580
dərindən bilir, tədris etdiyi elm sahəsində olan kəşfləri daima
izləyir, materiala tam sərbəst yiyələnir, ona böyük maraq
göstərir, kiçicik də olsa öz ixtisası sahəsində tədqiqat işi aparır.
3. Təşkilati kommunikativ qabiliyyətlər. Bu cür pe-
daqoji qabiliyyətlər müəllimin təşkilatçılıq funksiyası və
ünsiyyəti ilə bağlıdır. Bu cür pedaqoji qabiliyyətlərə konkret
olaraq aşağıdakıları aid etmək olar: təşkilatçılıq qabiliyyəti, av-
toritar
qabiliyyət, kommunikativ
qabiliyyət, perseptiv
qabiliyyət, suqqestik qabiliyyət, pedaqoji mərifət, pedaqoji
təxəyyül, diqqəti paylaya bilmək qabiliyyəti, ped631-6aqoji
refleksiya.
Təşkilatçılıq qabiliyyətləri. Bu cür qabiliyyətlər də pe-
daqoji fəaliyyət üçün az əhəmiyyətə malik deyildir. Təlim və
tərbiyənin səmərəliliyi müəllimin təşkilatçılıq qabiliyyətindən
çox asılıdır. Müəllimin təşkilatçılıq qabiliyyətləri təlim tərbiyə
prosesində özünü dərhal büruzə verir. Bu cür qabiliyyətlər iki
formada təzahür edir. Birincisi, şagird kollektivini təşkil
etmək, möhkəmləndirmək, mühüm
vəzifələrin
həyata
keçirilməsinə ruhlandırmaq, ona düşünülmüş səviyyədə təşəb-
büs və müstəqillik verə bilmək qabiliyyəti. İkincisi, öz
fəaliyyətini düzgün təşkil etmək qabiliyyətləri: səliqəlilik,
işgüzarlılıq, dəqiqlik, öz işini düzgün planlaşdırmaq və
özünəzarəti təşkil etmək bacarığı.
Avtoritar qabiliyyətlər. Müəllim daima bu və ya digər
cəhətdən bir-birindən fərqlənən şagirdlərlə, onların təlim
tərbiyəsi ilə məşğul olur. Bu işdə müvəffəqiyyət qazanmaq
onun şagirdlər arasındakı hörmətindən (avtoritetindən) çox
asılıdır. Belə qabiliyyətə malik olan müəllim şagirdlərə
bilavasitə emosional-iradi təsir göstərə bilir və bunun əsasında
onların hörmətini qazanmağı bacarır. Bu cür qabiliyyətlərin
əsasını müəllimin öz fənnini mükəmməl bilməsi, onun
incəliklərini şagirdlərə çatdıra bilməsi, müsbət iradi keyfiy-
yətləri, öz yetişdirmələrini hədsiz sevməsi, gördüyü işin
doğruluğuna inamı, öz əqidəsini şagirdlərinə aşılaya bilməsi
581
bacarığı və sairədən asılıdır.
Kommunikativ qabiliyyətlər. Müəllim şagirdlərlə daimi
ünsiyyətdə olduğuna görə onun pedaqoji fəaliyyətində kom-
munikativ qabiliyyətlər də mühüm yer tutur. Kommunikativ
qabiliyyətlər uşaqlarla düzgün qarşılıqlı əlaqə yaratmağa imkan
verir. Kommunikativ qabiliyyətlərə şagirdlərlə ünsiyyətə qabil-
lik, onların yaş və fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaq bacarığı,
şagirdlərlə pedaqoji nöqteyi-nəzərdən məqsədə müvafiq
qarşılıqlı əlaqə yarada bilmək bacarığı aiddir.
Perseptiv qabiliyyətlər - şagirdin daxili aləminə nüfuz
edə bilmək, şagird şəxsiyyətini və onun müvəqqəti psixi
vəziyyətini incəliklərinə qədər başa düşməklə bağlı olan
qabiliyyətlərdir. Bu cür qabiliyyətə malik olan müəllim indiki
anda şagirdin psixologiyasını, onun psixi vəziyyətini qavrayır
və eləcə də anlayır, ötəri bir əlamətə, kiçicik zahiri ifadəyə
əsasən şagirdin daxili aləmindəki ən cüzi dəyişiklikdən baş
çıxara bilir.
