Dərsliklərindən
Yüklə 10,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2 ÖN SÖZ Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv dərs vəsaiti şagirdlərə təlim materiallarını elmi-metodik cəhətdən mənimsəməyə kömək məqsədi ilə hazırlanmışdır. Azərbaycan Tarixi fənni üzrə interaktiv dərs vəsaitinin hazırlanması zamanı məktəb dərsliklərindən, TQDK-nın Test Bankından, Azərbaycan tarixi üzrə audiovizual tədris vəsaitlərindən istifadə olunmuşdur. Vəsait hazırlanarkən orta məktəb dərsliklərinin tam məzmunu nəzərə alınmış və heç bir ixtisar aparılmamışdır. Vəsait hazırlanarkən, qabaqcıl təcrübə öyrənilərək ümumiləşdirilmş, təcrübədə tətbiq olunan müasir metodika və texnologiyalardan, üsul və vasitələrdən, xüsusilə testləşdirmədən geniş istifadə edilmişdir. Burada TQDK tərəfindən təsdiq olunmuş proqramda nəzərdə tutulmuş mövzular daha çox diqqət mərkəzində saxlanılmışdı. Vəsait didaktik istiqamətdə işlənmişdir. Məktəblilərin tarixi bilik, bacarıq və vərdişlərinin formalaşdırılması bir biri ilə bağlı olan bir neçə mərhələdən ibarətdir. Bu mərhələlərin ən əsası şagirdlərə biliyin mənimsədilməsi prosesidir. Biliyin tam mənimsədilməsi üçün əsas vasitə isə dərslikdir. Dərsliyin didaktik baxımından nə qədər yaxsı və son texnologiyalarla işlənməsi şagirdlərə biliyin mənimsədilməsinə çox kömək edir. Odur ki, şagirdlərdə nəzərdə tutulmuş bilik, bacarıq və vərdişləri formalaşdırmaq üçün öyrənmə üsulları müəyyənləşdirilmiş, materiallar didaktik məqsədlərə görə təsnif edilmişdir.. Bu da şagirdlərdə motivasiya yaradır, düşünülmüş şəkildə şüurlu mənimsəmə və diqqətlə öyrənməyə imkan verir,. Hadisələr aydın, təhlil formasında, müqayisə oxşarlıq, xüsusiyyətləri, səbəb-nəticə əlaqələri aydın verilmiş, əsas diqqət faktların təhlilinə, onlar arasında oxşar və fərqli cəhətlərə yönəldilmişdir. Bu isə passiv öyrənməni tamamilə aradan qaldırır. Vəsait terminlər və xronologiya ilə təchiz olunmuşdur. 3 AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNDƏ İBTİDAİ İCMA QURULUŞU Azərbaycan ərazisində ilk insan məskənləri Dünyanın ən qədim mədəniyyət ocaqlarından biri olan Azərbaycanda qədim dövrdə əlverişli təbii-coğrafi şərait burada ibtidai insanların məskən salmasına aşağıdakı bir-çox amillər şərait yartmışdı: • Şirin su qaynaqlarının olması • Bitki və heyvanat aləminin zənginliyi • Təbii mağaraların olması və.s Azərbaycanda ilk insan sürüləri (dəstələri) 1,5 milyon il bundan əvvəl meydana gəlmişdir. Azərbaycan ərazisində Daş dövrünün ilk insan məskənləri aşağıdakı abidələr əsasında öyrənilmişdir: • Qarabağda – Azıx və Tağlar mağaraları • Kəlbəcərdə - Zar mağarası • Naxçıvanda – Qazma mağarası • Qazaxda – Daşsalahlı və Damcılı mağaraları • Lerikdə - Buzeyir mağarası QEYD: Dünyada ən qədim və ilk insan tipi olan “Bacarıqlı insan”ların qalıqları ilk dəfə 1931-ci ildə Şərqi Afrikada, Keniya və Tanzaniyada tapılmışdır. Bu qalıqlara əsasən, alimlər ilk insanların 2-3 milyon il bundan əvvəl yaşadığını müəyyən etmişlər. İbtidai icma quruluşunun dövrləşdirilməsi Bəşər cəmiyyətinin ilkin inkişaf dövrü ibtidai icma quruluşu adlanır. İbtidai icma quruluşu özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyətlərə malik olmuşdur. Həmin xüsusiyyətlər aşağıdakılardır: • İbtidai icma quruluşu başqa dövrlərə nisbətən daha uzun müddət davam etmişdi • İlk insanların yaranması ilə başlamış və uzun inkişaf dövrü keçmişdi • Ayrı-ayrı ərazilərdə müxtəlif dövrlərə qədər davam etmişdi • İnkişafı və dağılması bir-çox amillərlə (hər hansı bir