Dərsliklə bağlı tqdk-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər
Yüklə 114,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2
Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 10-cu sinifləri üçün “Ümumi biologiya” dərsliyi Müəlliflər: Tofiq Mikayılov Yaşar Seyidli Qiyas Quliyev Şükür Mahmudov Almaz Həsrət Xumar Əhmədbəyli Bakı: Bakı Nəşr, 2012.
Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY 3
Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmunun işlənməsi baxımından; 2. Dil və yazı üslubu baxımından; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından; 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından; 5. Dərsliyin rus dilində olan variantındakı uyğunsuzluq baxımından. 1. Məzmunun işlənməsi baxımından Dərslik respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanaraq “Giriş”, “Sitologiyanın əsasları”, “Hüceyrədə maddələr və
Dərsliyin sonunda “Laboratoriya işləri”, “Terminlərin qısa lüğəti”, fənnin tədrisi üzrə hazırlanmış “Proqram” və “Mündəricat” verilmişdir. Tədris proqramında nəzərdə tutulan mövzular dərslikdə tam əhatə olunmuş, proqramdankənar heç bir mövzu dərsliyə daxil edilməmişdir. Mövzular elmi-metodiki baxımından şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib olunmuşdur. Dərslikdəki materiallar fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına əsasən imkan vermişdir. Dərslikdə müxtəlif şəkillərdən və cədvəllərdən istifadə olunması, hər mövzunun sonunda sual və tapşırıqların verilməsi müsbət hal kimi qiymətləndirilir. Bununla yanaşı, dərslikdə bir qismi tövsiyə xarakterli olan müəyyən qüsurlar var. Bunlar aşağıdakılardır:
yarımbaşlığı verilmişdir. Burada, populyasiya və növ səviyyələrini ayırmaq və hər biri haqqında qısa məlumat vermək tövsiyə edilir.
məqsədəuyğundur. Səhifə 6-da “Hüceyrə haqqında toplanan biliklər hüceyrə nəzəriyyəsinin yaradılmasına əsas verdi və 1839-cu ildə alman zooloqu Teodor Şvann 4
əsaslanaraq alman alimləri M. Şleyden və T. Şvann hüceyrə nəzəriyyəsini irəli sürdülər (1838-1839)” kimi yazılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Bu fikir alman alimi R. Virxov tərəfindən təkzib edildi. O, 1858-ci ildə hüceyrə nəzəriyyəsinin əsas müddəası olan “bütün hüceyrələr bölünmə yolu ilə ana hüceyrədən yaranır”-fikrini irəli sürdü” cümləsindən R. Virxovun adı çıxarılmalıdır. Hüceyrələrin bölünərək çoxalmasını ilk dəfə R. Remak kəşf etmişdir. R. Virxov isə onun nəticələrini mənimsəyərək öz adına yazmışdır .