Suqqestik qabiliyyət (latın dilindən tərcümədə “təlqinə
əsaslanan”). Bu, şagirdlərə iradi təsir göstərmək qabiliyyəti,
müəyyən tələbi irəli sürmək və onun yerinə yetirilməsinə
mütləq nail olmaq qabiliyyətindən ibarətdir. Suqqestik
qabiliyyətlər müəllimdə iradənin inkişafından, özünə qarşı
dərin inamından, şagirdlərin təlim və tərbiyəsinə məsuliyyət
hissindən, eyni zamanda müəllimin özünün düzgün hərəkət
etməyinə dərin inamından asılıdır. Burada söhbət müəllimin
sakit, şagirdləri kobudcasına sıxışdırmadan, məcbur etmədən
və hədələmədən öz tələbini irəli sürməsi və ona nail
olmasından gedir.
Pedaqoji mərifət. Bu cür qabiliyyət müəllimin öz
şagirdlərinin yaş və fərdi xüsusiyyətlərini və konkret şəraiti
nəzərə alaraq daha məqsədəuyğun təsir üslubundan istifadəni
müəyyənləşdirə bilməsində təzahür edir. Pedaqoji mərifətdə
şagirdə qarşı hörmət və tələbkarlıq bacarıqla birləşdirilir. (Pe-
daqoji mərifət barədə aşağıda pedaqoji ünsiyyətdən danışarkən
582
geniş bəhs olunmuşdur).
Pedaqoji təxəyyül. Şagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan
müəllim öz təlim və tərbiyə işinin nəticəsini qabaqcadan
görməyi, təsəvvür etməyi bacarmalıdır. Burada pedaqoji
təxəyyül mühüm rol oynayır. Pedaqoji təxəyyülə malik olan
müəllim öz əməllərinin nəticəsini qabaqcadan görə bilir,
şagirdin gələcəyini düzgün görüb onu istiqamətləndirməyi
bacarır, onda hansı keyfiyyətləri inkişaf etdirməyin mümkün
olduğunu görür.
Diqqəti paylaya bilmək qabiliyyəti. Bu cür qabiliyyətə
malik olan müəllim öz diqqətini iki və daha artıq fəaliyyət və
ya obyekt üzərinə paylaya bilir. Bu cür müəllim materialı necə
şərh etdiyini, şagirdlərin cavabını necə dinlədiyini izləməklə
nəzər diqqətini bütün şagirdlərin üzərinə yönəldə bilir, yorğun-
luq, diqqətsizlik, anlamamaq, intizamın pozulması hallarına öz
münasibətini bildirmək və nəhayət, öz davranış tərzini (poza,
jest, yeriş və s.) izləyir.
Pedaqoji refleksiya. Bu cür qabiliyyətə malik olan
müəllim öz vəziyyətini dərk etməyi bacarır, müəyyən pedaqoji
şəraitdə nəzarət, qiymətləndirmə, tənzim və təkmilləşdirmə
məqsədilə özünün pedaqoji fəaliyyət və pedaqoji ünsiyyətinin
məqsəd və vəzifələri ilə əldə olunmuş nəticəni qarşılaşdıra,
müqayisə edə bilir.
VI.25.3. Pedaqoji ünsiyyətin psixoloji mexanizmləri
haqqında
Pedaqoji ünsiyyətin ümumi xarakteristikası. Pedaqoji
ünsiyyət müəllimin şagirdlərlə təlim və tərbiyə prosesində
həyata keçirdiyi peşə ünsiyyətidir. Bu cür ünsiyyət hərtərəfli
inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün şərait yaradılma-
sına yönəlmiş olur, kollektivdəki sosial-psixoloji prosesləri
idarə etməyə və səmərəli psixoloji iqlim yaratmağa imkan ve-
Dostları ilə paylaş: |