208
göstərilir.
1
Psixoloqlar struktur uyuşmanı «qrup üzvlərinin
xarakteristikalarının optimal uyuşmasının» araşdırılması ilə
baglayırlar. Buraya qrup üzvlərinin dünyagörüşü, tələbatları,
motivləri, maraqları və s.- nin oxşarlığı və yaxınlığını aid edir
və bu cür oxşarlıq və yaxınlığın qrup üzvlərinin bir-birinə
psixoloji cəhətdən uyuşmasına kömək etdiyini göstərirlər
(Ə.Bayramov, Ə.Əlizadə).
Funksional psixoloji uyuşmaya gəldikdə burada idraki,
emosional-iradi cəhətdən yaxınlıq, xüsusilə temperament və
xarakter səviyyəsində uyuşma əsas götürülür. Həyati faktlar
göstərir ki, qrup üzvləri arasında xarakterlərinə görə
uyğunsuzluğun olması çox vaxt qrupda ciddi mənfi psixoloji
hadisələrin baş verməsinə, xüsusilə qrupda psixoloji iqlimin
pozulmasına gətirib çıxarır. Hətta qrup üzvlərinin tək birində
xarakterin ciddi uyğunsuzluğu qrup fəaliyyətinin pozulmasına
əsaslı təsir göstərə bilir. Fikrimizi aydınlaşdırmaq üçün rast
gəldiyimiz bir fakta nəzər salaq. Yaxşı tanıdığımız, yüksək el-
mi dərəcəyə malik olan C. Bir elmi idarəyə şöbə müdiri təyin
olunmuşdu. İlk dövrlər C. Özünü bacarıqlı təşkilatçı kimi
göstərməyə çalışsa da bir neçə ay keçdikdən sonra həqiqi
xasiyyətini biruzə verməyə başladı. O, tabeliyində olan işçiləri
incidir, hamının yerli-yersiz onun istədiyi kimi hərəkət
etməsini tələb edirdi. Qulaq asmayanları müxtəlif bahanələrlə
işdən uzaqlaşdırmağa çalışır, rəhbərliyin düzgün tələblərini
qəbul etmirdi. Həmişə öz fəaliyyəti ilə müəssisədə yüksək
qiymətləndirilən şöbədə psixoloji iqlim pozulmaqla yanaşı
şöbənin fəaliyyəti iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Bütün bunlar
rəhbərliyin nəzərindən qaçmadığına görə C-nı 1 illik elmi
məzuniyyətə göndərməyə, şöbəni birləşdirməyə məcbur oldu-
lar. C. İlk dövrlər bunula razılaşmış, elmi işini başa çatdırmış
1
Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиад психолоэийа – Бакы, 2003, с.
168
209
və
rəhbərliyin
yaxından
köməyi
sayəsində
doktorluq
dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Az vaxt keçdikdən sonra C-
in xarakter əlaməti yenə də özünü göstərməyə başlayır, ona
yaxından köməklik göstərmiş müəssisə rəhbərinə qarşı
çıxmağa, ona qarşı iftiralar uydurmağa başlayır. Nəticədə
yenidən müəssisədə psixoloji iqlim pozulur, işdə ciddi
narahatlıq özünü göstərməyə başlayır.
Bu cür faktlar göstərir ki, qrupda şəxsiyyətlərarası
rolların bir-biri ilə uyuşması psixoloji uyuşmanın zəruri
şərtlərindən birinə çevrilir. Əksinə, rollararası münaqişələrin
yaranması isə qrup uyuşmasını çətinləşdirməklə onun
fəaliyyətinin səmərəliliyinə mənfi təsir göstərir.
Psixoloji ədəbiyyatda qeyd olundugu kimi, qrup
uyuşmasının adaptiv planda təhlili pozitiv şəxsiyyətlərarası
münasibətlərin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. Psixoloqlar
qrup uyuşmasının adaptiv planda həyata keçirilməsini təmin
etmək üçün işgüzar oyunlar metodundan geniş istifadə
olunmasını məsləhət görürlər.
