Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə



Yüklə 3,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə63/191
tarix17.09.2017
ölçüsü3,93 Mb.
#21
növüDərs
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   191

217

qavraması

şəraitində

mümkün


olur.  Şəxsiyyətlararası

münasibətlər

insanların

bir-birində

qavradığı

qiymətləndirdiyi ustanovka,  meyl,  gözləmə,  stereotiplər və s. 



sistemindən ibarətdir.  Qavrayış zamanı hər şeydən əvvəl

qavranılan

adamın

anatomik, 



funksional

sosial



keyfiyyətlərinin

müəyyən


məcmuu

əks


etdirilir.  Bu

keyfiyyətlər vəhdətdə olsalar da inikas prosesində birinci yerə

sosial cəhətlər keçir. Başqasına rast gəldikdə birinci növbədə « 

O kimdir?»  sualı meydana gəlir.  Bu sual hər şeydən əvvəl

fərdin sosial mövqeyini müəyyənləşdirir. 

Bununla yanaşı olaraq qeyd etmək lazımdır ki, 

şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə subyektiv,  psixoloji amillər

həll edildiyindən həmin amillər münasibətlər sistemində

özünəməxsus iz buraxır.  Məhz buna görə də hər bir şəxs

qarşılıqlı münasibətdə olduğu adamın subyektiv mövqeyini

öyrənməyə çalışır.  Bu proses müxtəlif rabitə, yol və vasitələrin

köməyi ilə həyata keçirilir. Bu vasitələrin köməyi ilə münasibət

saxlanılan şəxsin kim olduğu,  onun rəğbət və yaxud əks

hisslərlə ətrafdakılara münasibəti,  ictimai imkanları və s. 

aşkara çıxarılır. 

Keçmiş nəsillər insan münasibətləri haqqında tədricən

zəngin məlumat toplamış və «sosial sxem» yaratmışlar.

«Sosial sxem»  müəyyən vəzifəni həyata keçirmək üçün

şablondan ibarətdir.  Hər bir insanın ancaq ona məxsus həyat

yolu olsa da,  davranış normalarına xas olan üslubda hərəkət

etsə də «sosial sxemlərin»  insan həyatında və xüsusilə

şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə rolu böyükdür.  İnsan nəinki

«sosial sxem»  əsasında öz davranışını təşkil edir,  o,  eyni za-

manda başqalarını bu etalonlar əsasında qavrayır. Etalonlar ic-

timai həyatda tarixilik səciyyəsi daşıdığından tarixən dəyişir. 

İnsanın davranış üslubu,  onun nitqi,  geyimi və s.  bu sxemə

uyğun olaraq «zamanın tələbləri» səviyyəsinə uyğunlaşdırılır. 

Məlum olduğu kimi, davranış etalonu tədricən yaranmaq-

la tez- tez dəyişir.  Bu dəyişmələr fərdin daxil olmaq istədiyi



218

qrupların təsiri ilə baş verir.  Müxtəlif qruplarda müxtəlif

hadisələrlə əlaqədar olan etalon çoxluğu mövcuddur.  Etalon

seçilməsinə

qrupun

təsirindən



əlavə

fərdin


yaş

xüsusiyyətlərinin və onun mənsubiyyətinin də təsiri vardır. 



Qruplarda

şəxsiyyətlərarası

münasibətlərin

səviyyələri.    Qrup daxilində mövcud olan şəxsiyyətlərarası

münasibətləri bilmədən onu idarə etmək mümkün deyildir. 

Məlum olduğu kimi, şəxsiyyətlərarası münasibətlər sosial qru-

pun ümumi fəaliyyəti əsasında yaranan çoxcəhətli rabitə və

münasibətlər

sistemindən

ibarətdir. 

Şəxsiyyətlərarası

münasibətlər mürəkkəb və çoxsəviyyəli quruluşa malikdir. 

Bunlardan birincisi,  ilk növbədə «gözə çarpanı» vasitəsiz

asılılıq

səviyyəsidir. 

Buraya

fərdlərin



emosional

xoşagəlimliliyi, qrup uyğunluğu, ünsiyyətlilik və həmrəylik və

s. vasitəli asılılıq səviyyəsi daxildir. 

