586
razılaşır. Qərar qəbul edərkən kollektiv və onun liderinin
təklifini nəzərə alır. Məktəblilərin müstəqilliyini boğmur,
şagirdlərə daima xahiş, məsləhətlə yanaşır, müsbət emosional
əlaqəyə üstünlük verir. Bu cür ünsiyyət ülslubuna malik olan
müəllimlər
şagirdlərin
fərdi
xüsusiyyətlərini
və
şəxsi
təcrübələrini, fəallıq və tələbatlarını nəzərə almağa çalışırlar.
Belə müəllimlərdə neqativ ustanovka olmur və ya onu təzahür
etdirmirlər. Onlar qiymətləndirmədə obyektiv, təmas yarat-
maqda isə təşəbbüskardırlar. Təcrübə göstərir ki, şagirdlərlə
qarşılıqlı münasibətdə pedaqoji ünsiyyətin demokratik üslu-
bundan istifadə edən müəllimlərlə şagirdlər arasında olduqca
səmərəli təmas yaranır. Şagirdlər bu cür müəllimlərlə ünsiyyətə
daima can atır, onlardan hər cür köməklik gözləyirlər.
Laqeyd və yaxud liberal rəhbərlik üslubuna malik olan
müəllimlərin şagirdlərlə ünsiyyəti də kortəbii xarakter daşıyır.
Burada ünsiyyətin xarakteri müəllimin özündən deyil,
şagirdlərdən asılı olur, şagirdlər tərəfindən diktə olunur. Belə
müəllim şagirdlərin işinə qarışmamağa çalışır, özünün
qətiyyətsizliyi ilə fərqlənir, neytrallığa can atır. Məqsədi
yayğın xarakter daşıyır. Heç vaxt qarşıdakı məqsədi həyata
keçirməyə can atmır. Ona görə də şagirdlər bu cür müəllimlə
ünsiyyət zamanı öz tələbatlarını lazımi şəkildə ödəyəcəklərini
güman etmirlər.
Nəhayət, qeyri-sabit, ardıcıl olmayan rəhbərlik üslubuna
malik olan müəllimlərin ünsiyyət üslubu da həmin cəhəti
özündə əks etdirir. Bu cür müəllimlə şagirdlər ona görə
ünsiyyətə girməyə cəhd göstərmirlər ki, onun necə, hansı
üslubla hərəkət edəcəyini müəyyənləşdirməkdə çətinlik
çəkirlər.
Şübhəsiz, qeyd olunan rəhbərlik üslubunun hər biri
müəllimlə şagirdlər arasındakı qarşılıqlı münasibətlərə özünə-
məxsus şəkildə təsir göstərəcəkdir. Şagird kollektivinin düzgün
idarə olunması isə bu cür qarşılıqlı münasibətlərin səmərə-
liliyindən asılıdır.
587
Müəllimlə şagirdlərin qarşılıqlı ünsiyyəti nə qədər
səmərəli olarsa, kollektivin idarə olunması, onun üzvlərinin
tərbiyə işinin təşkili də bir o qədər səmərəli olacaqdır.
Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə müəllimləri
şərti olaraq 4 qrupa bölmək mümkündür.
Birinci qrupa şagirdlərlə daima ünsiyyətdə olan
müəllimləri aid etmək olar. Bu cür müəllimlər təkcə dərsdə,
məktəbdə, təlimlə bağlı məsələləri həll edərkən şagirdlərlə
ünsiyyətdə olmaqla kifayətlənmirlər. Onların şagirdlərlə
ünsiyyəti şagird həyatının bütün sahələrini əhatə edir. Bu cür
ünsiyyət öz səmərəliliyi, müəllimin şagirdlərə inamı ilə
fərqlənir. Həmin müəllimlər demokratik rəhbərlik üslubuna
malik olurlar.
Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyətin səmərəliliyinə görə ikinci
qrupu şagirdlərə hörmətlə yanaşan və şagirdlərdə onlara qarşı
dərin inam və etimad mövcud olan müəllimlər təşkil edir. La-
kin onun şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiyyəti ən çox təlim prosesində
mövcud olur, təlimdən kənar vaxtlarda isə müxtəlif
səbəblərdən bü cür ünsiyyət müntəzəm xarakter daşımır. Buna
baxmayaraq bu və ya digər şagird çətinliyə düşdükdə və bunu
həll edə bilmədikdə həmin müəllimə müraciət edir, bu zaman
onların
arasındakı
ünsiyyət
açıq
qəlbdən
və
inam
səviyyəsindən gedir. Həmin qrupa daxil olan müəllimlərdə de-
mokratik rəhbərlik üslubu üstünlük təşkil edir. Bununla yanaşı
olaraq ikinci qrupa daxil olan müəllimlərdə bəzən avtoritar
rəhbərlik üslubu da özünü göstərir. Şagirdlərlə qarşılıqlı ünsiy-
yətin xarakterinə görə üçüncü qrupa daxil olan müəllimlər
əvvəlkilərdən bir sıra cəhətlərinə görə fərqlənirlər. Bu cür
müəllimlər, adətən, şagirdlərlə yaxın ünsiyyət saxlamağa cəhd
göstərir, bü cür ünsiyyətə can atırlar. Lakin bu cür ünsiyyətə
nail ola bilmirlər. Bu cür ünsiyyətin baş tutmamasının səbəbinə
gəldikdə, onlar vaxtın çatmaması üzündən öz cəhdlərini həyata
keçirə bilmirlər. Ünsiyyətə cəhd göstərməsinə baxmayaraq,
şagirdlər onlara inanmadıqlarına görə qarşılıqlı ünsiyyət baş
588
tutmur. Belə müəllimlər ya həddindən artıq mentor (öyüdçü)
pozası tutur, ya onlara verilən sirri saxlaya bilmir, ya da
şagirdlərin hörmətini qazana bilmirlər. Ona görə də bu cür
müəllimlərin şagird kollektivini idarəetmələri çətinləşir. Bu cür
müəllimlər arasında avtoritar rəhbərlik üslubuna malik olanlar
tez-tez özünü göstərir. Bununla yanaşı həmin qrupa daxil olan
müəllimlər arasında müəyyən miqdarda demokratik və ardıcıl
olmayan rəhbərlik üslubuna malik olan müəllimlərə də rast
gəlmək mümkündür.
Dördüncü qrupa gəldikdə, buraya daxil olan müəl-limlər
şagirdlərlə çox məhdud işgüzar ünsiyyətlə kifayətlənirlər. Bu
cür müəllimlər şagirdlərlə ünsiyyətə can atmadıqları kimi, dərs
dedikləri şagirdlər də onlarla yaxın ünsiyyətə, ürək sözlərini
deməyə, onlarla məsləhələşməyə meyl göstərmirlər. Bu qrupa,
əsasən avtokratik və etinasız rəhbərlik üslubuna malik olan
müəllimlər daxil olurlar.
Pedaqoji ünsiyyət zamanı müəllimin mövqeyi də mühüm
vasitə rolunu oynayır. Adətən, müəllimin tutduğu mövqe onun
ünsiyyətinə əsaslı təsir göstərir. Psixoloji ədəbiyyatda qeyd
olunduğu kimi, müxtəlif üsluba malik olan kommunikativ
qarşılıqlı təsir müəllimin dərsdə şagirdlərlə ünsiyyətində bir
sıra davranış modelinin meydana gəlməsinə səbəb olur. Psix-
oloqlar (L.D.Stolyarenko və b.) şərti olaraq bu modellərə
aşağıdakıları aid edirlər:
1.Diktator modeli («Monblan»). Bu cür müəllimlər dərs
dedikləri şagirdlərdən (tələbələrdən) bir növ təcrid olunurlar.
Onlar yalnız şagirdlərə (tələbələrə) bilik vermək, öz hazırlıq
səviyyələrini nəzərə çarpdırmağa çalışırlar. Şagirdlər onun
üçün yalnız adi dinləyici kütləsi olur. Onların arasında heç bir
qarşılıqlı təsir mövcud olmur. Müəllimin pedaqoji funksiyası
yalnız məlumat verməklə məhdudlaşır.
Nəticədə – psixoloji təmas olmur, buradan isə şagirdin,
tələbənin təşəbbüskarsızlığı, passivliyi yaranır.
2.Təmassız model («Çin səddi»). Bu cür model özünün
Dostları ilə paylaş: |