Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

525

üçün müvafiq mütəxəssislərlə (məsələn, psixiator, həkim və b.) 

əlaqə saxlamalıdır.  Əgər uşağın inkişafında qüsurlar,  psixi

normalara uyğun gəlməmək halları müəyyənləşdirilərsə, 

məktəb psixoloqu ona fərdi yanaşmaqla əlaqədar müəllimlərə

və valideyinlərə məsləhət verə bilər. 

Çətin tərbiyə olunan uşaqlarla,  xüsusilə yeniyetmələrlə

psixoloqun işi onun əsas vəzifələrindən birini təşkil edir.  Ona

görə də burada psixoloqun və başqa müəllimlərin aparacaqları

işlərin xarakteri qabaqcadan müəyyənləşdirilməli və buna

müvafiq iş aparılmalıdır.                   

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar

1. Tərbiyə psixologiyasının başlıca vəzifəsi nədir?

2. Məktəb yaşı dövründə şəxsiyyətin formalaşmasının

psixoloji şərtləri nədən ibarətdir?

3. Tərbiyə işinin metodları və formalarının psixoloji

əsasları barədə danışın.

4. Yaşlılarla uşaqlar arasında «məna maneələri»  necə

yaranır?

5. Məktəblilərin tərbiyəlilik göstəriciləri və kriteriyaları

barədə danışın.

6. Özünütərbiyə nədir və onun hansı motivləri vardır?

7. Əxlaqi şüur və əxlaqi davranışın formalaşması necə

gedir?

8. «Çətin»  uşaqlar kimlərdir və onlarla nə kimi iş apar-

maq tələb olunur? 

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular.

1. «Çətin» yeniyetmələr və onlarla aparılan işin psixoloji

xüsusiyyətləri.

2. Özünütərbiyə və onun təşkili yolları.

3. Fəaliyyət və şəxsiyyətin formalaşması.

---

526

4. Əxlaq tərbiyəsinin psixoloji əsasları.

Ədəbiyyat

Bayramov Ə.Ə.    Gənclik və özünütərbiyə haqqında

söhbət. – Bakı,1969.

Qaralov Z.İ. Tərbiyə 3  cilddə,  2-ci cild.  – Bakı,  2003, 

12-31; s.197-203

Həmzəyev M.Ə.  Pedaqoji psixologiya.  – Bakı,  1991. 

səh.25-30; 50-69

Əliyev R.İ. Tərbiyə psixologiyası. – Bakı, Nurlan, 2006.

Əmiraslanova S.F. «Çətin»  uşanlar və onlarla aparılan

işin psixoloji xüsusiyyətləri. – Bakı, 2000.

Boqoslovskiy V.V. Psixoloqiə vospitaniə şkolğnika.  –

LQU, 1974.

Stolərenko L.D.    Pedaqoqiçeskaə psixoloqiə.  –

«Feniks»,2000, s. 362-368.

Koçetov A.İ. Verüinskaə N.N.    Rabota s trudnımi

detğmi. – M., 1986

Ratter M.  Pomohğ trudnım detəm. – M., 1987.

Məsihev V.N. Trudnıe deti v massovoy şkole. – M. – L., 

1993.

---

527

2 4 - c ü     F Ə S İ L

TƏLİM PSİXOLOGİYASI

Qısa xülasə

Təlim prosesi pedaqoji psixologiyanın nəzəri və tətbiqi problemi

kimi. Təlim psixologiyası pedaqoji psixologiyanın əsas sahələrindən biridir. 

Təlimin

nəzəri

və

tətbiqi

problemləri.  Təlimin

mahiyyəti

və

qanunauyğunluqları.  Təlim prosesində bilik,  vərdiş və bacarıqların ya-

ranması. 

Təlimin

müvəffəqiyyətinin

nəyi

öyrətməkdən, 

kimin

öyrətməsindən və kimi öyrətməkdən asılılığı. Təlim fəaliyyətinin strukturu.

Təlim və psixi inkişaf.  Təlim və psixi inkişafın qarşılıqlı əlaqəsi

barədə J.Piaje,  C.Bruner və L.S.Vıqotskinin fikirləri.  İnkişafın aktual və

yaxın səviyyyəsi. Təlimin müvəffəqiyyətində “inkişafın yaxın zonası”- nın

rolu.

