DərslġK / TƏLƏBƏLƏR ÜÇÜn n. Qreqorġ menkyu



Yüklə 6,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə281/281
tarix05.02.2018
ölçüsü6,69 Mb.
#25127
növüDərs
1   ...   273   274   275   276   277   278   279   280   281

Н. Грегори Менкйу 

 

 



682 

Hər  şeydən  əvvəl,  onu  nəzərə  alaq  ki,  siyasi  iqtisadın  yerli  nü-

mayəndələrindən bu gün  «ekonomiks»i tənqid  edirlər, onlar bir qayda olaraq, 

«ekonomiks»  altında  neoklassik  nəzəriyyəni  nəzərdə  tuturlar  (daha  xəbərsiz 

oxuyucu  aydın  olsun  deyə  -  faydalılıq  həddi  nəzəriyyəsini,  maarcinalizm). 

Lakin  yada  salmaq  lazımdır  ki,  neoklassik  nəzəriyyə  artıq  bir  çox  onilliklər 

boyu  tənqid  olunur  və  məhz  bu  tənqiddən  müasir  qərb  iqtisad  elmi 

böyümüşdür,  bu  gün  də  onun  inkişafı  çox  dərəcədə  neoklassik  nəzəriyyə 

tənqidi  hesabına  baş  verir.  Bu  mənada  «ekonomiks»in  yerli  tənqidi  sadəlövh 

görünür.  

Nəhayət, neoklassik nəzəriyyənin «ekonomiks»lə əlaqəsində əsas şeyləri 

göstərək.  Neoklassik  nəzəriyyə  müasir  iqtisadi  elminin  əsas  və  spesifik  elmi 

dilini  (anlayış  aparatını)  əmələ  gətirir.  Məhz  bu  Menyukunun  dərsliyində  çox 

iti  ifadə  olunub.  Ondakı  material  təqvimi  neoklassik  və  müasir  nəzəriyyələrin 

mövzularını bir-birinə qarşı qoymayaraq, onların çox təbii olaraq, nəzəriyyənin 

məzmunu və ifadə üsulu (dili) kimi birləşdirir.  



 

Diskurs -  elmi mühitdə hakimiyyət uğrunda mübarizədir 

İqtisadi  elminin  tədrisi  haqqında  mübahisə  kontekstində  Menyukunun  dərs-

liyinin  əhəmiyyətini  daha  dəqiq  izah  etmək  üçün,  müasir  idrak  nəzəriyyəsi 

anlayışının  daha  birinə  müraciət  edək.  Söhbət  diskurs  anlayışından  gedəcək. 

Diskurs burada, köməyi ilə anlayış və terminlərə ümumi məna və qiymət verən 

mətindən  kənar  informasiya,  yaxud  «qeyri-aşkar  biliyin»  böyük  həcmləri    ilə 

elmi ünsiyyət dili kimi başa düşülür.  

Lakin  diskurs  üçün  «qeyri-aşkar»  bilik  konsepsiyasında  olan  təkcə  fərdi 

idrak  texnologiyası  deyil,  dərk  edən  subyektlərin  ünsiyyəti  vacibdir.  Bu 

ünsiyyətdə  onlar  dialoq  aparmaq  üçün,  termin  və  anlayışları  istifadə  etmək 

üçün,  yəni  şərtləri  qəbul  etmək  üçün,  nəticələr  çıxartmaq  üçün  razılıq  əldə 

edirlər. Termin və anlayışların təkcə aşkar deyil, həm də qeyri-aşkar (nəzərdə 

tutulan)  mənasını təmin edən  dialoqun  özü  vacibdir.  Bu  zaman  terminlərin  və 

anlayışların  tamamlanması,  inkişafı,  tənqidi,  yaxud  hətta  inkişafının  baş 

verməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur.  

