Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə

610

Pedaqoji kollektivin işinin müvəffəqiyyəti müəllimlərin

əmək kooperasiyasının düzgün təşkilindən asılıdır.  Bu isə

müəllimlərdən birgə əməkdaşlıq vərdişlərinə yiyələnməyi tələb

edir. Həmin vərdişlərə müəllim pedaqoji kollektivdə yiyələnir.

Müəllimlərin qarşılıqlı münasibətləri və pedaqoji

kollektivdə psixoloji iqlim. Pedaqoji kollektivdə müəllimlərin

qarşılıqlı münasibətləri onların fəaliyyətlərinin məqsəd və

məzmunu ilə müəyyən edilir və şərtlənir. Birgə fəaliyyət və ün-

siyyət prosesində pedaqoji kollektivdə bir neçə münasibət sis-

temi yaranır. Bunlar əsasən aşağıdakılardan ibarətdir: rəsmi və

qeyri-rəsmi münasibətlər.

Öz fəaliyyətlərini təşkil etmək və həyata keçirmək üçün

müəllimlər arasında yaranan qarşılıqlı münasibəti şərti olaraq

rəsmi münasibət adlandırmaq olar.  Bu cür münasibətlərə

müəllimlərin bir-biri ilə bu və ya digər şəkildə bağlı olduqları

işgüzar münasibətləri, müəllimlərlə rəhbərlik arasında mövcud

olan idarəetmə münasibətlərini aid etmək olar.

Bununla yanaşı olaraq pedaqoji kollektivdə iki qeyri-

rəsmi münasibət sistemi yaranır.

Birincisi,  bütün pedaqoji kollektivi əhatə edən ümumi

şəxsiyyətlərarası əxlaqi-psixoloji münasibətlər,  ikincisi,  ayrı-

ayrı müəllimlər arasında qarşılıqlı simpatiyaya əsaslanan seçici

münasibətlər.

Pedaqoji kollektivin fəaliyyətinin səmərəliliyi onun

üzvlərinin bir çox cəhətdən vahidliyini tələb edir. Buraya kol-

lektiv üzvlərinin şagirdlərə qarşı ustanovkası,  tərbiyənin

məqsədini,  şagirdə təsir etmə metodunu,  şagirdlərlə qarşılıqlı

münasibət üslubunu və s. aid etmək olar. Əgər pedaqoji kollek-

tivin üzvləri arasında bu məsələlərdə vahidlik yoxdursa, vahid-

lik prinsipi pozulmuşsa kollektivdə bir sıra xəstəliklərin

(müəllimlər arasında münaqişə,  qısqanclıq,  paxıllıq və s.) 

yaranması baş verə bilər ki, bu da məktəbdə təlim-tərbiyə işinin

---

611

müvəffəqiyyətinin aşağı düşməsinə, müəllimlərin əhvalına təsir

göstərir. Burada pedaqoji kollektivdəki psixoloji iqlim mühüm

rol oynayır.  Pedaqoji kollektivdəki müsbət psixoloji iqlim

məktəbdə təlim-tərbiyə işinin yüksək səviyyədə həyata

keçirilməsinə,  kollektiv üzvlərinin gümrahlığına,  əhval-

ruhiyyələrinin yüksək olmasına,  bütün sahələrdə kollektivin

birliyinə səbəb olur. Müsbət psixoloji iqlim kollektiv üzvlərinin

əməkdən zövq almasına,  optimizmə,  ünsiyyət sevincinə, 

etibarlılığa və s.  kimi emosional vəziyyətinin yaranmasına

səbəb olur. Ona görə də pedaqoji kollektivdə müsbət, xoş psix-

oloji iqlimin yaranması həmin kollektiv üçün ən mühüm cəhət

hesab olunur.  Psixoloji iqlimin pozulması üzvləri bir-birinə

qarşı qoyur,  onlarda bir-birinə qarşı inamsızlıq,  kinlilik,  işə

qarşı laqeydlik, müxtəlif münaqişələr və s. yaranmasına gətirib

çıxarır.