“Bitki, heyvan, göbələk və bakteriya hüceyrələrində qılaf əsasən iki hissədən — xarici və daxili qatdan ibarətdir. Bitki, göbələk və bakteriya hüceyrələrinin qılafın xarici qatı hüceyrə divarı adlanır” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 7-8-də “Heyvan hüceyrələrində xarici qılaf bitkilərdəki hüceyrə divarından fərqli olaraq nazik divarlı və elastikdir, işıq mikroskopunda görünmür” cümləsinin “Heyvan hüceyrələrində qılafın xarici qatı hüceyrə divarından fərqli olaraq nazik divarlı və elastikdir, işıq mikroskopunda görünmür” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 8-də “Qlikokaliks bitkilərin xarici qılafı kimi dayaq funksiyasını daşımır, yalnız hüceyrənin mühitlə əlaqəsini təmin edir” cümləsinin “Qlikokaliks hüceyrə divarından fərqli olaraq dayaq funksiyasını daşımır, yalnız hüceyrənin mühitlə əlaqəsini təmin edir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “Daxili qılaf” yarımbaşlığı “Qılafın daxili qatı” kimi yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “Bitki və heyvan hüceyrələrinin daxili qılafı plazmatik membran adlanır” cümləsinin “Bitki, heyvan, bakteriya və göbələk hüceyrələrinin qılafının daxili qatı plazmatik membran adlanır” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 9-da “İri maddələr və bərk hissəciklər isə faqositoz və pinositoz yolla hüceyrəyə daxil olur” cümləsinin “İri maddələr və bərk hissəciklər isə faqositoz yolla hüceyrəyə daxil olur” kimi yazılması tövsiyə edilir. 5
hüceyrə divarı iri və bərk maddələrin hüceyrə daxilinə çökməsinə mane olduğundan onlarda faqositoz baş vermir” cümləsi “Bitki, göbələk və bakteriyaların hüceyrə divarı iri və bərk maddələrin hüceyrə daxilinə çökməsinə mane olduğundan onlarda faqositoz baş vermir” kimi yazılmalıdır. Səhifə 10-da “Pinositoz prosesi heyvan, bitki və göbələk, yosun hüceyrələrində gedə bilir” cümləsinin “Pinositoz prosesi heyvan, bitki və göbələk hüceyrələrində gedə bilir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “Əksər hüceyrələrin sitoplazmasında nüvə və digər hüceyrə orqanoidləri yerləşir” cümləsinin “Əksər eukariot hüceyrələrin sitoplazmasında nüvə və hüceyrə orqanoidləri yerləşir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “Bir-biri ilə birləşmiş müxtəlif ölçülü və formalı kanallar sistemindən ibarətdir” cümləsi “Bir-biri ilə birləşmiş müxtəlif ölçülü və formalı kanallar və boşluqlar sistemindən ibarətdir” kimi yazılmalıdır. Səhifə 11-də “Nüvəcikdə sintez olunan ribosomun böyük və kiçik hissələri nüvə pərdəsindəki məsamələrdən sitoplazmaya çıxır və burada birləşir” cümləsinə görə ribosom tam müstəqil bir orqanoid kimi sitoplazmada formalaşır. Burada, “Ribosomlar sitoplazmada sərbəst şəkildə, yaxud dənəvər
nüvədə də formalaşmış ribosomlar olur. Bu fikirlərə aydınlıq gətirilməsi tövsiyə edilir.
yazılmalıdır. Çünki ibtidailər də heyvanlar aləminin nümayəndələridir. Yenə həmin səhifədə “Ribosomlara bütün hüceyrələrdə rast gəlinir” cümləsinin “Ribosomlara bütün canlı hüceyrələrdə rast gəlinir” kimi yazılması tövsiyə edilir.
6
parçalayan fermentlər olur” cümləsi “Lizosomun daxilində zülal, yağ və karbohidratları parçalayan fermentlər olur” kimi yazılmalıdır. Səhifə 13-də “Plastidlər qarşılıqlı surətdə bir-birinə çevrilə bilir” cümləsi “Plastidlərin bəzi tipləri qarşılıqlı surətdə bir-birinə çevrilə bilir” kimi yazılmalıdır. Səhifə 14-də “Əzələ toxuması yığıla bilən xüsusi hüceyrələr – miofibrillər hesabına yığılır” cümləsi “Əzələ toxuması xüsusi membransız orqanoidlər – miofibrillər hesabına yığılır” kimi yazılmalıdır. Səhifə 15-də “Nüvə” yarımbaşlığında “Onun forma və ölçüsü hüceyrənin quruluşundan asılıdır” cümləsi “Onun forma və ölçüsü hüceyrənin forma və ölçüsündən asılıdır” kimi yazılmalıdır. Səhifə 16-da “Hər bir növün bütün fərdlərində xromosom sayı eyni olur” cümləsinin “Əksər hallarda, hər bir növün bütün fərdlərində xromosom sayı eyni olur” kimi yazılması tövsiyə edilir.