İkinci, daha əsaslı səviyyə vasitəli asılılıq səviyyəsi olub

şəxsiyyətlərarası münasibətlərin məcmuunu təşkil edir.  Bu

səviyyəyə fərdin kollektivçilik psixologiyasının dərəcəsi,  qrup

həmrəyliyi,  iştirakçıların öz davranış etalonlarını kollektivin

etalonlarına uyğunlaşdırmaq meylləri,  kollektivdə sosial

sxemlər    və onların iştirakçılar tərəfindən qavranılması və s. 

daxildir. 

Üçüncü səviyyəni qrupun istehsalat, təlim və yaxud icti-

mai vəzifələri səviyyəsinin məcmuu təşkil edir. Buraya qrupun

yerinə yetirdiyi vəzifəyə hazırlığı,  işgüzarlığı,  başqa qruplarla

rabitə münasibətləri və s. daxildir. 



Psixoloji

iqlim

qruplarda

şəxsiyyətlərarası

münasibətlərin

mühüm

göstəricisi

kimi.

Qruplarda

şəxsiyyətlərarası münasibətlərin necə olduğunu burada sosial-

psixoloji iqlimin necə olmasından görmək mümkündür.  Psix-

oloji iqlim sosial qrupun əsas əhvalını müəyyənləşdirən

şəxsiyyətlərarası münasibətlər sistemindən ibarətdir.  Başqa

sözlə sosial-psixoloji iqlim qrupda,  kollektivdə mövcud olan

psixoloji vəziyyətdir.  Qrupun qarşısına qoyulmuş vəzifənin




219

səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi üçün normal sosial-

psixoloji iqlimin yaradılmasının əhəmiyyəti olduqca böyükdür. 

Ümumiyyətlə qrup və kollektivlərdə psixoloji iqlim müsbət

(pozitiv) və mənfi (neqativ) xarakter daşıya bilir. Bunların hər

biri isə özünəməxsus qarşılıqlı münasibətlərdə təzahür edir. 

Qrupda müsbət psixoloji iqlimin yaradılması üçün

fəaliyyət növündən asılı  olan davranış etalonu yaradılmasının

və onun qrup daxilində etalona çevrilməsinin əhəmiyyəti ol-

duqca böyükdür. 

Səmərəli sosial-psixoloji iqlimin yaradılması üçün qrup

və kollektiv iştirakçıları arasında uyğunluq, uyuşmanın olması

da zəruridir.  Bu barədə əvvəlki bölmədə qeyd etdiklərimiz

həmin fikri bir daha təsdiq edir. 

Sosial-psixoloji iqlimin xarakteri bütövlükdə qrupun

inkişaf səviyyəsindən,  yetkinliyindən də asılıdır.  Adətən, 

qrupdakı sosial-psixoloji iqlimlə qrup üzvlərinin birgə

fəaliyyətinin səmərəliliyi arasında birbaşa müsbət əlaqə

mövcud olur.  Əvvəlki bölmədə qeyd olunanlardan aydın

olduğu kimi,  qruplarda psixoloji iqlim qrupa rəhbərlik üslu-

bundan da asılı olur.  Adətən,  demokratik rəhbərlik üslubu

üstünlük təşkil edən qruplarda daima müsbət psixoloji iqlim

hökm sürür. 

Ümumiyyətlə,  şəxsiyyətlərarası münasibətlər   rənga-

rəng müsbət hisslərlə bağlıdırsa, sosial qrupda yaranan psixolo-

ji iqlim işgüzarlığın,  təşəbbüskarlığın inkişaf etməsinə səbəb

olur. 

Şəxsiyyətlərarası münasibətlərin növləri.  Sosial psix-

ologiyada şəxsiyyətlərarası münasibətlərin müxtəlif növlərini

qeyd edirlər: rəsmi, qeyri rəsmi, şəxsi, işgüzar və s. 

Rəsmi münasibətlər rəsmi sənədlərə,  normalara uyğun

həyata keçirilən şəxsiyyətlərarası münasibətdir.  Bu cür mü-




Yüklə 3,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   191




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə