3
yazılı nitq, eyni zamanda əməli yazı nümunələri üzrə bacarıq və vərdiĢləri və s.
formalaĢdırmaq, onları cəmiyyətimizdə layiqli yer tutmağa hazırlamaq,
cəmiyyətimizin bərabərhüquqlu üzvləri olmalarını təmin etməkdir.
Bəzən iddia edirlər ki, Azərbaycan ali məktəblərində təhsil alan tələbələr
azərbaycanlı olduğu üçün onlara Azərbaycan dilini tədris etməyə ehtiyac yoxdur.
Bu yanlıĢ fikirdir. Çünki milliyətcə azərbaycanlı olan tələbələr Azərbaycan
danıĢıq dilini hətta yaxĢı bilsələr də, ədəbi dildən, xüsusən yazı dilindən istifadə
edə bilmirlər. Buna görə də respublikamızın ali məktəblərində Azərbaycan dilinin
tədrisi nəinki lazımdır, hətta onun tədrisinə ayrılan saatlar qarĢıya qoyulan
məqsədlərə nail olmaq üçün daha da artırılmalıdır.
Azərbaycan Texniki Universitetində “Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti”
fənni bu ildən, yəni 2014-2015-ci dərs ilindən tədris olunur. Bu addım ana dilimizə
dövlət qayğısının bariz nümunəsidir.
Əvvəldə qeyd edildiyi kimi Azərbaycan dili Azərbaycan Respublikasının
Konstitutsiyasında dövlət dili kimi təsbit edilmiĢdir. Bu qanuna əsasən
respublikada təhsil, təlim və tərbiyə iĢləri Azərbaycan dilində aparılmalı, ictimai-
siyasi və iqtisadi həyatın bütün sahələrində bu dil iĢlənməli, bütün müxtəlif
informasiya vasitələri bu dildə olmalı, dövlət təsisatları bu dildən istifadə etməlidir.
Azərbaycanın müstəqillik qazandığı bir Ģəraitdə tələbələrin Azərbaycan dilini
mükəmməl bilmələri, bu dildən ədəbi dil kimi istifadə etməyi bacarmaları günün
vacib tələblərindəndir. Buna görə də Azərbaycan Texniki Universitetini bitirən
mühəndis kadrlarının respublikamızda öz bilik və bacarıqlarını tətbiq etmələri üçün
Azərbaycan dilini yaxĢı bilmələri vacibdir. Fənnin əsas məqsədi tələbələrə
Azərbaycan dilini mükəmməl öyrətmək, onlara Ģifahi və yazılı ədəbi dil
vərdiĢlərini aĢılamaq, texniki terminləri, peĢə-sənət leksikasını və rəsmi-əməli yazı
nümunələrini mənimsətməkdir. Gələcək mütəxəsislər Azərbaycan dilinə yüksək
səviyyədə yiyələnsə, dövlətimizin sosial və iqtisadi həyatında daha fəal iĢtirak edə
bilərlər.
Fənnin tədrisi zamanı fonetika, leksikologiya və qrammatikaya aid nəzəri
materiallarla bərabər, müxtəlif tipli tapĢırıqlara, oxu materiallarına və Ģeirlərə,
tərcümə mətnlərinə də yer ayrılmalıdır ki, bunlar da tələbələrin peĢə leksikasına
yiyələnmələri baxımından əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda Azərbaycan xalqının
görkəmli ədəbi və tarixi Ģəxsiyyətləri haqqında materiallar da xronoloji ardıcıllıqla
müfəssəl mətnlərdə öz əksini tapmaqla öyrədilməlidir. Mətnlər konkret süjetə
malik, bitkin materiallardır. Onların seçilməsində, tərtibində tələbələrin nitq
fəaliyyətinin bütün növləri (danıĢma, dinləyib- anlama, oxu və yazı) üzrə inkiĢaf
səviyyəsi nəzərə alınmalıdır.
Təcrübə göstərir ki, mətnlər, didaktik materiallar müəyyən situasiyanı əks
etdirdikdə onların leksik tərkibindəki müəyyən tematik söz qrupları daha tez dərk
olunur və tez mənimsənilir.