özünə oxşar cütü olur” cümləsi “Diploid orqanizmlərin somatik (bədən) hüceyrələrində hər bir xromosomun özünə oxşar cütü olur” kimi yazılmalıdır. Səhifə 17-də “Bakteriyalar” yarımbaşlığında “Çox kiçik ölçüyə malik (1-10 mkm) hüceyrələrdir” cümləsinin “Əksəriyyəti çox kiçik ölçüyə malik (1-10 mkm) hüceyrələrdir” kimi yazılması tövsiyə edilir.
qılafla, yəni hüceyrə divarı ilə əhatə olunmuşdur” cümləsinin “Bakteriya hüceyrəsi xaricdən karbohidratlardan əmələ gəlmiş möhkəm hüceyrə divarı ilə əhatə olunmuşdur” kimi yazılması tövsiyə edilir.
cümləsinin dərslikdən çıxarılması təklif edilir. Çünki mezosomların mövcudluğu elmdə təsdiq olunmamışdır. Sübut olunub ki, mezosomlar yalnız preparat hazırlandığı vaxt əmələ gəlir.
7
“Formalaşmış nüvə və membran quruluşlu orqanoidləri yoxdur. Hüceyrə divarı qalındır” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 22-də Cədvəl 3-də “Kütlə (%-lə)” əvəzinə “Kütlə payı (%-lə)” yazılmalıdır. Səhifə 23-də “Onlar hüceyrədə 0,01%-dən az olur” cümləsi “Onlar hüceyrədə 0,1% olur” kimi yazılmalıdır. Səhifə 24-də “Hidrofil maddələrə amin turşuları, duzlar, sadə quruluşlu karbohidratlar və bəzi zülallar aiddir” cümləsinin “Hidrofil maddələrə aminturşuları, duzların bir qismi, sadə quruluşlu karbohidratlar və bəzi zülallar aiddir” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 25-də “Lakin amin turşularının yalnız 20-si zülalların tərkibinə daxil olur” cümləsinin “Lakin aminturşuların yalnız 20 növü zülalların tərkibinə daxil olur” kimi yazılması tövsiyə edilir Yenə həmin səhifədə “Təxmini hesablamalara görə sərbəst amin turşularının molekul kütləsi 128, onun qalığının isə molekul kütləsi 110-dur” cümləsinin “Təxmini hesablamalara görə sərbəst amin turşularının nisbi molekul kütləsi 128, onun qalığının isə nisbi molekul kütləsi 110-dur” kimi yazılması tövsiyə edilir.
Yenə həmin səhifədə “Beləliklə, zülalın əmələ gəlməsində n molekul amin turşusu iştirak edərsə, onda n-1 molekul su ayrılır” cümləsi “Beləliklə, bir zəncirli zülalın əmələ gəlməsində n molekul aminturşusu iştirak edərsə, onda n-1 molekul su ayrılır” kimi yazılmalıdır. Səhifə 31-də “O, azot əsası, karbohidrat (monosaxarid – dezoksiriboza) və fosfor turşusu qalığından ibarətdir” cümləsinin “O, azot əsası, karbohidrat (monosaxarid – dezoksiriboza) və ortofosfat turşusu qalığından ibarətdir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “Ona görə də onları tərkibində olan azot əsaslarına görə adlandırırlar (məsələn, adenin nukleotidi)” cümləsi “Ona görə də onları tərkibində olan azot əsaslarına görə adlandırırlar (məsələn, adenil, quanil, sitidil, timidil)” kimi yazılmalıdır. Səhifə 32-də “RNT-yə nüvədə, mitoxondridə, xloroplastlarda, ribosomda, bir sözlə, zülal sintezi gedən bütün hissələrdə rast gəlinir” cümləsinin “RNT-yə nüvədə, mitoxondridə, plastidlərdə, ribosomda, bir sözlə, zülal sintezi gedən bütün hissələrdə rast gəlinir” kimi yazılması tövsiyə edilir. 8
“Hər üç növ RNT DNT üzərində sintez olunur” kimi yazılması tövsiyə edilir.
