100
motivasiya və emosianal vəziyyəti haqqında məlumat təşkil
edə bilər. Bu zaman insanlar bir-birinə mövcud tələbatları,
emosional vəziyyətləri (razılıq, narazılıq, sevinc, kədər, qəm,
əzab və s.) haqqında məlumatları çatdırır ki, bu cür informa-
siyalar bir adamdan başqalarına ötürülməklə şəxsiyyətlərarası
tənzim rolunu oynaya bilər.
Ünsiyyətin məzmunu ətraf mühit, orada baş verən
hadisələr haqqında məlumatlardan da ibarət ola bilər. Bu za-
man ünsiyyətdə olan insanlar bir-birlərinə mövcud təhlükə,
həyati əhəmiyyətə malik olan amillər haqqında məlumat verə
bilərlər. Ünsiyyətin məqsədinə gəldikdə, insanda müvafiq
fəallığın nə üçün, nəyin xatirinə həyata keçirilməsindən
ibarətdir. Bu baxımdan insanların ünsiyyətə girməsinin
məqsədi geniş və çox sahəlidir. İnsanların ünsiyyətə girmə
məqsədinə onların dünya, təlim və tərbiyə, şəxsi və işgüzar
qarşılıqlı əlaqələrin yaradılması və s. haqqında obyektiv
məlumatın
verilməsi
və
ya
alınmasını
daxil
edirlər
(R.S.Nemov).
İnsanda ünsiyyətin vasitələri ünsiyyət zamanı ötürülən
informasiyaların kodlaşdırılmasında, ötürülməsində, işləmə və
açılmasında özünü göstərir.
İnformasiyaların kodlaşdırılması onun bir canlı varlıqdan
digərinə ötürülmə tərzindən ibarətdir. İnformasiya insanlar
tərəfindən müəyyən məsafədən, hiss üzvləri vasitəsilə ötürülə
və qavranıla bilir. İnsanda dil və başqa işarələr sistemi
vasitəsilə informasiya mübadiləsinə daha çox yer verilir.
Ünsiyyətin növləri. Ünsiyyət çoxcəhətli, çoxplanlı bir
prosesdir. Onun özünəməxsus növləri də vardır. Hər şeydən
əvvəl, psixoloji
ədəbiyyatda
məzmunu, məqsədi
və
vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin bir sıra növləri qeyd olu-
nur.
Məzmunundan asılı olaraq ünsiyyətin aşağıdakı növlə-
rini göstərə bilərik: maddi ünsiyyət (əşyalar və fəaliyyət
məhsullarının mübadiləsi yolu ilə); koqnitiv ünsiyyət (bilik
101
mübadiləsi); kondision ünsiyyət (psixi və fizioloji vəziyyətin
mübadiləsi); motivlərlə bağlı ünsiyyət (təhriklərin, motivlərin,
maraqların, tələbatların mübadiləsi); işgüzar fəaliyyətlə bağlı
ünsiyyət (iş, əməliyyat, bacarıq və vərdişlərin mübadiləsi).
Məqsəddən asılı olaraq psixoloqlar ünsiyyətin bioloji və
sosial növlərini qeyd edirlər. Bioloji ünsiyyət orqanizmi
mühafizə etmək, qorumaq, saxlamaq və inkişaf etdirməklə
bağlı ünsiyyətdir. Sosial ünsiyyətə gəldikdə o, şəxsiyyətlərarası
təması, münasibətləri yaratmaq və inkişaf etdirmək, fərdin
şəxsi
yüksəlişini
genişləndirmək
və
möhkəmləndirmək
məqsədi güdür. Ünsiyyətin vasitələrindən asılı olaraq vasitəsiz
və vasitəli növlərini qeyd etmək olar.
Vasitəsiz ünsiyyət heç bir kənar təhrik və istiqamət olma-
dan şəxsi təması və ünsiyyətdə olan adamların bir-birini
bilavasitə ünsiyyət aktında qavramasını nəzərdə tutur.
