Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

NeoKlassİK istiqamət 

İl, metodologiyanın ümumiliyi, rəqabət azadlığı ideyası birləşdirmişdi. 

Onlar  bazarı  təsərrüfatçılığın  ən  səmərəli  forması  hesab  edirlər  və 

onun  iqtisadi  artım  üçün  ən  əlverişli  şərait  yaratdığını  göstərirlər. 

İqtisadi  liberalizmin  müasir  nümayəndələri  iqtisadi  fəaliyyətin 

subyeKtlərinin  azadlığını  və  xüsusi  müİKİyyətin  üstün  əhəmiyyətini 

müdafiə  edirlər.  Marşal  Kİmi  sahibKarlıq  fəaliyyətini  istehsal  amili 

adlandırırlar. 

Neoliberallar nəzəriyyəsi yeni tarixi məKtəbin, neoKİassİKİərin və 

ənənəvi  liberalizmin  ideyalarının  sintezidir.  Lanin  bununla  yanaşı 

neoliberalizm, 

sələflərindən 

fərqlənən 

cəhətlərə 

malİKdir. 

NeoKİassİKİərdən  fərqli  olaraq  neoliberalizmin  metodologiyasında 

marjinalizm  müstəqil  və  mərnəzi  yer  tutmur. 

O, 

tədqiqatın  mühüm 

aləti  Kİmi  tətbiq  olunmur,  sadəcə  olaraq  neoliberallar  tərəfindən 

nəzəri üsul Kİmi nəzərə almır. 

Neoliberallar sələfləri iqtisadi liberalizmdən fərqli olaraq təsərrüfat 

həyatının  proseslərini  mİKroiqtisadi  mövqedən  deyil,  maKroiqtisadi 

mövqedən,  xüsusi  sahibKarlar  nöqteyi-nəzərindən  qiymətləndirirlər. 

Bundan  başqa,  neoliberalizm  ən’ənəvi  liberalizmdən  fərqli  olaraq 

iqtisadiyyata  dövlətin  fəal  müdaxiləsi  uğrunda  çıxış  edir. 

KeynsçilİKdən  fərqli  olaraq  onlar  bu  müdaxilənin  ob-  yeKtini  təKrar 

istehsal  prosesinin  özünü  deyil,  mənfəət  və  rəqabət  mexanizminin 

institutsional əsasını hesab edirlər. 

Neoliberallar  arasında  dövlətin  iqtisadi  rolu  haqqında  ümumi 

fİKİr 

yoxdur. Onlar sosial siyasət, inhisar və rəqabətin tənzimlənməsi məsələlərinə 

eyni cür yanaşmırlar. 

Neoliberalizmin  əsasını qoyan  və onun metodologiyasını yaradan  alman 

iqtisadçıları,  birinci  növbədə  V.Oynen  (1891-1950)  olmuşdu.  Neoliberalizm 

nəzəriyyəsi  müxtəlif  istiqamətlərdə  inKİşaf  etmişdi.  Onun  KİassİK  forması 

azad  sahibKarlıq  şüarı  altında  Qərbi  alman  variantıdır.  Müharibədən  sonra 

Qərbi Almaniya beynəlxalq liberalizmin mərKƏzi olmuş və bütün öİKƏİərin 

neoliberalları  Fray-  burq  məKtəbinin  ətrafında  cəmləşmişdi.  Onun  əsas 

nəzəriyyəçiləri  V.OyKen,  L.Erxard,  L.Müller-Armaq,  A.Rustov,  V.RepKe  və 

başqaları olmuşdu. 

Neoliberalizmin 

metodologiyasının 

əsasında, 

onun 

bütün 

tərəfdarlarını  birləşdirən  OyKen  tərəfindən  yaradılmış  iqtisadi 

quruluşun  İKİ  tipləri  haqqında  Konsepsiya  durur.  OyKen  iqtisadi 

quruluşu təcrübədə reallaşmış təsərrüfat formalarının məcmusu Kİmi 

müəyyən  edir.  O,  İKİ  təsərrüfat  formasını  ideal  sayır  və  tanıyır. 

Birincisi,  mərKəzdən  idarə  olunan  təsərrüfat,  onun  natural  və  mər- 

Kəzi-inzibati  təsərrüfat  növləri.  İKİncisi,  bazar  təsərrüfatı.  Frayburq 

məKtəbinin  sosial  iqtisadi  proqramı  bu  Konsepsiyaya  əsaslanmışdı. 

Onlar tarixdə mə’lum olmuş bütün iqtisadi sistemləri təsər 

57 

---

Müasir iqtisadi nəzəriyyələr 

rüfatın bu İKİ İdeal tipi mövqeyindən təhlil etmişlər. 

Frayburq  məKtəbi  ordoliberallar  (üçüncü  yol  tərəfdarları) 

adlanırlar.  Onların  tə’liminin  mərKƏzində  sosial  bazar  təsərrüfatı 

nəzəriyyəsi  durur.  Sosial  bazar  təsərrüfatını  Kapitalizm  və  sosializm 

arasında  cəmiyyətin  inKİşafının  üçüncü  yolu  adlandırırlar.  Sosial 

bazar  təsərrüfatının  əsas  səciyyəvi  xüsusiyyəti  sosial  ədaləti  bərpa 

etməK  qabiliyyəti  olan  inhisar  və  rəqabətin  tənzimlənməsidir. 

Müller-ArmaK  isə  sosial  bazar  təsərrüfatının  Kapitalizmdən  əsas 

fərqini sosial Kompensasiya prinsipinə tabe olan fəal sosial siyasətdə 

görür. 

Sosial bazar təsərrüfatı modelinin əsas prinsipləri aşağıdaKilar- dır: 

1) qiymət azadlığı və sabit pul tədavülü; 2) inhisarsız rəqabət; 

3)

 

xüsusi  müİKİyyətin  sarsılmazlığı;  4)  sahibKarlığın  iqtisadi 

müstəqilliyi  və  cavabdehliyi;  5)dövlətin  məhdud  iqtisadi  rolu.  Azad 

bazar  təsərrüfatının  əsas  siması  sahibKar  və  əsas  elementi  azad 

rəqabətdir. 

Neoliberalizmin  ideyaları  Qərbin  ƏKSər  öİKƏlərinin  iqtisadi 

siyasətinə  təsir  etmişdir.  Müharibədən  sonra  neoliberalizm  Qərbi 

alman  dövlətinin  rəsmi  iqtisadi  siyasəti  olmuşdu.  Neoliberal 

ideyaların praKtİKİ tətbiqində L.Erxardm (1897-1977) böyÜK xidməti 

olmuşdu.  O,  sosial  bazar  təsərrüfatı  nəzəriyyəsini  təcrübədə  həyata 

Keçirmiş və bunun nəticəsində 50-ci illərdə Qərbi Almaniya «iqtisadi 

möcüzələr» yaratmışdı. 

Neoliberalizmin  əsas  nəzəriyyəçiləri  AmerİKa  iqtisadçısı  L.Mizes 

(1881-1973) və  ingilis  iqtisadçısı F.XayeK (1899-1992) olmuşlar. Onlar 

iqtisadi  liberalizmin  prinsiplərini 

XX 

əsrin  20-30-cu  illərində  israrla 

müdafiə  etmişlər.  Onları  iqtisadiyyatın  tam  mər-  Kəzdən  planlı 

tənzimləmə  sisteminin,  yəni  sosializmin  gələcəyi  narahat  etmişdi. 

Onlar  mərKƏzdən  idarə  edilən  iqtisadiyyatın  uzun  müddət  yaşaya 

bilməyəcəyini inadla qeyd etmişlər. Ona görə də bazar iqtisadiyyatını 

qarışıq  və  hər  hansı  bir  mərKəzdən  idarə  edilən  iqtisadi  sistemdən 

üstün  tutmuşlar.  L.Mizesin  fİKrinə  görə  dövlət  tərəfindən  bazarın 

tənzimlənməsi  tələb  və  təKİifi 

ƏKS 

etdirmir,  istehsalın  hansı 

istiqamətdə  inKİşaf  etməsinə  göstərici  ola  bilmir.  O  hesab  edir 

K

İ,

 

yeganə ağıllı iqtisadi siyasət-liberalizmdir və iqtisadi inKİşafın mütləq 

əsasları xüsusi müİKİyyət və azad mübadilədir. 

L.

 

Mizes və F.XayeK qeyd etmişlər 

Kİ, 

tarixi formasından asılı olmayaraq 

hər  bir  cəmiyyətdə  əmtəə  istehsalına  və  ticarət  mübadiləsinə  əsaslanan 

ümumi qanunauyğunluqlar fəaliyyət göstərir. Onlar dövlətin sahibKarlıq və 

tənzimləmə  fəaliyyətinə  qarşı  çıxırlar.  İqtisadi  resursların  səmərəli 

bölgüsünün əsasını bazar mexanizmi ilə yaranmış qiymətdə görürlər. L.Mizes 

yazır 

KI

,

 

azad 

58 

---