kiçik, həm də olduqca iri ola bilər. Səhifə 33-də “Hər bir nukleotiddə olduğu kimi, bunlar da azot əsası, karbohidrat və fosfor turşusu qalığından ibarətdir” cümləsinin “Hər bir nukleotiddə olduğu kimi, bunlar da azot əsası, karbohidrat və ortofosfat turşusu qalığından ibarətdir” kimi yazılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Bu, çox davamsız birləşmədir, xüsusi fermentin təsirindən nukleotiddə olan fosfor və oksigen arasında rabitə asanlıqla hidrolizə uğrayaraq, özündə fosfat qalıqları ayıra bilir” cümləsinin “Bu, çox davamsız birləşmədir, xüsusi fermentin təsirindən nukleotiddə olan fosfor və oksigen arasındakı rabitənin qırılması hesabına asanlıqla hidrolizə uğrayaraq, özündən fosfat turşusunun qalıqlarını ayıra bilir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 34-də “Bu enerji üzvi maddələrin parçalanmasından əldə edilir. Beləliklə, hüceyrədə biosintez prosesləri ilə yanaşı, daim parçalanma prosesləri də gedir. Hüceyrədə gedən bütün parçalanma reaksiyalarının cəmi energetik mübadilə (katabolizm) adlanır” fikri “Bu enerji üzvi maddələrin parçalanmasından və oksidləşməsindən əldə edilir. Beləliklə, hüceyrədə biosintez prosesləri ilə yanaşı, daim parçalanma və oksidləşmə prosesləri də gedir. Hüceyrədə gedən bütün parçalanma və oksidləşmə reaksiyalarının cəmi energetik mübadilə (katabolizm) adlanır” kimi yazılmalıdır. Səhifə 35-də “Fermentlərin köməyi ilə minlərlə qlükoza molekulu polimerləşərək polisaxaridlər əmələ gətirir” cümləsinin “Fermentlərin köməyi ilə minlərlə qlükoza molekulu polikondensləşərək polisaxaridlər əmələ gətirir” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 36-da “Qlikolizdə qlükoza, ADF və fosfor turşusu iştirak edir və nəticədə süd turşusu, ATF və su alınır” cümləsinin “Qlikolizdə qlükoza, ADF və ortofosfat turşusu iştirak edir və nəticədə süd turşusu, ATF və su alınır” kimi yazılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Qlükozanın iki molekul süd turşusuna parçalanması zamanı 200 kc enerji ayrılır. Bu enerji birdən birə yaranmır” fikrinin “Bir mol 9
enerji birdən birə ayrılmır” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “ATF-in sintezi enerjinin udulması ilə getdiyi üçün lazım olan enerji qlükozanın oksigensiz parçalanmasından yaranır” cümləsi “ATF-in sintezi enerjinin udulması ilə getdiyi üçün lazım olan enerji qlükozanın oksigensiz parçalanmasından ayrılır” kimi yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “Onun bir hissəsi enerji ilə zəngin fosfat qalığını əmələ gətirən rabitənin yaranmasına sərf olunur” cümləsinin “Onun bir hissəsi ortofosfat turşusunun qalıqları arasında enerji ilə zəngin rabitənin yaranmasına sərf olunur” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 37-də “Nəticədə membranın hər iki tərəfində potensiallar fərqi meydana gəlir” cümləsinin “Nəticədə membranın hər iki tərəfində müxtəlif yüklü elektrik sahələri əmələ gəlir ki, bu da potensiallar fərqinin yaranmasına səbəb olur” kimi yazılması məqsədəuyğun hesab edilir. Səhifə 38-də “DNT