Pedaqoji kollektivdəki psixoloji iqlim bir sıra amillərdən

asılıdır.  Pedaqoji kollektiv cəmiyyətin bir hissəsi olduğuna

görə,  onun iqlimi də birinci növbədə həmin cəmiyyətin həyat

şəraiti ilə şərtlənir. Pedaqoji kollektivdə bu və ya digər psixolo-

ji iqlimin yaranması məktəb rəhbərlərinin,  məktəbin ictimai

təşkilatlarının rəhbərlik üslubundan da asılıdır. Əgər məktəb di-

rektoru və onun müavinləri pedaqoji kollektivə rəhbərliyi tələb

olunan səviyyədə keçirərlərsə,  kollektiv üzvləri arasında ayrı

seçkilik qoymadan onların əməyini düzgün qiymətləndirirlərsə, 

bu, pedaqoji kollektivdə müsbət psixoloji iqlimin yaranmasına

köməklik göstərir. Pedaqoji kollektivin psixoloji iqliminə kol-

lektiv üzvlərinin iş şəraiti də müvafiq təsir göstərə bilir. 

Nəhayət,  pedaqoji kollektivdəki psixoloji iqlimə kollektiv

üzvlərinin özlərinin də təsiri olur. Kollektiv üzvlərində sosial-

psixoloji uyuşma,  uyğunluq yoxdursa burada psixoloji

iqlimdən də danışmağa dəyməz.  Bunun üçün kollektiv üzvlə-

rində şəxsiyyətin bir-birini qarşılıqlı tamamlamaq,  qarşılıqlı

yardım,  özünə qarşı yüksək tənqidilik və həmkarına qarşı

---

612

dözümlülük kimi yüksək keyfiyyətlər olmalıdır.  Bəzən

kollektivdə

yüksək

psixoloji

uyuşmazlığa

malik

olan

müəllimlərə də rast gəlmək olur ki,  onlar psixoloji iqlimin

pozulmasının əsas səbəbkarına çevrilir.  Kollektiv özünün bu

cür üzvlərini tərbiyə etməyə borcludur.

Pedaqoji kollektivə rəhbərlik. Pedaqoji kollektivin

fəaliyyətinin səmərəliliyi və burada münasib psixoloji iqlimin

yaranması onun düzgün idarə olunmasından,  başqa sözlə

rəhbərlikdən çox asılıdır. Burada isə ən mühüm cəhətlərdən bi-

ri pedaqoji kollektivə rəhbərliyin,  onu idarəetmənin sosial-

psixoloji funksiyalarını həyata keçirməkdən ibarətdir.  Həmin

funksiyalara aşağıdakıları aid etmək olar:

Kollektivin təşkili,  məqsəd yönəlişliyi,  fəallaşdırılması, 

fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi,  kollektivin birliyinin təmin

edilməsi, kollektivdə özünüidarəetmənin inkişaf etdirilməsi.

Kollektivin təşkili - bu, hər şeydən əvvəl, pedaqoji pro-

sesin

tələblərinə

uyğun

olaraq

müəllimlərin

qarşılıqlı

münasibətini,  onların intizamını qaydaya salmaqdan ibarətdir. 

Kollektivin təşkilinin bilavasitə obyektiv nəticəsi kollektivdəki

sosial rolların persenifikasiyasından (şəxsləndirilməsindən), 

daha doğrusu müəllimlərin seçilməsi və yerləşdirilməsi,  eləcə

də onların birgə fəaliyyətinin əlaqələndirilməsindən ibarətdir.

Məqsəd yönəlişliyi - bu,  pedaqoji kollektivdə mövcud

konkret fəaliyyət şəraitində məktəbin idarə olunmasının sosial

funksiyasının həyata keçirilməsinə yönəldilmiş məqsədlərin

təşəkkülündən ibarətdir.  Kollektiv və onun hər bir üzvü

tərəfindən qəbul olunmuş məqsəd onların əmək fəaliyyətinin

lazım olan istiqamətdə fəallaşdırılması üçün mühüm zəminə

çevrilir.

Kollektivin fəallaşdırılması - kollektivin təlim-tərbiyə

işində yüksək nəticələr əldə etməsinə yönəldilmiş optimal

əmək gərginliyini,  şəraitini yaratmaq və müdafiə etmək. 

---