191
danışıqdır. Belliklə, aydın şəkildə təsəvvür etmək lazımdır ki,
«proyeksiya olmamış» hisslər olmur, əgər təzahür edərsə onlar
artıq hisslər deyil, sadəcə olaraq emosional təəssürat –
emosiyadır. Bu cür nəticəyə gəlmək olduqca vacibdir. Beləki,
Bu bizim sonrakı addımı atmağımıza, proyeksə olunmuş
hisslərin daima bizim sərvət meyllərimizlə əlaqələnməsinə
kömək edir. Başqa sözlə, bizdən kimsə mütəəssir olur, öz
hisslərini duyur və şəxsi əhəmiyyətli obyektə proyeksə edirsə,
mütləq onları öz şəxsi sərvətləri ilə əlaqələndirir. Burada
«əlaqələndirmək» anlayışını dəqiqləşdirmək zəruridir. Beləki,
bu iki aspektdə təzahür edə bilər. Birinci tip xarici (zahiri)
əlaqələndirmə olub, burada əlaqələndirmə hisslərin zahiri
proyeksləşməsində
təzahür
edir,
insan
tərəfindən
qiymətləndirilir, lakin həqiqi şəxsi sərvət səviyyəsinə qalxa
bilmir. Bu cür hadisə çox vaxt sözdə fəallıq şəklində təzahür
edir və «Belə də iş olar», «Bu heç bir çərçivəyə sığmır» və s.
ifadələrində özünü göstərir, faktiki olaraq yalançı informasiya
xarakteri daşıyır. Xarici təzahür edən hisslər və onları müşayət
edən replika insanın həqiqi niyyəti, məqsəd və dəyərlərinə
uyğun gəlmir. Buna görə də proyeksləşdirilmiş hisslərin xarici
və ya yalançı qarşılaşdırılması şəxsiyyətin sərvət özəyinin
həqiqi qarşılaşdırılmasında aydın şəkildə fərqləndirilməlidir.
Belə olduqda iş və hərəkətlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı olan
iradi cəhd aktuallaşır. Bu da qarşılıqlı əlaqələndirilmiş
elementlər silsiləsində insan davranışının istiqamətini izah
etməyə imkan verən son mərhələni təşkil edir.
Özünü yoxlamaq üçün sual və tapşırıqlar
1. Şəxsiyyət nəyə deyilir?
2. Şəxsiyyət, fərd və fərdiyyət anlayışlarını səciyyə-
ləndirin.
3. Şəxsiyyətin psixoloji strukturuna nələr daxildir?
4. Şəxsiyyət haqqında əsas nəzəriyyələr hansılardır?
192
Onları səciyyələndirin.
5. Şəxsiyyətin fəallığını təmin edən amillər hansılar-
dır?
6. Tələbat və onun növlərini səciyyələndirin.
7. Şəxsiyyətin davranış motivləri hansılardır?
8. Maraq nəyə deyilir? Onun növlərini səciyyələn-
dirin.
9. Dünyagörüşü, əqidə və idealları səciyyələndirin.
10. Mənlik şüuru nədir?
11. İnsanda «mən-obraz»ının hansı tipləri var?
12. Özünüqiymətləndirmə nədir və onun hansı tipləri
vardır?
13. «İddia səviyyəsi» nədir? Onu səciyyələndirin.
Referat, məruzə, və müstəqil tədqiqat üçün mövzular
1. Şəxsiyytin formalaşmasının şəraiti və amilləri.
2. Müxtəlif elm sahələrində şəxsiyətin tərifi və onların
təhlili.
3. Şəxsiyyətin sabitliyi problemi.
4. Qloballaşma və şəxsiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi.
Ə d ə b i y y a t
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya.2-ci nəşri –
Bakı, 2002, s. 128-138; 209-235.
Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə. Sosial psixologiya. – Ba-
kı, 2003, s. 51-70.
Bayramov Ə.S. Şəxsiyyətin təşəkkülünün aktual
psixoloji problemləri. – Bakı, 1989.