zənciri isə cəmi 4 nukleotid birləşməsindən yaranır” cümləsinin “DNT zənciri isə cəmi 4 növ nukleotidin birləşməsindən yaranır” kimi yazılması məqsədəuyğun hesab edilir. Yenə həmin səhifədə “Oksigenli parçalanma zamanı 2600 kc enerji alınır ki, bunun da 55 %-i ATF şəklində saxlanır, 45 %-i isə istilik şəklində ətrafa yayılır. Beləliklə, bir molekul qlükozanın tam parçalanması nəticəsində 38 mol ATF yaranır” fikri “Oksigenli parçalanma zamanı 2 mol süd turşusundan 2600 kc enerji alınır ki, bunun da təqribən 55 %-i ATF şəklində saxlanır, təqribən 45 %-i isə istilik şəklində ətrafa yayılır. Beləliklə, bir mol qlükozanın tam parçalanması nəticəsində 38 mol ATF yaranır” kimi yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “Zülalları əmələ gətirən amin turşularının sayı 20-yə qədərdir. DNT zənciri isə cəmi 4 nukleotid birləşməsindən yaranır” fikri “Zülalları əmələ gətirən aminturşularının növ sayı 20-yə qədərdir. DNT zənciri isə cəmi 4 növ nukleotid birləşməsindən yaranır” kimi yazılmalıdır. Səhifə 42-də “Bu addımdan sonra həmin n-RNT-si özündəki aminturşusunu polipeptid zəncirə birləşdirir” cümləsi yanlışdır. Belə ki, aminturşusunun polipeptid zəncirə birləşdirilməsi ribosomun translokasiyasından sonra deyil, ondan əvvəl baş verir.
3 PO 4 →ATF + H 2 O” yazılmalıdır. 10
NADF + … olur” cümləsi yanlışdır. Çünki NADF + molekulları hidrogen daşıyıcısıdır, enerji akkumulyatoru deyil. Yenə həmin səhifədə “Bundan sonra triozalar birləşərək karbohidrat (C 6 H 12 O 6 ) n əmələ gətirir” cümləsinin “Bundan sonra triozalar birləşərək karbohidrat (C 6 H 12 O 6 ) əmələ gətirir” kimi yazılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Bitkilər üzərinə düşən Günəş enerjisinin 1%-dən istifadə edir” cümləsinin “Bitkilərin yaşıl yarpaqları üzərinə düşən Günəş enerjisinin 1%-dən fotosintez prosesində istifadə edir” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 50-də “Xemosintezedici bakteriyaların bir qrupu (dəmir bakteriyaları) ikivalentli dəmiri üç valentliyə, digərləri isə hidrogen-sulfidi sulfat turşusuna qədər oksidləşdirir” cümləsinin “Xemosintezedici bakteriyaların bir qrupu (dəmir bakteriyaları) ikivalentli dəmiri üç valentliyə, digərləri isə (sulfid bakteriyaları) hidrogen-sulfidi sulfat turşusuna qədər oksidləşdirir” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 56-da “Ana hüceyrədən haploid xromosom yığımına malik iki qız hüceyrə yaranır (bəzi hallarda bu mərhələ olmur)” fikrinin “Ana hüceyrədən haploid xromosom yığımına malik iki qız hüceyrə yaranır. Birinci telofazada hüceyrədə qütblərə çəkilmiş xromosomlar despriralizasiyaya uğrayır - spirallar açılır, xromosomlar öz aydın görkəmini itirir və yumaq formasını alırlar. Nüvə pərdəsi bərpa olunur, nüvəcik formalaşır” kimi izah edilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 59-da şəkil 36-da cinsiyyət vəzilərində zonalar mərhələlər kimi göstərilmişdir. Bunların hər ikisinin fərqli anlayış olduğu nəzərə alınmalıdır. Mərhələ anlayışının zona ilə əvəz olunması məqsədəuyğundur.
tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Heyvanlarda qametlərin bəziləri hərəkətsiz və iri olub ehtiyat qida maddələrinə malik sarılıqla zəngindir” cümləsində 11
olub...” cümləsində isə “digər qametlərin” ifadəsinin “erkək qametlərin” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 61-də “Partenogenez” yarımbaşlığına “erkək bal arısı” əlavə edilməli və qeyd olunmalıdır ki, erkək bal arılarının (trutenlərin) yetkin fərdlərində xromosom dəsti 2n-dir.
arılarının adı çıxarılmalıdır. Belə ki, yetkin erkəklərdə hüceyrələrin diploid xromosom dəsti bərpa olunur. Onların hüceyrələri yalnız rüşeym dövründə haploid olur.
Səhifə 84-də “Paleogendə quşlar həm quru, həm də hava mühitini, bəzi ali məməlilər (kürəkayaqlılar və balinakimilər) isə dənizləri tutmağa başladılar” cümləsindən “kürəkayaqlılar” sözü çıxarılmalıdır. Belə ki, kürəkayaqlılar neogendə əmələ gəlib.
ayrı-ayrı yarımbaşlıqlar kimi verilmişdir. Əslində isə bu anlayışların üçü də qoruyucu rənglərdir. Bu anlayışların ümumi şəkildə “Qoruyucu rənglər: mimikriya,
əcdadlarıdır. Lakin onlar kor şaxələrdir, əcdad hesab oluna bilməz.
“İmperiya - canlı orqanizmlər” yazılması məqsədəuyğundur.
Dərslikdə nəzərdə tutulmuş materialların dili sadə və başadüşüləndir. Mətnlərdəki fikirlərin ifadə tərzi şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğundur. Yeni termin və sözlərin izahları verilmişdir. Mətnlərdə qrammatik və orfoqrafik qaydalara əməl olunmuşdur.
Dizayn və bədii tərtibat baxımından dərslik qənaətbəxşdir. İstifadə edilən şriftlər müvafiq yaş qrupuna uyğundur. Mövzularda istifadə olunan şəkil, sxem və cədvəllər mövzunu tam əhatə edir. 12
Səhifə 21-də şəkil 18-də Bakteriofaqın ümumi quruluşundan “yaxalıq” adlanan hissə çıxarılmalıdır. Yenə həmin səhifədə Şəkil 20-də adeninin ölçüsü quaninə, timinin ölçüsü sitozinə bərabər olmalıdır.
Dərslikdə verilmiş sual və tapşırıqlar biliklərin tətbiqinə və mövzunun möhkəmləndirilməsinə yönəlmişdir. 5. Dərsliyin rus dilində olan variantındakı uyğunsuzluq baxımından Dərsliyin rus dilində olan variantında müəyyən qüsurlar var: Səhifə 7-də “Клетка любого организма представляет собой целостную живую систему, состоящую из трех неразрывно связанных между собой частей: оболочки, цитоплазмы и ядра” cümləsinin “Клетка эукариотического организма представляет собой целостную живую систему, состоящую обычно из трех неразрывно связанных между собой частей: оболочки, цитоплазмы и ядра” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 9-da “Ввиду наличия прочной клеточной стенки у растений, грибов и цианобактерий фагоцитоз у них не происходит” cümləsinin “Ввиду наличия прочной клеточной стенки у растений, грибов и бактерий фагоцитоз у них не происходит” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Əks halda belə təsəvvür yaranır ki, bakteriyalardan yalnız sianobakteriyalar faqositoz etmək qabiliyyətinə malik deyil.
Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında isə bu ölçü - 2-10 mkm kimi göstərilmişdir. Bunun dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.