Terminlərin ümumi mənasının dialoq çərçivəsində, diskurs sərhədlərində 

saxlanması  imkanı,  elmin  inkişafı  boyu  elmi,  yaxud  dünyagörüşü  konteksti 

yaradan  elmi  paradiqma  və  onun  potensialı  ilə  müəyyən  edilir.  Aşkar  olur  ki, 

istənilən termin, mülahizə, ideya, yaxud nəzəri istiqamət yalnız qəbul olunmuş 

diskurs  çərçivəsində  tam  mənasını  alır.  Təbii  ki,  şəxsi  «yaxın»    bilik  sistemi 

kontekstində  «yabançı»  sistem  rədd  edilir,  «başqa»  nəzəriyyələrin  mənası 

«tərcüməsiz» çatmır.  

Diskurs  -  bu  və  ya  digər  dəyərlərin  üstün  olduğu  məkandır.  Diskursun 

formalaşması  və  dəstəkləməsi  bu  və  ya  digər  sisteminin  üstün  olduğu  fəal 

prosesdir.  Diskursun  formalaşması  və  dəstəklənməsi  dəyərlər  sisteminin 



Економиксин принсипляри 

 

683 



simvollarından  istifadənin  köməyi  ilə  əks  edilməsinin  fəal  prosesidir.  Bu 

mənada diskurs simvolik hakimiyyətin əldə edilməsi və dəstəklənməsinin fəal 

vasitəsidir.  

Neoklassik  dövrə  qədər  iqtisadi  elmin  iqtisadi  diskursunun  özü  hələ 

bərqərar olmamışdır. İqtisadi nəzəriyyə, dəqiq desək siyasi iqtisad maarifləşmə 

ideyaları  ilə  formalaşan  ümumhumanitar  diskurs  çərçivəsində  «düşünülür». 

Onun vacib əlamətləri və universal mənaları aşkar, yaxud qeyri-aşkar, pozitiv, 

yaxud  tənqidi  (marksizm)  refleksli  notda  iqtisadi  elmin  aparıcı  elementlərini 

əmələ  gətirirdi,  onu  tam  vahid  formada  birləşdirirdi,  eyni  zamanda 

ümumhumanitar  biliyə  inkornorasiya  edirdi.  Tərəqqi  ideyaları  (marksis 

variantda-tarixi)  humanizm  pafosu,  elmin  həqiqətə  oriyentasiyası,  təhlilin 

pozitiv  və  normativ  aspektlərinin  dərin  daxili  əlaqəsi  ən  vacib  təfəkkür 

prinsipləri idi.  

Müasir  (yəqin  ki,  qərb  sözü  əlavə  etmək  lazımdır)  iqtsiad  elmi  «nə-

zəriyyələr dünyası»dır. Bu nəzəriyyələr dünyasının xüsusiyyətləri-heç bir vahid 

biliyə  gətirilməyən  metodoloci  müxtəliflik,  elm  fənlərarasılılığı  müxtəlif 

ideyalara qarşı torelantlıqdır. Q.Bekkerin iqtisadi imperializm ideyalarını yada 

salsaq  firmanın  müasir  nəzəriyyəsi,  mikro  və  makroiqtisadiyyatın,  mülkiyyət 

hüquqları  nəzəriyyəsinin  problem  dairəsini  müqayisə  etmək  bəs  olardı.  Bu 

xüsusiyyətlər  bu  «nəzəriyyələr  dünyasını»  vahid  sistemə  birləşdirməyi  qeyri-

mümkün edir.  

Bu  «nəzəriyyələr  dünyasının»  vəhdətini  anlamağa  imkan  verən  yeganə 

bir  şey-neoklassik  nəzəriyyə  kimi  ümumi  keçmişdir.  Neoklassik  nəzəriyyə 

onun  nəzəriyyə  müxtəlifliyini  ümumi  dünyaya  birləşdirən  müasir  iqtisad 

elminin  ümumi  dilidir.  Məhz  neoklassik  nəzəriyyə  müasir  iqtisad  elmi  üçün 

ümumiyə  çevrilən  anlayış  aparatı  yaratmışdır.  Bu  zaman  neoklassik  dil 

müxtəlif  nəzəriyyələri  özünün  aşkardan  çox,  qeyri-aşkar  mənaları  ilə 

birləşdirir.  Müasir  iqtisad  elminin  «qeyri-aşkar»  mənaları-elmi  təfəkkürün 

uğrarlıqlarına  çəkilən  məhdudi  təhlilin,  subyektiv  faydalılıq  nəzəriyyəsinin, 

Vaprasın tarazlıq nəzəriyyəsinin, Pareto-anti-mallığın və digərlərinin termin və 

anlayışlarıdır.  

