Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p e. d. Aynur Zülfüqarova
Yüklə 203,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aynur Zülfüqarova
| 2-3(50-51)2015
70 VII SİNİFDƏ KİMYADAN LABORATORİYA İŞLƏRİNİN TƏŞKİLİ VƏ KEÇİRİLMƏSİNƏ AİD DİDAKTİK MATERİALLAR
Dərslik və dərs vəsaitlərinin metodologiyası şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, p.e.d. Aynur Zülfüqarova Bakı Dövlət İqtisadiyyat kolleci Ümumtəhsil sistemində kimyadan laboratoriya işlərinin təşkili və keçirilməsi mühüm təlim-tərbiyəvi əhəmiyətə malikdir. Nəzəriyyənin praktika ilə əlaqələndirilməsində, biliklərin qavranılması və möhkəmləndirilməsində, kimyəvi anlayışların və elmi dünyagörüşün formalaşdırılmasında kimya eksperiment böyük rol oynayır. Unudulmamalıdır ki, heç bir audiovizual və elektron vəsait təbii kimyəvi eksperimentlərin yaratdığı effekti əvəz edə bilməz. Kimyəvi eksperiment aşağıdakı təlim-tətbiyə məsələlərinin həllində mühüm amildir: - kimyəvi hadisələrin dərk edilməsi; - mülahizələrin, fərziyələrin, nəticələrin, həmçinin müəllimin verdiyi məlumatların və şagirdlərin dərslikdən öyrəndiklərinin doğru və ya səhv olduğunun təsdiqlənməsi; - maddələrlə, kimyəvi avadanlıqlarla davranma vərdişlərinin formalaşması və təkminləşməsində; - nəzəri biliklərin imkişafı, təkmilləşməsi və möhkəməndirilməsi; - şagirdlərin bilik və bacarıqlarının yoxlanılması; - şagirdlərin kimya fənnini öyrənmək marağının formalaşmasında, onların müşahidə qabiliyyətinin təşəbbüskarlığının inkişaf etməsi; - müstəqil şəkildə araşdırma aparmaq, bilikləri təkmilləşdirməyə və onların praktikada tətbiqinə cəhdlər edilməsi. Müasir məktəblərdə kimyəvi eksperimentin 3 növündən daha çox istifadə olunur: 1) nümayiş təcrübələri; 2) laboratoriya təcrübələri; 3) praktik məşğələlərdə aparılan təcrübələr. Dərsdənkənar məşğələlərdə aparılan kimyəvi təcrübələr əsasən tədqiqat xarakterli olub uzun müddətə aparılır. Bu təcrübələri şagirdlər fərdi, cütlər və kiçik qruplar şəklində müəllimdən məsləhət alaraq yerinə yetirirlər. Kimyəvi təcrübələrin bütün növləri biri-birilə əlaqəli şəkildə müəyyən məqsədi əldə etmək üçün aparılmalıdır. Dərslərdə təcrübələrin hər hansı bir
Kimya məktəbdə
71 növünün ayrıca aparılması ilə nəzərdə tutulan təlim-tərbiyə məqsədinə tam nail olmaq mümkün deyil. Kimyəvi eksperimentin təşkili və keçirilməsində biri-birilə əlaqəli olan iki cəhəti fərqləndirmək lazımdır: təcrübənin aparılmaslı texnikası (necə aparılır, hansı avadanlıqla, hansı ardıcıllıqla) və ondan istifadə metodikası ( nə məqsədlə və hansı metodlarla aparılır) Kimyadan laboratoriya işlərinin, kimyəvi təcrübələrin təşkili və keçirilməsinin təhlükəsizlik texnikası qaydalarına ciddi surətdə əməl olunmasını tələb edir. Bu qaydaların ən mühümləri ilə tanış olaq. I. Laborotoriya işlərinin yerinə yetirilməsi qaydaları: - kimyəvi təcrübənin aparılmasına aid təlimat diqqətlə öyrənilməlidir; - işin aparılması üçün hər şeyin (qablar, cihazlar, reaktivlər və s.) olduğunu yoxlamadan təcrübəyə başlanılmamalıdır; -