13
называемых “гемов”” kimi yazılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə “Иногда при образовании третичной структуры белка участвуют аминокислот,...” cümləsində “аминокислот” sözü əvəzinə “аминокислоты” yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə “ … в грудных железах, …” əvəzinə “...в молочных железах...” yazılmalıdır. Səhifə 29-da “Находящийся в каждой цепи гемм способен присоединить 4 атома кислорода” cümləsinin ―Находящийся в каждой цепи гемм, способен присоединить 1 молекулу кислорода‖ kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 30-da “У животных такие клетки находятся под кожей, в грудных железах, в сальнике” cümləsinin “У животных такие клетки находятся под кожей, в молочных железах, в сальнике” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Səhifə 36-da “Образование и накопление энергии...” Bu, düzgün ifadə deyil, çünki enerji yaranmır və itmir, yalnız bir formadan digərinə çevrilir. Buna görə də yazılmalıdır: “выделение и накопление энергии‖. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında da anoloji səhv mövcuddur. Yenə həmin səhifədə “...окислении же неорганических веществ дает энергию для автотрофных организмов” cümləsi düzgün deyil. Çünki avtotrofların çox cüzi bir qismi – məhz xemotroflar enerjini belə üsulla əldə edirlər. Avtotrofların əksəriyyəti üçün isə enerji mənbəyi işıqdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında da analoji səhv mövcuddur. Səhifə 39-da “Эти знаки препинания отделяют друг от друга гены и синтезируемые белки” cümləsində “и синтезируемые белки” ifadəsi artıqdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında da analoji səhv mövcuddur. Səhifə
yazılması daha məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “У пурпурных и зеленых бактерий протекает процесс, схожий с фотосинтезом, однако свободный кислород при этом не выделяется” cümləsinin “У пурпурных и зеленых бактерий (хемо- 14
свободный кислород при этом не выделяется‖ kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 52-də şəkil 31-də göstərilir ki, sentriolların ikiləşməsi interfazada baş verir. Səhifə 53-də isə bu fikir “Центриолии ( в тех клетках, где они имеются) удваиваются и расходятся к противоположным полюсам клетки” kimi verilmişdir. Mətndə düzəliş edilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 58-də “К нему можно отнести размножение ......разделением корня (роза, смородина, и др. кустарниковые растения) ,... ” cümləsinin “К нему можно отнести размножение ......разделением куста (роза, смородина, и др. кустарниковые растения)” kimi yazılması tövsiyə edilir. Səhifə. 60-da “...(например, в яичниках человека 400 000 первичных половых клеток достигает….” cümləsində “яичниках” əvəzinə “в яичнике” yazılmalıdır. Səhifə 67-də “У всех многоклеточных животных, кроме губок и кишечнополостных, в ходе дальнейшего развития …” cümləsinin “У всех многоклеточных животных, кроме губок, кишечнополостных и пластинчатых, в ходе дальнейшего развития …” kimi yazılması məqsədəuyğundur. Yenə həmin səhifədə “хорду” əvəzinə “хорде” yazılmalıdır. Səhifə 68-də “Преимущества непрямого превращения” cümləsi “Преимущества непрямого развития” kimi yazılmalıdır. Səhifə 80-də “...а в конце Девона нервные голосеменные растения семенные папоротники” cümləsi “..а в конце Девона первые голосеменные растения семенные папоротники” kimi yazılmalıdır. Yenə həmin səhifədə şəkil 47-də “5 - зверозубый ящер иностранцевий” əvəzinə “5 - зверозубый ящер иностранцевия” yazılmalıdır. Səhifə 82-də “В триасе появляются растительноядные наземные животные, хищные динозавры, в морях развиваются настоящие костистые рыбы” cümləsi “В триасе появляются растительноядные пресмыкающиеся, хищные динозавры, в морях появляются настоящие костистые рыбы” kimi yazılmalıdır. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantında da analoji səhv mövcuddur.
15
elmi-metodiki baxımdan dəqiq ifadə edilib. 2. Mövzular elmi-metodiki baxımından şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib olunub. 3. Dərslikdəki materiallar fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir. 4. Dərslikdə müəyyən mövzular üzrə bir sıra qüsurlara da rast gəlinir.
Yüklə 114,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|