Müasir  nəzəriyyələrdə  neoklassikanı  təşkil  edən  ilkin  nəzəriyyələrin 

termin  və  anlayışları  tez-tez  inkar  yolu  ilə  işlənir  («məhdudrasionallıq», 

«qeyri—kamil  bazar»,  «qrup  motivasiyası»  prinsipini  və  s.  ).  Bu  nöqteyi-

nəzərdən  neoklassik  nəzəriyyənin  dilini  bilmədən,  müasir  qərb  nəzəriyyəsini 

oxumaq,  yəni  başa  düşmək  mümkün  deyil.  Bu  artıq  ilk  radikal 

«antineoklassik» kitaba-iqtisadi elmin main stream-ə daxil olmuş c.Keynsin işi 

olan  «Məşğulluğun,  faizin  və  pulun  ümumi  nəzəriyyəsi»  kitabına  aiddir. 

Əlbəttə  Keynsin  ən  vacib  ideyalarını  «başqa  dilə»,  məsələn  marksist  dilinə 

tərcümə  etmək  və  neoklassikanı  öyrənməyənlərə  də  aydın  etmək  olar.  Lakin 




Н. Грегори Менкйу 

 

 



684 

Keynsin  işi  neoklassikanın  dilində  yazılıb  və  bu  cür  tərcümə  keynsianlılıq  və 

anti-keynsianlılıq kimi elmi məkana çıxış aça bilməz.  

Deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, bizdə  «ekonomiks» adlanan 

müasir qərb iqtisadi nəzəriyyə və siyasi iqtisad (onun alternativi kimi) – bu iki  

müxtəlif  mədəni-tarixi  məkandır  və  bunların  hər  birinin  özünün  məxsusi  dili 

var. Bu- iki müxtəlif diskursdur. Onların iştirakçıları yalnız tərcümənin köməyi 

ilə təmasda ola bilər və prinsipial olaraq orqanik elmi vəhdət yarada bilməzlər.  



 

SaxtalaĢma-həqiqət meyarı kimi 

Rusiya tədris ocaqlarında bəs niyə və necə tədris eləmək? Sual burada tədrisin 

materialının  necə  balanslaşdırılmasıdır-elmi  istiqamətlər  üzrə,  yaxud  tədris 

kursları üzrə. Klassik iqtisad nəzəriyyələri və ekonomiksə gəlirdə, problem hər 

şeydən  öncə  tədrisin  iki  struktur  yaradıcı  istiqamətlərinin  qarşılıqlı  təsiri 

sayəsində  həll  olunur:  iqtisadi  nəzəriyyənin  və  iqtisadi  təfəkkür  tarixinin.  Bu 

bölümə  çoxdilli  nəzəriyyə  məkanında  ümumi  mədəni  birliyin    bərqərar 

olmasında  vacib  rol  oynayır  və  aktual  və  tarixi  nəzəri  dəyərlərdən  müəyyən 

subordinasiya  formalaşdırır.  Bunun  üçün  o,  material  şərhinin  və  təhlilinin 

özünün məxsusi metodlarını istifadə edir.  

Deyilənlər nöqteyi-nəzərindən, klassik iqtisadi nəzəriyyə iqtisadi təfəkkür 

tarixi  çərçivəsində  tədris  olunmalıdır.  Mənə,  şübhəsiz  ki,  deyəcəklər: 

«Dayanın,  axı  klassik  və  qeyri-klassik  nəzəriyyələr-müasir  iqtisad  elminin  iki 

budağıdır!». Özü də klassik və qeyri-klassika iqtisadi nəzəriyyəni yox, «siyasi 

iqtisadiyyatı» və «ekonomiks»i müqayisə edəcəklər.  

