Dərslik Prof. S.İ. Seyidov və prof. M.Ə. Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə
Yüklə 3,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
28 tinin nəşrinə başlanması böyük, əhəmiyyətli hadisə idi. Bu qəzet Azərbaycanda maarifin, mədəniyyətin, elmin inkişafında önəmli yer tutur. Qəzetin yaradıcısı Həsən bəy Zərdabi nəinki həmin dövrün, eləcə də sonrakı dövrlərin, bundan sonrakı zamanın ən böyük maarifçisi, ziyalısı olaraq qalacaq. Bu dövrdə diqqəti cəlb edən digər bir məsələ isə teatr tamaşalarının göstərilməsi ilə bağlıdır. Oxumağı, yazmağı ba- carmayan xalq məhz bu tamaşalar vasitəsilə öz hüquq və azadlıqlarını başa düşür, tədricən onun uğrunda mubarizəyə hazırlaşırdılar. Azərbaycanda neft sənayesinin sürətli inkişafı da psix- oloji fikrin inkişafına öz təsirini göstərirdi. Bakı Şərqlə Qərbin, şərq mədəniyyəti ilə qərb mədəniyyətinin qovuşduğu mərkəzə çevrilirdi. Bura həm Şərqdən, həm Rusiyadan, həm də Avropa- dan insanlar gəlir, iş qurur, işləyir, yaşayır, şəhəri zəngin- ləşdirirdilər. Bir tərəfdən sənayenin tələbatını ödəyən işçilərin hazır- lanması üçün məktəblər açılır, təhsil almaq üçün başqa ölkələrə tələbələr göndərilir, mətbuat yaranır, digər tərəfdən qadın hüquqları, şəxsiyyət azadlıqları tapdanırdı. Ona görə də Azər- baycanda maarifçilik hərəkatı genişlənməyə başladı. Bir tərəfdə xalqın inkişafını həyat tərzinin kəskin şəkildə dəyişməsində görənlər, cəhaləti, avamlığı tənqid edənlər, digər tərəfdə isə təkamülü, tədrici inkişafı, maariflənməni çıxış yolu kimi görən- lər, bu yolda çalışanlar meydana gəldi. Elə buna görə də XX əsrin əvvəllərini Azərbaycanın yeni bir intibah dövrü hesab edirlər. Məhz bu dövrdə çoxsaylı mətbuat orqanı, Şərqdə ilk teatr, opera sənəti yarandı. Xalqın həyat tərzi, düşüncə və təfəkküründə, adət-ənənələrində böyük dəyişiklik baş verdi. XIX əsrin sonuna yaxın köhnəlik tədricən özünün süqu- tuna yaxınlaşdı. Məişətdən tutmuş həyat və fəaliyyətin bütün sahələrində əvvəlki davranış formaları nadanlıq hesab edilmə- yə, tifaqlar dağılmağa, münasibətlər başqa şəkil almağa
29 başladı, adət-ənənələr dəyişdi. Hacı həsən ağalar, şeyx nəsrul- lahlar, xudayar bəylər, məşədi ibadlar sırasından fəxrəddinlər, kefli isgəndərlər, şamxallar ayrılmağa başladılar. İsmayıl Şıxlının «Dəli Kür» əsərində bu dövrün bütün çalarları, ziddiyyətləri əks olunub. Məhz bu dövrdən başlayaraq özündə qədim türklərin qanını, mərdliyini, kişiliyini daşıyan cahandar ağaların da məhvi başladı. Böyük Oktyabrın qələbəsindən sonra SSRİ adlanan mə- kanda bir sistem yarandı. «Öyünərsə, ər öyünsün, aslandı, öyünmək qadınlara böhtandı» deyən qədim türk qadınlarını sevillər, almazlar, həyatlar əvəz etdi. Bu, Azərbaycanda psix- oloji fikrin dördüncü mərhələsi idi. Doğrudur, beyrəklər, qara- ca çobanlar da balaşlarla, məmmədəlilərlə əvəz olunmuşdu. Elə buradaca qeyd etmək istərdik ki, görkəmli dramaturq Cəfər Cabbarlı bu dəyişikliyi dahiyanə bir şəkildə təsvir et- mişdi. Baş verən dəyişiklikdə nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu söyləmək də çətindir. Banıçiçək də, Burla xatun da, Selcan xa- tun da azaddır, sərbəstdir. Almaz da, Həyat da, Şərəbanı da azaddır, sərbəstdir. Lakin bu, tamamilə bir-birinə yad, fərqli azadlıqlardır. Beləliklə, yeni insanlar, yeni həyat, yeni düşüncə tərzi yarandı. Yeniləşə bilməyənlər məhv oldu, həbs edildi. Elə bu səbəbdən də 50-ci illərdən sonra həyatın bütün sahələrində öz sözü olmayan, laqeyd insanların sayı artdı. Hətta elçi gedəndə də, qız istəyəndə də, işə götürəndə də belə dedilər: «Üzüyola, sakit, quzu kimidir». Əlbəttə, sovet sistemi yalnız mənfiliklərdən ibarət deyil. Ölkədə savadsızlıq kütləvi şəkildə ləğv edildi, savadsız insan qalmadı. Məktəblər, xəstəxanalar, klublar, kitabxanalar açıldı. Elm və təhsil sürətlə inkişaf etməyə başladı. Milli Konservatoriya fəaliyyətə başladı. Q.Qarayev, C.Hacıyev, F.Əmirov, S.Hacıbəyov, A.Məlikov, T.Quliyev və digər dünya şöhrətli bəstəkarlarımız yetişdi. Niyazi kimi dünyanın ən tanınmış dirijorlarından biri yaşadı, yaratdı.
30 M.Abdullayev, S.Bəhlulzadə, T.Nərimanbəyov və digər rəssamlarımız fəaliyyət göstərdi. Kino sənəti yarandı və inkişaf etdi. Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Moqamayev dünya şöhrətli əsərləri yaratmaqda davam etdilər. Yeni şair və yazaçılar, dra- maturqlar: S.Vurğun, S.Rüstəm, M.İbrahimov, S.Rəhimov, İ.Əfəndiyev, S.Rəhman, R.Rza, M.Hüseyn və onlarla digərləri yazıb yaratdılar. Onlarla teatr fəaliyyət göstərdi. Elmlər Akademiyası yaradıldı. Ölkə başdanbaşa elektrikləşdirildi və s. Bütün bunlar məhz sovet hakimiyyəti illərində Azərbay- canın, Azərbaycan xalqının böyük, tarixi uğurları idi. XX əsrin sonlarında – 1991-ci ildə SSRİ dağıldı. Yeni müstəqil dövlətlər yarandı. Azərbaycan xalqı da əsrlər boyu arzuladığı, uğrunda mübarizə apardığı müstəqilliyi 1991-ci il
zın həyatında yeni bir mərhələ – müstəqillik, suverenlik mərhə- ləsi başladı. Azərbaycanda psixoloji fikrin beşinci mərhələsi də bu illərdən başlanır. Müstəqillik sevinc və arzuların reallaşmasıdır. Lakin bu sevinc digər tərəfdən də qəm-kədər, ümidsizlik, çaş- qınlıqla birlikdə gəldi. Torpaqlarımızın bir hissəsini müvəqqəti də olsa itirdik. Bir milyona yaxın qaçqın və köçkünümüz var. Qaçqın və köçkün düşdüyümüz torpaqlarla yanaşı o yerlərin mədəniyyət abidələrini də itirdik. O yerlərdə yaşayan insanların özünəməxsus adət-ənənələri, həyata baxışları, həyat tərzi də de- formasiyaya uğradı. İdeoloji, iqtisadi sistem dəyişdi. İnsanlar həyat və düşün- cə tərzini dəyişməli oldu. Ümumi mülkiyyəti xüsusi mülkiyyət, ümumi bərabərliyi, sosial bərabərsizlik əvəz etdi. Varlılar və kasıblar təbəqəsi yarandı. Bir tərəfdən keçmişimizə, soykökü- müzə qayıdış, digər tərəfdən müasirləşmə, Qərbə inteqrasiya etməyin zəruriliyi səsləndi. Yeni dövrün psixologiyası yaranmağa, inkişaf etməyə başlayıb. Onun necəliyinin qiymətləndirilməsinə isə zaman, Yüklə 3,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|