Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

607

2. Dərsin məqsədi və onun təlim-tərbiyəvi vəzifələri.

3. Dərsin təşkili. Şagirdlərin məşğələyə hazırlığı. Şagird-

lərin təşkili (onların diqqətinin səfərbərliyə alınması,  iş

yerlərini hazırlamaq tələbi və s.). Sinif otağının dərsə hazırlığı. 

4. Şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin məzmunu və

yoxlanması

metodikası.  Bilik,  bacarıq

və

vərdişlərin

yoxlanmasının məqsədi və yeri.  Yoxlama üsulu.  Frontal və

fərdi sorğu üçün verilmiş sualların,  praktik tapşırıqların, 

müstəqil işin,  ayrı-ayrı şagirdlərə verilən fərdi tapşırıqların

məzmunu.  Şagirdlərin cavablarının keyfiyyəti.  Şagirdlərin

cavablarındakı qüsurlara müəllimin münasibəti. Sinfin fəallığı. 

Şagirdlərin

biliyinin

yoxlanmasının

yekunlaşdırılması. 

Şagirdlərin cavablarının qiymətləndirilməsi. 

5. Yeni biliklərin məzmunu və öyrədilməsi metodikası. 

Mövzu və müəllimin təlim materialını şifahi şərhinin məz-

munu.  Müəllimin verdiyi biliklərin həcmi və sistemi,  şərhi

metodları.  Şərh olunan materialın elmi və ideya istiqaməti, 

həyatla əlaqəsi,  tərbiyəedici xarakteri.  Şərhin sistemi və

ardıcıllığı,  obrazlılığı,  şagirdlər üçün aydınlığı,  əvvəl keçi-

lənlərlə əlaqəsi. 

Şagirdlərin müstəqil öyrəndikləri təlim materialının

mövzusu və məqsədi. Şagirdlərin qarşısına problemli sualların, 

idraki məsələlərin qoyulması. 

Şagirdlərin idrak fəaliyyətinin fəallaşdırılması,  ayrı-ayrı

məsələlər üzərində şagirdlərin marağının və diqqətinin

cəmləşdirilməsi.  Şagirdlərin yeni materialı qavramaq və

anlamağa yaradıcı şəkildə cəlb olunması.  Nümayiş etdirilən

texniki və əyani vasitələrin rolu və yeri. Yazı taxtası və

dəftərlərdən istifadə. Yeni materialın öyrədilməsi zamanı

müstəqil işlərin rolu və yeri. Yeni materialın öyrədilməsi

zamanı şagirdlərin biliyinin hesaba alınması yolları.

6. Öyrədilən materialın möhkəmləndirilməsinin məzmu-

nu və metodikası.

7. Evə verilən tapşırığın məzmunu və metodikası.  Ev

---

608

tapşırığının həcmi və növü.  Onu yerinə yetirməklə əlaqədar

təlimat. Ayrı-ayrı şagirdlərə əlavə (fərdi) tapşırıq.

8. Dərsdə şagirdlərin idrak fəaliyyətlərinin xarakteris-

tikası.

Diqqət. Dərsdə şagirdlərin diqqətini təşkil etmək üçün

müəllimin ümumpsixoloji prinsiplərdən istifadə etməsi. Dərsdə

diqqətin təşkili priyomları:  müəllimin zahiri görkəmi,  mimika

və pantomimikası;  diqqətin ritmi və tempi,  əyani vasitələrin

parlaqlığı və yeniliyi; müəllimin nitqinin emosional zənginliyi, 

obrazlılığı,  şərhin ardıcıllığı və məntiqiliyi.  Dərsin müxtəlif

mərhələlərində diqqətin davamlılığının təşkili,  müəllimin

şagirdlərdə diqqətin keçirilməsini təşkil etməsi.

Qavrayış. Yeni materialı qavramağa qarşı ustanovkanın

yaradılması priyomları.  Şagirdlərin müşahidə aparmalarının

təşkili.

