Məsələn, Azərbaycan Respublikasının
Su məcəlləsi su obyektlərinə
dövlət, bələdiyyə, xüsusi mülkiyyəti nəzərdə tutur (maddə
11,12,13,14).
Mülkiyyət obyektini təyin edərkən ekosistemin
bütövlüyündən (tamlığından) başqa digər prinsiplər də nəzərdən
keçirilməlidir. Məsələn, məhdudluq dərəcəsi. Əgər ətraf mühitin
ehtiyatları boldursa (limit, hədd qoyulmayıbsa),
bu halda mülkiyyət
hüququ adətən ortaya çıxmır. Lakin, qlobal xarakterli təbii mühit
ekoloji potensialın nisbətən azalması, antropogen təsirin artması
insan fəaliyyətinin neqativ xüsusiyyətləri sayəsində tədricən
dövlətin mülkiyyət obyektinə çevrilir. Buna vaxtilə dünya okeanımn
200 millik zonasım balıqçılıq zonasının elan edilməsini misal
göstərmək olar.
Təbiət obyektlərinə mülkiyyət münasibətlərinin şamil
edilməsi həm də əməliyyat (qeyri -məhsuldar) xərclər ilə
əlaqədardır. Əgər təbii obyektlər heç kimə mənsub deyildirsə, onu
müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək olar. Adətən, təbii obyektlər
üzərində mülkiyyət hüququnun qoyulması (təyin edilməsi) istehsal
prosesləri və istehlak əşyalarına olan mülkiyyət hüququ xərclərinə
nisbətən çox xərc tələb edir. Lakin, təbii ehtiyatlar və ətraf mühitin
elementləri üzərində mülkiyyət hüququnun transaksion xərcləri
daimi olmur. Belə ki, Amerika prerilərində mal-qaranın otarılma
hüququ iribuynuzlu mal-qaraya qiymətlərin və otlaqların
hasarlanmaq xərclərinin dəyişməsi ilə təkamülləşib. Lakin bir çox
hallarda ətraf mühitə mülkiyyət hüququnun müəyyən edilməsi və bu
əsasda bazar münasibətlərindən istifadə xeyli miqdarda transaksion
xərclərlə müşayiət olunur. Ədəbiyyatda yüksək qeyri istehsal
xərclərin üç mənbəi göstərilir: 1) şəraitin elmi-texniki cəhətdən
qeyri-müəyyənliyi; 2) hüququ qeyri- müəyyənliklər; 3) danışıqların
daxili çətinlikləri.
Qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra hallarda əməliyyat
(transaksiya) xərcləri ya olmaya bilər, ya da cüzi miqdarda ola bilər.
Belə hallarda mübahisələr Kouz teoreminə əsasən, şəxsi
razılaşmalar yolu ilə mülkiyyət
hüququnun ilk dəfə kimə aid
30