Tələbələrin
Azərbaycan
dili
üzrə
nitqini inkiĢaf etdirməyin əsas
vasitələrindən
biri
də
onların
ixtisaslar
üzrə
lüğət
ehtiyatlarının
zənginləĢdirilməsidir. Bu iĢdə universitetin profilinə uyğun ixtisas mətnlərindən
istifadə edilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır.
4
Azərbaycan dilinin tədrisini praktik istiqamətə yönəltmək mühüm əhəmiyyət
daĢıyır. Bunun üçün ilk növbədə nəzəri materialların həssaslıqla öyrədilməsi
xüsusilə zəruridir. Tədris prosesində bütün bunlar nəzərə alınmalı, Azərbaycan
dilinin mükəmməl öyrədilməsini və mənimsənilməsini təmin edən həm nəzəri,
həm də praktik materiallara geniĢ yer verilməlidir. Burada fonetika, leksikologiya
və qrammatikanın zəruri problemləri öz əksini tapmalıdır. Aydındır ki, Azərbaycan
dili dərslərində nitq inkiĢafı üçün oxu mətnlərindən istifadəyə geniĢ yer
verilməlidir. Çünki oxu mətnləri və onun dili üzərində iĢ məqsədə nail olmaq üçün
geniĢ imkanlar yaradır. Bunun üçün Azərbaycan dilinin öyrənilməsi, texniki
terminlərin
mənimsənilməsi
məqsədi ilə müxtəlif məzmunlu, informasiya
xarakterli mətnlər də nəzərdə tutulmalıdır. Bu mətnlər vasitəsi ilə Azərbaycan
xalqının tarixi, ədəbiyyatı, milli adət-ənənələri, incəsənəti haqqında məlumatlar
onlara çatdırılmalıdır. Eyni zamanda tələbələrin ixtisaslarına aid mətnlərdən
istifadəyə də üstünlük verilməlidir. Bu cür mətnlər tələbələrə Azərbaycan dili və
nitq mədəniyyəti üzrə bilik, bacarıq və vərdiĢlər aĢılamaqla yanaĢı, onların
məlumatlandırılmasında da mühüm rol oynayacaqdır.
Azərbaycan dili dünya dilləri sırasında
Dünyada 3500-dən artıq dil vardır. Dünya dilləri bir neçə kökdən
yaranmıĢdır. Bir kökdən yaranan dillər qohum dillər adlanır. Məsələn, Hind –
Avropa, Türk, Altay, Avstroneziya dil ailələri. Ġlk dövrlərdə eyni kökdən olan
dillərin ayrılması nəticəsində müxtəlif dil qrupları yaranmıĢdır. Məsələn, Hind –
Avropa dil ailəsindən slavyan, roman, german və s. dil qrupları törəmiĢdir. Qədim
türk dili ailəsindən oğuz, qıpçaq, qarluq və s. dil qrupları əmələ gəlmiĢdir. Sonralar
bu dil qrupları öz növbəsində Ģaxələnərək yeni qollara ayrılmıĢdır. Oğuz dilindən
türkmən, qaqauz, türk və Azərbaycan dili yaranmıĢdır. Qıpçaq dilindən qazax,
qırğız, tatar, baĢqırd, qumuq və s. dillər əmələ gəlmiĢdir. Qumuq dilindən özbək,
uyğur, salur və s. dillər yaranmıĢdır.
Beləliklə, Azərbaycan dili türk dilləri ailəsinin oğuz qrupuna aiddir. Hazırda
dünyada 60 milyona yaxın insan bu dildə danıĢır. Əvvəl bu dil tatar dili, türk –
tatar dili, türk dili adlanmıĢdır. Азярбайжан дили типолоъи жящятдян илтисаги
(аглцтинатив) дилляря аиддир.
Азярбайcан
Республикасынын
Дювлят
дили
Азярбайcан
Республикасынын Kонститусийасынын 21-cи маддясинин Ы щиссясиня
мцвафиг олараг Aзярбайcан дилидир. Азярбайcан ганунвериcилийиня ясасян
щяр ил 1 август Азярбайcан дили эцнц, 21 феврал ися Ана дили эцнц кими
гейд олунур.
Görkəmli şəxsiyyətlər dil haqqında
Vətənin bir ovuc torpağını bir ovuc altundan, dilimizin bir kəlməsini bir ölçü
mücəfhərdən üstün bildim. Dilimizin və Vətənimizin əbədiyyən yaĢaması üçün
Dostları ilə paylaş: |