iş zamanı təlimatda göstərilən əməliyyatların ardıcıllığına əməl olunmalıdır; - işin gedişində bütün təhlükəsizlik tədbirləri (tez alışan maddələrlə ehtiyatla davranılmaq, zəhərli və pis iyli maddələrlə təcrübələri sorucu şkafda aparmaq və s.) gözlənilməlidir; - təcrübənin gedişində baş verən dəyişikliklər izlənilməli, onlara qarşı gərəkli tədbirlər görülməli, təcrübə qurtardıqdan sonra iş yeri səliqəyə salınmalıdır; - aparılan laboratoriya işinə, təcrübələrə aid qeydlər edilməli, hesabat yazılmalı, təcrübə aparılan cihazın şəkli çəkilməlidir. Kimyəvi təcrübələr zamanı maddələri və ya ionları təyin etmək üçün istifadə olunan birləşmələrə kimyəvi reaktiv deyilir. Kimyəvi reaktivlərdən istifadə edərkən onların mühüm xassələrini (tez alışan olması, zəhərli olması, başqa maddələrlə qarışdıqda partlayış verməsi və s.) bilmək lazımdır. Hər bir reaktivin saxlandığı qabın üstündə onun etiketi olmalı və bu etiketdə onun təmizlik dərəcəsi, məhlul olduqda isə qatılığı qeyd olunmalıdır. Əgər qabın üstündə etiketi yoxdursa ondan müəllimin icazəsi olmadan istifadə etmək olmaz. II. Kimyəvi reaktivlər və onlarla davranma qaydaları. Kimyəvi reaktivlə işləyərkən aşağıdakı qaydalar gözlənilməlidir: 1.Təlimatda təcrübəni aparmaq üçün reaktivin miqdarı verilmirsə, ondan çox az miqdarda götürülməlidir ( 0,1-1qr, 2-3 ml). 2.Təcrübəni apardıqdan sonra reaktivin artığını yenidən onun saxlandığı qaba tökmək olmaz. 3.Saxlandığı qabdan reaktiv götürüldükdən sonra onun qapağı tez bağlanmalıdır.
2-3(50-51)2015
72 4.Quru reaktivdən götürmək üçün çini və ya metal qaşıqdan, şpateldən istifadə etmək, sonra onu süzgəc kağızı ilə silmək lazımdır. Maye reaktiv pipetlə götürülməlidir. III.Kimyəvi təcrübələrin aparılması zamanı ehtiyatlılıq tədbirləri: -
zəhərli və pis iyli maddələrlə təcrübələr sorucu şkafda aparılmalı, orada da saxlanılmalıdır; - maddələrin, eləcə də təcrübənin gedişində aparılan qazların iyini yaxından yoxlamaq təhlükəlidir. Mayenin və ya qazın iyi yoxlandıqda qabdan buruna tərəf əl ilə yelləməli və ehtiyatla nəfəs alınmalıdır; - qatı turşulardan (xüsusilə, H 2 SO
turşusundan) duru turşu hazırlandıqda turşunu ehtiyatla, az-az suya tökmək lazımdır; - qızdırılan və qaynayan maye üzərinə əyilmək, baxmaq təhlükəlidir (maye qabdan sıçraya bilər) ; - bir maye reaktivi başqasının üzərinə tökəndə də qaba tərəf əyilmək olmaz; - sınaq şüşəsində maye qızdırıldıqda onun ağzını nə özünə, nə də yoldaşına tərəf tutmamalı; - əgər ələ və ya sifətə maye reaktivi sıçrantısı düşərsə, oranı çoxlu su ilə yumaq lazımdır. Sonra turşu düşən yeri zəif çay sodası məhlulu, qələvi düşən yeri isə zəif sirkə məhlulu ilə isladıb yenidən su ilə yumaq lazımdır; - tez alışan maddələrlə təcrübələr alovdan aralı yerdə aparılmalıdır. Kimyəvi eksperimentin əsas növlərinin mahiyyəti, məqsədi və aparılma metodikası ilə yaxından tanış olaq.
hallarda aparılır: - kimya təliminin ilk mərhələsində, şagirlərin müstəqil şəkildə kimyəvi təcrübə aparmaq vərdişləri olmadıqda;
- təcrübənin aparılması mürəkkəb texniki təchizat təşkili və keçirilməsi dəqiqlik tələb etdikdə; - vaxta və reaktivlərə qənaət etmək tətləb olunduqda ; - təhlükəsizlik texnikası baxımından təcrübədə istifadə olunacaq maddələrlə şagirdlərin işləməsi məsləhət görülmədikdə; - xarici effektliliyinə və inandırıcılığına görə təcrübəni nümayiş etdirməyə üstünlük verildikdə. Nümayis təcrübələr əsasən yeni dərs materialı izah edildikdə müəllim və ya laborant, yaxud müəllimin rəhbərliyi ilə əvvəlcədən hazırlıq keçmiş fəal şagirdlər tərəfindən aparılır. Nümayis təcrübələr, eləcə də kimyəvi eksperimentin başqa növləri aparılmazdan əvvəl mütləq əvvəlcədən yoxlanmalı, sınaqdan keçirilməlidir. Ən təcrübəli eksperimentator belə təcrübəni apararkən kiçik də olsa səhv edə bilər. Yüklə 203,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|