyə qadir olduqlarını öz həmyaşıdlarına göstərmək istəyirlər. 

Bu dövrdə hisslərin və iradənin inkişafı uşaqda xarakterin

inkişafına da əsaslı təsir göstərir. Kiçik məktəblilərdə təlim və

tərbiyənin təsiri altında xarakterin intizamlılıq, dözümlülük, tə-

kidlilik kimi iradi keyfiyyətləri formalaşmağa başlayır.  Təlim

və tərbiyənin təsiri altında kiçik məktəblilərdə xarakterin

əməksevərlik,  səliqəlilik,  böyüklərə hörmət kimi əlamətləri

formalaşır.

Kiçik məktəblilərdə xarakterin formalaşmasında təlim və

tərbiyə ilə yanaşı onlarda təqlidə meyllilik də mühüm rol

oynayır. 

Bütün bunlarla yanaşı olaraq müəllimin qiymətlən-

dirməsi və təlimdə əldə edilmiş uğurlu nəticələrin təsiri altında

kiçik

məktəblilərdə

özünüqiymətləndirmə

formalaşmağa

başlayır. Lakin bu hal sabit xarakter daşımır, tez-tez aşağı düşə

bilir. 

Özünüqiymətləndirmə ilə bağlı olaraq kiçik məktəb-

lilərdə özünə,  öz gücünə inam da formalaşır.  Lakin təcrübə

göstərir ki, təlimdəki çətinliklərdən, müəllimin və valideynlərin

---

464

tənqidi qeydlərindən asılı olaraq kiçik məktəblilərdə öz gücünə  

inamsızlıq,    frustrasiya vəziyyəti,  təlimə marağın    itməsi, 

«məktəb nevrozlarının»  meydana gəlməsi halları da müşahidə

olunur.  Müəllimin

bu

cəhətləri

nəzərə

alması

kiçik

məktəblilərdə şəxsiyyətin müvafiq əlamətlərinin forma-

laşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

---

465

Kiçik məktəb yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri

(6-10 yaş)

APARICI  FƏALİYYƏT – TƏLİM

-İdrak proseslərinin yenidən qurulması – ixtiyariliyin, 

məhsuldarlığın və davamlılığın formalaşması – ixtiyari

diqqətin,  ixtiyari qavrayışın,  hafizənin (birinci növbədə

mexaniki hafizənin),  təfəkkürün inkişafı – KONKRET

ANLAYIŞLAR

səviyyəsində

əyani-əməli-obrazlı

təfəkkürdən SÖZLÜ-MƏNTİQİ TƏFƏKKÜRƏ keçid.

-Davranışın, iradənin özünütənziminin inkişafı

-Oxu, 

yazı, 

riyazi

hesablama

bacarıqlarının

mənimsənilməsi, biliklərin artması

-Evdarlıq (məişət) əməyi vərdişlərinə yiyələnmək

-Ünsiyyət sahəsinin genişlənməsi, yeni nüfuzların meydana

gəlməsi (müəllim),  sinif kollektivində münasibətlərin

formalaşması.

-İnkişafetdirici oyunların təlimdən sonra ikinci yeri tutması

-Müəllimin qiymətləndirməsi və təlimdə əldə edilmiş

nəticələrin təsiri altında özünüqiymətləndirmənin aşağı

düşməsi.

-Özünə inamın formalaşması,  təlimdəki çətinliklərdən, 

müəllimin və valideynlərin tənqidi qeydlərindən asılı ola-

raq öz gücünə inamsızlığın, frustrasiya vəziyyətinin, təlimə

marağın itməsinin,  «məktəb nevrozlarının»  meydana gələ

bilməsi.    

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar.

1. Məktəbə daxil olmaqla uşağın həyatında nə kimi

dəyişikliklər baş verir?

2. Kiçik məktəblilər üçün aparıcı fəalliyyət nədir?

---

466

3. Kiçik məktəblilərdə qavrayış necə inkişaf edir?

4. Kiçik

məktəblilərdə 

 

diqqətin

inkişaf

xüsusiyyətlərindən danışın.

5. Kiçik məktəblilərdə hafizənin inkişafı necə gedir?

6. Kiçik məktəblilərdə təxəyyül necə inkişaf edir?

7. Kiçik məktəblilərdə təşəkkülün inkişafı nə ilə

fərqlənir?

8. Kiçik məktəblilərdə nitqin inkişaf xüsusiyyətlərindən

danışın.

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular

1. Kiçik məktəblilərin təlim fəalliyyətinin motivləşməsi.

2. Kiçik yaşlı məktəblilərdə əməksevərliyin inkişafı.

3. Kiçik məktəbli şəxsiyyətinin formalaşması.

4. Kiçik yaşlı məktəblilərin oyun fəaliyyəti.

Ədəbiyyat

Qədirov Ə.Ə.    Yaş psixologiyası.  – Bakı,  2002,  s.247-

255; 263-266.

Quliyev E.M.  Kiçik məktəblilərdə idrak fəaliyyətinin

inkişaf xüsusiyyətləri. – Bakı, 1995

Həmzəyev M.Ə. Kiçk məktəbyaşlı uşaqların psixoloji

xüsusiyyətləri. – Bakı, 1969.

Vozrastnaə i pedaqoqiçeskaə psixoloqiə.  Xrestomatiə.  –

M., 2001, s.87-115; 181-209.

Matökina  M.V., i dr. Psixoloqiə mladşeqo şkolğnika. –

M., 1976.

Qreys Krayq. Psixoloqiə razvitiə.  – Piter,  2002,s.457-

497

Löblinskaə A.A. Uçitelö o psixoloqii mladşeqo

---