ölkənin təbii şəraiti, təbii ehtiyyatları və.s ilə) bağlı olmuşdur İbtidai icma quruluşunun dövrləri Tunc dövrü Dəmir dövrü Daş dövrü I BÖLMƏ 4 Daş dövrü Daş dövrünün özü də şərti olaraq üç dövrə bölünür: Paleolit dövrü, Mezolit dövrü və Neolit dövrü. Daş dövrünün ən qədim və ilkin mərhələsi Paleolit dövrü adlanır. Paleolit dövrü şərti olaraq üç mərhələyə bölünür: Alt Paleolit, Orta Paleolit, Üst Paleolit. Alt Paleolit dövrü Alt Paleolit dövrü – ən qədim və ilk insan tipi olan “Bacarıqlı insan”ın yaranmasından başlayaraq 100 min il bundan əvvələ qədər davam etmişdir. Alt Paleolit dövründə: • Mənimsəmə təsərrüfatı meydana gəldi (İnanların ovçuluq və yığıcılıq vasitəsi ilə təbiətdən hazır məhsulları mənimsəməsi – mənimsəmə təsərrfatı adlanır. İbtidai insanlar ilk vaxtlar əsasən, xırda heyvanları və iri heyvanların balalarını ovlayır, yeməli yabanı bitkiləri və giləmeyvələri yığırdılar) • Qədim insanların əsas məşğuliyyəti olan yığıcılıq (yemtoplama) və ovçuluq meydana gəldi • Azərbaycan ərazisində qədim insanlar ilk dəfə oddan istifadə etməyi öyrəndilər. Onların oddan istifadə etməsi çox mühüm hadisə idi. İlk vaxtlar ildırım çaxması və üzvü maddələrin öz-özünə yanması nəticəsində əmələ gəlmiş təbii oddan istifadə edilmiş, sonralar isə insanlar çaxmaqdaşılarını bir-birinə vurmaqla od əldə etməyi öyrənmişdilər • Çaxmaqdaşı, bazalt və obsidiandan (vulkanik şüşə - dəvəgözü) hazırlanan yeni əmək alətləri meydana gəldi, onlardan – dişli, ucu oymalı, qaşov tipli alətlər, kəsicilər hazırlanırdı • İnsanlar kiçik quruplar olan– ibtidai insan “sürüsü” (ulu icma) halında yaşayırdılar. Ulu icma özünəməxsus xüsusiyyətlə malik idi. Həmin xüsusiyyətlər aşağıdakılardır: a) İlk insan kollektivi olub, icma quruluşunun ilk pilləsində (Alt Paleolitdə) meydana gəlmişdi b) Kortəbii şəkildə, təbiət hadisələr qarşısında aciz qalmamaq məcburiyyətindən yaranmışdı c) Qida əldə etmək və vəhşi heyvanlardan qorunmaq məqsədi ilə yaranmışdı d) Belə kollektivlər daimi olmayıb, tez-tez dağılır, sonra yenidən yaranırdı e) Qəbilə icması formalaşanadək (Üst Pleolit dövrünədək) davam etmişdi Azərbaycanda Alt Paleolit dövrü insanlarının həyat tərzi – Qarabağın Qusarçay vadisində (indiki Füzuli şəhəri yaxınlığında) yerləşən Azıx mağarasında əldə edilən materiallar əsasında öyrənilmişdir. Azıx mağarasınsa: – Mağaranın ən qədim dövrünə aid alt təbəqələrindən ibtidai insanların işlətdikləri adi çay daşlarından hazırlanmış kobud daş alətləri - əl çapacaqları, əsrin-qaşov, siyırğac və.s tapılmışdır – Mağara sakinləri daş alətlərdən ovlarıqları heyvanı kəsmək , doğramaq işində istifadə etmişlər – Nəsli kəsilmiş müxtəlif vəhşi heyvanların sümükləri aşkarlanmışdı (Bu sümüklərə əsasən, onların ovladıqları vəhşi heyvanların növləri müəyyənləşdirilmişir) – 700 min il bundan əvvələ aid ocaq izləri aşkar edilmişdir (Mağara sakinləri ocaqdan əsasən, isinmək, yemək hazırlamaq və vəhşi heyvanlardan qorunmaq üçün istifadə etmişdilər) – İbtidai insanın alt çənə sümüyü tapılmışdır (1968-ci ildə.) İbtidai insanın alt çənə sümüyü tapılması dünyada ən qədim belə tapıntılardan dördüncüsü hesab olunur. Bu fakt Azərbaycanın qədim insanın formalaşdığı əraziərdən biri olduğunu sübut edir. Antropoloqlar Azıx mağarasında yaşayan ibtidai insanı “Azıxantrop” (“Azıx adamı”) adlandırmışdılar. Azıx adamının tapılmış çənə sümüyü Azərbaycanın qədim insanın formalaşdığı ərazilərdən biri olduğunu sübut edir. Azıx adamı: Yüklə 10,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|