Hafizə. Əvvəl mənimsənilmiş biliklərin fəallaşdırılması

priyomları.  Şagirdlərdə hafizənin bütün tiplərinin nəzərə

alınması və onların inkişafının təmin olunması.  Öyrənmənin

səmərəli yollarından istifadə edilməsi.

Təfəkkür.  Şagirdlərin problem situasiya ilə qaşılaşdı-

rılması.  Yeni anlayışların formalaşdırılması yolları.  Fikri pro-

seslərin dərsin ayrı-ayrı mərhələlərində təşkili.  Dərsdə şagird-

lərin əqli keyfiyyətlərinin (təfəkkürün müstəqilliyi, tənqidiliyi, 

əqlin dərinliyi,  çevikliyi və s.)  təzahürü və müəllimin həmin

keyfiyyətləri formalaşdırmaq üçün istifadə etdiyi yollar.

9. Dərsdə şagirdlərin şəxsiyyətlərinin ayrı-ayrı cəhət-

lərinin təzahürünün xarakteristikası.

Şagirdlərin öz yoldaşlarının cavablarına və müəllimin

verdiyi qiymətə münasibətləri.  Müəllimin öz hərəkətləri ilə

şagirdlərdə yeni davranış motivi yaradıb yaratmaması.  Təlim

prosesində əqli,  iradi və s.  xassələrin necə formalaşması. 

Şagirdlərin davranışında qüsurların olub-olmaması.  Onların

səbəbi.

10. Müəllimin xarakteristikası. Materialı bilməsi.  Me-

---

609

todiki ustalığı.  Pedaqoji mərifəti.  Pedaqoji ünsiyyətinin

xüsusiyyətləri. Nitqi (tələffüzü, tempi, nitq mədəniyyəti, nitqi-

nin obrazlılığı, emosionallığı).

Ümumi nəticə.  Müəllim dərsdə şagirdlərin psixi fəaliy-

yətini idarə etməyi nə dərəcədə müvəffəqiyyətlə həyata keçirdi.

VI.25.5. Pedaqoji kollektiv və ona rəhbərliyin

bəzi psixoloji məsələləri

Pedaqoji kollektiv. Gənclərin təhsili və tərbiyəsi

müəllim kollektivinin birgə yaradıcı əməyi deməkdir. Müəllim

kollektivinin yaxşı düşünülmüş və möhkəmlənmiş iş sistemi

onların əxlaqi fəaliyyətinin müvəffəqiyyəti üçün əvəzolunmaz

şərtdir.

Müəllim kollektivinin işindəki məqsədyönlülüyü və

mütəşəkkillik məktəb işinin nəticəsi üçün məsuliyyətlilik

doğurur.  Vahid pedaqoji baxışın olması müəllim kollektivi

üçün ən mühüm keyfiyyətdir.

Pedaqoji kollektiv özünün fəaliyyətinin məzmunu ilə

müəyyənləşən müəyyən təşkilati struktura malikdir.  Bu struk-

tur kollektiv üzvlərinin qarşılıqlı asılılıq,  qarşılıqlı nəzarət

münasibətlərini müəyyənləşdirir.  Bu struktur dairəsində peda-

qoji şura, fənn metodik birləşmələri, sinif rəhbərləri və məktəb

rəhbərləri fəaliyyət göstərir.

Pedaqoji kollektivdə müvafiq əmək bölgüsü və koopera-

siya mövcuddur.  Pedaqoji əmək eyni sinifdə işləyən müxtəlif

fənn müəllimləri arasında; müxtəlif siniflərdə eyni fənni aparan

müəllimlər arasında;  eyni sinifdə işləyən müəllimlər və sinfin

rəhbəri arasında; müxtəlif dərnəklərə, bölmələrə, cəmiyyətlərə, 

şagird klublarına rəhbərlik edən müəllimlər arasında; məktəbdə

aparılan tərbiyəvi işin müəyyən sahəsi və ya istiqamətinə ca-

vabdeh olan müəllimlər arasında və s. bölünür.

---