Psixoloqların apardıqları tədqiqatlar göstərmişdir ki, işi
birlikdə icra edən və ya yanaşı yaşayan adamların uyuşan və
uyuşmaz olması qrupların sosial-psixoloji tədqiqi üçün ən ak-
tual vəzifələrdən biridir.
Qrup uyuşmasının eksperimental tədqiqi qomeostat adla-
nan xüsusi qurğunun köməyi ilə həyata keçirilir. Qomeostat elə
bir cihazdır ki, burada eyni vaxtda bir neçə adam işləyə bilir.
Bu zaman birgə fəaliyyətin müvəffəqiyyəti bütün qrupun
fəaliyyətinin uzlaşdırılmasından və uygunlaşdırılmasından asılı
olur. Bu cihazın köməyi ilə qrupun birgə fəaliyyətə nə dərəcədə
hazır olduğunu aşkara çıxarmaq mümkün olur. Bu baxımdan
qomeostatdan müəyyən qrupları yaratmaq məqsədi ilə müvafiq
qrup üzvlərini müəyyənləşdirmək üçün onun imkanlarını
şişirtməyə imkan vermədən istifadə etmək mümkündür.
Qrup təzyiqi fenomeni. XX əsrin 50 və 60- cı illərində
sosial psixologiyada şəxsiyyətin davranışının onun fərqli
210
sərvət meylləri və normaları qrup normalarına uyğun gəlmədiyi
şəraitdə ziddiyyətli xarakter daşıması problemi diqqət
mərkəzində olmuşdur. Bu cür psixoloji konfliktlər qrupun
şəxsiyyətə təsiri şəraitində təzahür edə bilirdi ki, bu qrup
təzyiqi hadisəsi kimi qeyd olunurdu. Fərd və qrup arasındakı
konflikti həll etməyin yollarından biri kimi konformizm özünü
göstərməyə başlamışdır.
Konformizm (və ya konformluq) fərdin qrupla zahirən
razılaşması, ixtilafı daxilən dərk etdiyi halda onun hər bir
təsirinə tabe olması, hər bir şəraitdə uyğunlaşmasından ibarətdir.
Bu baxımdan sosial psixologiyada konformluq dedikdə fərdin
qrupla zahirən razılaşması, ixtilafı daxilən dərk etdiyi halda onun
hər bir təsirinə tabe olması, hər bir şəraitə şüurlu uyğunlaşması,
insanların öz davranışlarını dəyişmək meyli başa düşülür. Bu
zaman istər-istəməz psixoloji cəhətdən fərdin mövqeyinin qru-
pun təzyiqinə məruz qalması baş verir.
Konformizm fenomeni empirik şəkildə insanlara çoxdan
məlumdur. Prof. Ə.Əlizadə hələ qədim zamanlarda Azərbaycan
güzəran
psixologiyasında
konformizmin
müxtəlif
bədii
modellərinin təsvir olunduğunu aşkara çıxarmışdır.
1
Konformluq və nonkonformluq probleminin eksperimen-
tal tədqiqi başlıca olaraq M.Şerif, S.Aş, R.Kraçfild, D.Kreçin
əsərləri meydana gəldikdən sonra diqqəti cəlb etməyə
başlamışdır. Burada məşhur Amerika psixoloqu S.Aşın xidməti
xüsusilə
böyuk
olmuşdur.
Onun
1956-
cı
ildəki
eksperimentlərinin
nəticələri
sosial
psixologiyanın
«ən
heyrətamiz
kəşflərindən
biri
kimi» (V.E.Çudnovski)
səciyyələndirilməyə başladı.
S.Aşın eksperimenti çox sadə olmaqla hər hansı bir
mürəkkəb texniki ölçü tələb etmirdi. Eksperiment 7- 8 nəfərdən
ibarət qrupda aparılmışdır. Yoxlananları yazı taxtasından 3-5
1
Байрамов Я.С., Ялизадя Я.Я. Сосиал психолоэийа. – Бакы, 2003,
с.176
Dostları ilə paylaş: |