2
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin
10-cu sinifləri üçün “Ümumi biologiya” dərsliyi
Müəlliflər: Məcnun Babayev
Əli Hüseynov
Nüşabə Məmmədova
Bakı: Çaşıoğlu, 2014.
Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq
müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər
əsasında hazırlanmış
YEKUN RƏY
3
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
2. Dil və yazı üslubu baxımından
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
5. Variativ dərsliklə olan fərqlər baxımından
1. Məzmunun işlənməsi baxımından
Dərslik respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı
əsasında hazırlanaraq “Giriş” hissəsindən, “Sitologiyanın əsasları”, “Hüceyrədə
maddələr və enerji mübadiləsi”, “Orqanizmlərin çoxalması və fərdi inkişafı”,
“Yer üzərində həyatın əmələ gəlməsi və inkişafı tarixi”, “Təkamül təlimi”
fəsilləri üzrə 41 mövzudan ibarət olub, 128 səhifəni əhatə edir. Dərsliyin sonunda
fənnin tədrisi üzrə hazırlanmış “Proqram”, “İstifadə olunmuş ədəbiyyat” və
“Mündəricat” verilmişdir. Tədris proqramında nəzərdə tutulan mövzular dərslikdə
tam əhatə olunub, proqramdankənar heç bir mövzu dərsliyə daxil edilməmişdir.
Mövzular elmi-metodiki baxımdan şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib
olunmuşdur.
Dərslikdəki
materiallar
fənn
üzrə
bilik
və
bacarıqların
formalaşdırılmasına imkan verir.
Dərslikdə müxtəlif şəkil və cədvəllərdən istifadə olunması, hər mövzunun
sonunda sual və tapşırıqların verilməsi müsbət hal kimi qiymətləndirilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, dərsliyin 2012-ci il nəşrinin Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət
Komissiyası tərəfindən aparılmış elmi-metodiki monitorinqi nəticəsində hazırlanmış
yekun rəydə göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə alınmışdır.
Lakin bəzi iradlar nəzərə alınmamış, dəyişikliklər zamanı isə yeni səhvlərə yol
verilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:
Səhifə 5. 3-cü abzasda “Alman alimi R. Virxov (1858) öyrəndi ki, orqanizmlər
hüceyrələrin bölünərək çoxalması nəticəsində böyüyür” cümləsi qüsurludur. Belə
ki, hüceyrələrin bölünərək çoxalmasını ilk dəfə R. Remak kəşf etmişdir. R. Virxov
isə onun nəticələrini mənimsəyərək öz adına yazmışdır. Ona görə də R. Virxovun adı
dərslikdən çıxarılmalıdır.
Yenə həmin səhifədə “Onlar müəyyən etdilər ki, bütün çoxhüceyrəli
orqanizmlər öz başlanğıcını mayalanmış yumurta hüceyrədən, yəni ziqotdan
götürür. K. Ber sübut etdi ki, hüceyrə canlıların yalnız quruluş vahidi deyildir, o
4
həm də bütün canlı orqanizmlərin inkişaf vahididir” fikri verilmişdir. Bu barədə
müxtəlif ziddiyyətli fikirlər olduğu üçün, buna aydınlıq gətirilməsi tövsiyə edilir.
Səhifə 22. Sonuncu abzasda “Məsələn, insulinin mol kütləsi 6000 q/m,
yumurta zülalı albuminin mol kütləsi 36.000 q/m-dur. Etil spirtinin molekul
kütləsi 46 q/m, qlükozanın molekul kütləsi 180 q/m-dur” fikri “Məsələn, insulinin
molyar kütləsi 6000 q/mol, yumurta zülalı albuminin molyar kütləsi 36000
q/mol-dur.
Etil spirtinin molyar kütləsi 46 q/mol, qlükozanın molyar kütləsi 180-q/mol-dur” kimi
yazılmalıdır.
Səhifə 27. 1-ci abzasda “Məsələn, katalaza fermentinin molekul kütləsi
250000 q/mol olmasına baxmayaraq, nisbi molekul kütləsi kiçik (34) olan
hidrogen-peroksid (H
2
O
2
) molekulunu parçalayır” cümləsi “ Məsələn, katalaza
fermentinin molyar kütləsi 250000 q/mol olmasına baxmayaraq, nisbi molekul kütləsi
kiçik (34) olan hidrogen-peroksid (H
2
O
2
) molekulunu parçalayır” kimi yazılmalıdır.
Səhifə 28. “Karbohidratlar” yarımbaşlığının əvvəlində karbohidratları 3 qrupa
ayırsalar da, sonrakı cümlələrdə yalnız sadə və mürəkkəb karbohidratlardan bəhs
edilir.
Səhifə 49. Metafazada bölünmə vətərinin əmələ gəlməsinin başa çatması barədə
məlumat verilməsi tövsiyə edilir.
Səhifə 53-54. Sonuncu abzasda “Çoxalmış hüceyrələr böyümə zonasına daxil
olur. Bu zaman çoxalma dayanır, ilkin cinsiyyət hüceyrələri sürətlə böyüyür.
Erkək cinsiyyət hüceyrələrinə nisbətən dişi cinsiyyət hüceyrələri daha çox
böyüyür” fikrində böyümə zonasında spermatozoid və yumurtahüceyrənin olması
düzgün deyil. Çünki burada olan ilkin cinsiyyət hüceyrələridir.
Səhifə
61. “Çoxhüceyrəli orqanizmlərin fərdi inkişafı – ontogenez”
mövzusunda xordanın mənşəyi ətraflı izah edilməmişdir.