Öyrənməyə qabillik problemi və mənimsəmə. “Öyrənməyə qabil-

lik”  anlayışının meydana gəlməsi.  Öyrənməyə qabillik insanın təlim

prosesində bilik,  bacarıq və vərdişləri mənimsəməsinin sürət və

keyfiyyətinin fərdi göstəricisi kimi. Öyrənməyə qabilliyin ümumi və xüsusi

növləri.  Geridə    qalan şagirdlərin psixoloji xüsusiyyətləri.  Geridə qalan

şagirdlərin tipləri.

Öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən  amillər. Diqqət və us-

tanovka öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən daxili amil kimi.  Təlim

materiallarının xüsusiyyətləri öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən xa-

rici amil kimi.

Təlim prosesində motivasiya - tələbat sahəsinin formalaşması.

Təlim motivləri və onların növləri.  Təlim motivləri və şagirdlərin tələbat

sahəsinin formalaşması.  İnsan fəallığının daxili,  xarici və şəxsi mənbələri. 

İnkişafetdirici və tərbiyələndirici təlim.

Dərsin təşkilinin psixoloji şərtləri.  Müasir dərsə verilən psixoloji

tələblər.  Dərsdə problemli situasiya yaradılması yolları.  Dərsdə yaradılan

problemli situasiyanın tipləri.  Dərsdə yaddasaxlama tərzlərindən səmərəli

istifadə etmənin şərtləri.

Təlimin fərdiləşdirilməsi və diferensesiyası. Şagirdlərin özlərinin

öyrənməyə qabillikləri,  əqli inkişaf səviyyələri,  idrak imkanları və fərdi-

psixi xassələrinə və s.  görə fərqlənmələri.  Bununla əlaqədar təlimin fər-

diləşdirilməsinin zəruriliyi. Təlimin diferensesiyası. Təlimin diferensesiyası

---

528

və fərdiləşdirilməsi formaları.

VI.24.1.Təlim prosesi pedaqoji psixologiyanın nəzəri

və tətbiqi problemi kimi

Təlim problemi bəşəriyyətin daima diqqət mərkəzində

olan bir problemdir.  Bu problem hazırda da öz əhəmiyyətini

itirməmiş, əksinə özünün yeni cəhətləri ilə daha qabarıq şəkildə

diqqəti cəlb edən bir problemə çevrilmişdir. Həmin problemin

günün tələbləri səviyyəsində həlli pedaqoji psixologiyanın

qarşısında duran əsas vəzifələrdən hesab olunur.

Təlim problemi pedaqoji psixologiyanın qarşısında həm

nəzəri,  həm də tətbiqi problem kimi durur.  Təlimin nəzəri

problem kimi həlli birinci növbədə onun nəzəri əsaslarını, 

qanunauyğunluqlarını psixoloji aspektdə açmağı tələb edir. Bir

nəzəri problem kimi təlim fəaliyyətinin psixoloji strukturunun

açılması,  onun

motivləri,  məqsədləri

və

vəzifələrinin

dəqiqləşdirilməsi, təlim fəaliyyətinin müasir tələblərdən doğan

konsepsiyalarının aşkara çıxarılması pedaqoji psixologiyanın

həll etməli olduğu əsas problemlərdən hesab edilir.

Bu məsələlərin həlli üzərində çalışan psixoloqlar təlim

nəzəriyyəsini bir sıra istiqamətlərdə inkişaf etdirmişlər. Bunları

ümumiləşdirdikdə pedaqoji psixologiyada aşağıdakı təlim

nəzəriyyələri diqqəti cəlb edir:  1)  izahlı illüstrativ (ənənəvi) 

təlim;  2)  proqramlaşdırılmış təlim;  3)  fikri işlərin və

anlayışların mərhələlər üzrə təşəkkülü nəzəriyyəsi; 4) problem-

li təlim; 5) təlim nəzəri təfəkkürün inkişafı kimi; 6) tərbiyəedici

təlim.

Təlim problemi yalnız nəzəri problem olaraq qala bilməz. 

Həmin problemin aşkara çıxarılmış qanunauyğunluqları

təcrübəyə, məktəb həyatına tətbiq olunmazsa və həmin sahədə

---