Həmzəyev M.Ə. Pedaqoji psixologiya. – Bakı, 1991.
Əliyev R.İ. Şəxsiyyət və onun formalaşmasının
etnopsixoloji əsasları. – Bakı, 2000.
193
Seidov S.İ. Psixoloqiə menedjmenta. - Baku, 2000, s.
102-126; 168-200.
Kovalev A.Q. Psixoloqiə liçnosti. - M., 1970, s.5-22
Nemov R.S. Psixoloqiə. V 3-x kn., kn.1 – M., 1998.
Mayers D. Psixoloqiə. – Minsk, 2001, s. 564-611.
Psixoloqiə liçnosti. Tekstı. – M., 1982, s. 11-41.
Zayqarnik B.V. Teoriə liçnosti v zarubejnoy psi- xolo-
qii. – M., 1982.
Medjidova S.M. Psixoloqiçeskie tipı. Tipoloqiə «69».
Baku, 2001.
Mamedova Q.K. Problemı tipoloqii liçnosti v psixoloqii
i xudojestvennoy literature.- Baku,
2003.
Bodalev A.A. Psixoloqiə o liçnosti. – M., 1988, s. 31-59
Psixoloqiə formirovaniə i razvitiə liçnosti. – M., 1981.
194
6-cı F Ə S İ L
QRUPLARIN PSİXOLOGİYASI
Q ı s a x ü l a s ə
Qruplar haqqında anlayış. Qrupları səciyyələndirən əsas
amillər. Qrup sosial mənsubiyyətə, birgə fəaliyyətin və ünsiyyətin
xarakterinə görə birləşən insan birliyi kimi. Sosial qruplar və onların
adi insan birldiyindən fərqi. Sosial qrupların funksiyaları.
Qrupların təsnifatı. Böyük və kiçik qruplar. İlkin qruplar və
onları səciyyələndirən xüsusiyyətlər. Kiçik qrupların növləri: şərti
və real qruplar; rəsmi (formal) və qeyri rəsmi (qeyri-formal) qrup-
lar; referent (etalon) qruplar.
Kiçik qrupların fenomenologiyası və strukturu. Kiçik
qrupların fenomenologiyası haqqında anlayış. Qrup üzvlərinin
mövqeləri və statusu, fərdin kiçik qrupdakı daxili yönəlişliyi
(ustanovkası). Kiçik qrupların həcmi və strukturu. Qrupdaxili
kommunikasiyanın struktur tipləri və variantları. Mərkəzləşdirilmiş
kommunikasiya strukturu, tipi və onun variantları: frontal, radial,
ierarxık; mərkəzləşdirilməmiş kommunikasiya strukturu tipi və onun
variantları: zəncirvari, dairəvi və tam; onların xarakteristikası. Kiçik
qruplarda psixoloji uyuşma və onun istiqamətləri: struktur, funksion-
al və adaptiv; onların pstxoloji xarakteristikası. Qrup təzyiqi feno-
meni və onun xüsusiyyətləri: konformizm (konformluq), qrupdaxili
təlqin və nonkonformizm qrup təzyiqi hadisələri kimi. «Qrup
qütbləşməsi» fenomeni. Qruplarda rəhbərlik və liderlik problemi.
Rəhbərlik və liderlik anlayışlarının müqayisəli təhlili. Qruplarda
rəhbərlik üslubu və onun tipləri: avtokratik, avtoritar, demokratik,
laqeyd və qeyri sabit.
Qruplarda
şəxsiyyətlərarası
münasibətlər. Qruplarda
şəxsiyyətlərarası münasibətlər haqqında. Qruplarda şəxsiyyətlərarası
münasibətlərin səviyyələri: vasitəsiz asılılıq, vasitəli asılılıq. ictimai
vəzifələr. Psixoloji iqlim qruplarda şəxsiyyətlərarası münasibətlərin
mühüm göstəricisi kimi. Şəxsiyyətlərarası münasibətlərin növləri:
rəsmi, qeyri-rəsmi, şəxsi, işgüzar. Qrupların inkişaf səviyyəsindən
Dostları ilə paylaş: |