Vasitəli ünsiyyətə gəldikdə o, vasitəçilərin köməyi ilə
həyata keçirilən ünsiyyətdir. Adətən, çox vaxt partnyorlar za-
man və məkanca bir-birlərindən təcrid olunduqda vasitəli
ünsiyyət özünə yer edir. Bu zaman ünsiyyət aləti kimi part-
nyorlar arasında onları bir-biri ilə əlaqələndirən vasitəçidən
istifadə
olunur. Bunlara
əşyaları, qeydləri, kitabları,
mədəniyyət obyektlərini, vasitəçilik edən üçüncü şəxsi,
mümkün olan hər hansı vasitəni: telefonu, radionu, televizoru,
kompyüteri və s. aid etmək olar. Elmi-texniki tərəqqi bu cür
vasitələrin daha mütərəqqi formalarının aşkara çıxmasına səbəb
olmuşdur. Məsələn, qlobal internet sistemi istədiyin adamla
əlaqə yaratmağa, maraqlandığın mövzuda məlumatları əldə
etmək üçün ünsiyyətə girməyə imkan verir. Müasir texniki
ünsiyyət vasitələri ictimai həyatın bir çox sahələrində müvafiq
məsələləri daha səmərəli şəkildə həll etmək imkanı yaradır.
Ünsiyyət vasitələrindən asılı olaraq ünsiyyətin verbal və
qeyri verbal növləri xüsusilə diqqəti cəlb edir (bunlar barədə
sonrakı bölmədə bəhs olunacaqdır).
102
Ünsiyyətin funksiyaları. Ünsiyyət bir sıra mühüm
funksiyaları həyata keçirir. Psixoloji ədəbiyyatda ünsiyyətin
funksiyalarını müxtəlif əsaslar üzrə təsnif edirlər. L.A.Kar-
penko ünsiyyətin məqsədindən asılı olaraq 8 funksiyasını qeyd
etmişdir:
1
1. Təmas funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi ünsiy-
yətdə olan tərəflərin informasiya mübadiləsi üçün qarşılıqlı
əlaqəni gözləməklə bağlı təmas yaratmaqdan ibarətdir.
2. İnformasiya funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi mə-
lumat mübadiləsindən, daha doğrusu, sorğuya qarşı fikir
mübadiləsindən ibarətdir.
3. Təhrikedici funksiya. Bu funksiyanın məqsədi
ünsiyyət tərəf müqabilini bu və ya digər işi yerinə yetirməklə
bağlı fəallığa yönəltməkdən ibarətdir.
4. Əlaqələndirmə funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi
birgə fəaliyyətin təşkili zamanı yerinə yetiriləcək işlərin
qarşılıqlı əlaqəsinin yaradılmasından ibarətdir.
5. Anlama funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi təkcə
məlumatın mənasının adekvat qavranılması və anlaşılması
deyil,
tərəf
müqabillərin
bir-birini
(məqsədlərini,
yönəlişliklərini,
həyəcanlarını,
vəziyyətlərini
və
s.)
anlamalarından ibarətdir.
6. Amotiv funksiya. Bu funksiyanın məqsədi tərəf
müqabilində emosional təəssürat yaratmaq, eyni zamanda bu-
nun köməyi ilə özünün həyəcan və vəziyyətini dəyişdirməkdən
ibarətdir («emosiyaların mübadiləsi»).
7. Münasibətlərin
yaradılması
funksiyası.
Bu
funksiyanın məqsədi rol, işgüzar, şəxsiyyətlərarası əlaqələr
sistemində özünün yerini dərk etməkdən ibarətdir.
8. Təsir göstərmək funksiyası. Bu funksiyanın məqsədi
tərəf müqabilinin vəziyyətini, davranışını, eləcə də onun
niyyətini, fikrini, təsəvvürünü, tələbatlarını, fəallığını və s.
1
Психология. Словарь. – М. 1990, с.244-245.
Dostları ilə paylaş: |