Səhifə 66. “Həyatın əmələ gəlməsi haqqında müasir təsəvvürlər”
mövzusunda koaservasiya prosesinin mahiyyəti aydın göstərilməmişdir. Bu hadisənin
“Koaservasiya hadisəsi ondan ibarətdir ki, bəzi şəraitdə məsələn, elektrolitlərin
iştirakı ilə yüksək molekullu maddələr məhluldan çöküntü halında deyil, daha yüksək
qatılığa malik koaservat məhlul halında ayrılır” kimi izah edilməsi tövsiyə edilir.
Səhifə 71, 73 və s. “Aromorfoz” termininin adı çəkilir, lakin bu anlayışın
açıqlanması növbəti fəsildə verilir. Aromorfoz termininin mənasının əvvəlki
səhifələrdə verilməsi məqsədəuyğundur.
5
Səhifə 78. 4-cü abzasda göstərmək lazımdır ki, K. Linneyin sistematikasında 4
təsnifat vahidi (növ, cins, dəstə və sinif) verilmişdir.
Səhifə 109-110. “Mimikriya”, “Qoruyucu rəng”, “Xəbərdarlıqedici rəng”
ayrı-ayrı yarımbaşlıqlar kimi verilmişdir. Əslində isə bu anlayışların üçü də qoruyucu
rənglərdir. Bu anlayışların ümumi şəkildə, “Qoruyucu rənglər: mimikriya,
xəbərdarlıqedici rəng (mühitə uyğun)” kimi yazılması tövsiyə edilir.
2. Dil və yazı üslubu baxımından
Dərslikdə verilmiş təlim materiallarının dili sadə və başa düşüləndir.
Mətnlərdəki fikirlərin ifadə tərzi şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğundur. Yeni
termin və sözlərin izahları verilmişdir. Mətnlərdə qrammatik və orfoqrafik qaydalara
əməl edilmişdir.
Bununla yanaşı, aşağıdakı qüsurun aradan qaldırılması təklif edilir:
Səhifə 22. 3-cü abzasda “Bu hüceyrədə olan zəif turşu anionlarının (HCO
3
-
,
HPO
4
2-
) hidrogen ionları birləşməsi və verməsi, zəif turşuların (H
2
CO
3
) isə
hidrogen ionlarını ayırması hesabına mümkün olur” cümləsində “hidrogen
ionları birləşməsi və verməsi” əvəzinə “ hidrogen ionlarını birləşdirməsi və
verməsi” kimi yazılması məqsədəuyğundur.
3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından
Dizayn və bədii tərtibat baxımından dərslik qənaətbəxşdir. İstifadə edilən şriftlər
müvafiq yaş qrupuna uyğundur. Mövzularda verilmiş şəkil, sxem və cədvəllər
mövzunu tam əhatə edir.
Bununla yanaşı, bir neçə qüsura rast gəlinir. Bunlar aşağıdakılardır:
Səhifə 9. Şəkil 4-də “Plazmatik membranın quruluşunun sxemi”ndə
plazmatik membranda “Lipidlərin qeyri-polyar çıxıntıları” və “Lipidlərin qütblü
başcıqları” göstərilir. Burada ya polyar və qeyri-polyar, ya da qütblü və qeyri-qütblü
anlayışlarından istifadə olunmalıdır. Sxemdə lipidlərin qeyri-polyar çıxıntıları və
polyar başcıqlar göstərildiyindən, mətndə də bununla bağlı məlumatın verilməsi
tövsiyə edilir.
Səhifə 50. Şəkil 32-də profaza mərhələsində hüceyrə mərkəzinin bir sentrioldan,
metafaza və başqa fazalarda isə iki sentrioldan təşkil olunması göstərilir. Elə başa
6
düşülür ki, sentriolların ikiləşməsi profazada baş verir. Əslində isə onların ikiləşməsi
adətən interfaza mərhələsinə (G
1
və S fazaların arasında) düşür.
Səhifə 118. Şəkil 81-ə əsasən eohippus, hipparion bilavasitə müasir atın
əcdadlarıdır. Lakin onlar kor şaxələrdir, əcdad hesab oluna bilməz.
4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
Dərslikdə verilmiş sual və tapşırıqlar biliklərin tətbiqinə və mövzunun
möhkəmləndirilməsinə yönəlmişdir.
5. Variativ dərsliklə (Ümumi biologiya 10-cu sinif
T. Mikayılov və b.) olan fərqlər baxımından
Səhifə 10. “Sitoplazma və onun orqanoidləri” mövzusuna vakuol haqqında
məlumatın daxil edilməsi tövsiyə edilir. Bu haqda məlumat digər dərslikdə ətraflı
verilmişdir.
Səhifə 11. 2-ci abzasda “Ribosomların böyük və kiçik hissəcikləri nüvədə
əmələ gəlir, ölçüsü 15-22 nm olan dairəvi cisimciklərdir” cümləsində ribosomun
ölçüsü digər dərslikdə “15-35 nm” göstərilmişdir . Bu rəqəmlərin dəqiqləşdirilməsi
tövsiyə edilir.
Səhifə 118. Şəkil 81-də atın təkamülünün eohippusdan başlanması
göstərilmişdir. Digər dərslikdə olduğu kimi, atın təkamülünün fenakodusdan
başlamaq tövsiyə edilir.
Nəticə
1. Dərslik tədris proqramındakı mövzuları tam əhatə edib, verilmiş məlumatlar
elmi-metodiki baxımdan dəqiq ifadə edilmişdir.
2. Mövzular elmi-metodiki baxımından şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib
olunmuşdur.
3. Dərslikdəki materiallar fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına
imkan verir.
4. Dərslikdə müəyyən mövzular üzrə bir sıra qüsurlara da rast gəlinir.
Dostları ilə paylaş: |