Etiraf etmək lazımdır ki, insanı təqaüdə göndərmək kimi mövzu, ideyaları 

və  bölmələri  (nəzəri  istiqamətləri,  əlalxüsus)  iqtisadi  təfəkkür  tarixinin 

«buferinə»  göndərmək-  sadə  proses  deyil  və  birmənalı  həll  olunmur.  Bizim 

üçün nəzəri istiqamətləri aktual və «tarixi»-yə bölməyə imkan verən ən ümumi 

və  formal  meyarlar  vacibdir.  Belə  meyar  kimi  saxtalaşma  prinsipi  çıxış  edə 

bilər ki, bu da o deməkdir ki, elmi ideya, yaxud elmi istiqamət özünün aktual 

nəzəri potensialını saxtalaşdırıla biləcəyi qədər saxlayır, sadə dillə desək, onlar 

tənqid  hədəfi  olana  qədər,  çünki  tənqid  yeni  ideyaların  yaranmasında  ilkin 

nöqtədir.  O  saat  qeyd  edək  ki,  bizim  fikrimizcə,  klassik  nəzəriyyə  belə 

potensiala malik deyil, neoklassik isə malikdir. Ona görə onların tədris olunan 

fənlər sistemində yeri də müxtəlif olmalıdır: birində-elmi tarixində, digərində –

elmin nəzəriyyəsində.  

Bu  nəticəni  şərh  etməmişdən  əvvəl,  qeyd  edək  ki,  klassik  nəzəriyyənin 

elmin  tarixi  bölməsinə  «göndərilməsi»  onun  «depasportizasiyası»  və  hətta 

deaktualizasiyası demək  deyil.  «Orade» o işləməyi davam etdirir, daha  yaxşı, 

səmərəli.  Məlum  olduğu  kimi,  klassik  nəzəriyyənin  vacib  ideyaları 

neoklassikanın  bir  hisəsinə  çevrilmişdir  və  onda  həll  olunmuşdur,  onun 




Економиксин принсипляри 

 

685 



terminləri  isə  münasib  çalarlar  və  qeyri-aşkar  mənalar  əldə  edərək  yeni  dilin 

tərkibinə daxil olmuşdur.  

Və nəhayət, saxtalanma prinsipinin tətbiqinə gələndə, yaranan materianın 

soyuduqca  bərk,  əşyaya  oxşar  strukturlara  çevrildiyi  kimi,  istənilən  nəzəriyyə 

«yüksəkhərarətli»  ideyalar  toplusu  kimi  yaranaraq,  vaxt  ötdükcə  həmçinin 

soyuyur.  Soyumaq  prosesi-onun  kritik  soyudulma  prosesidir  (saxtalaşma),  bu 

zaman  o  bazis,  yəni  nəzəriyyələrin  əsası  olur.  Hərarət  yüksək  olaraq  qaldıqca 

yeni nəzəriyyələrin  yaradılması prosesi gedir, nəzəriyyənin elmi statusu var, o 

hələ  «tarixə»  yazılmayıb.  Əgər  hərarət  aşağıdırsa  və  nəzəriyyəyə  artıq  «əllə 

toxunmaq  olarsa»,  o  elm  tarixinə  düşür.  Elm  tarixinin  isə  rolu  «öz  metodları 

ilə» ona aktual məna verməkdədir.  

1966-cı  ildə  F.Maxlup  30-60-cı  illərin  marcinalçı  firma  nəzəriyyəsi 

ətrafında  diskursiyalardan  nəticə  çxararaq,  elmi  nəzəriyyənin  aktual  olması 

üçün  tənqidin  rolunu  qeyd  etdi:  «əgər  elmin  fəlsəfəsinə  uyğun  nəzəriyyələri» 

«yalnış və «həqiqi»ləri bölməsək və bunların içərisindən «rədd edilən», yaxud 

«hələ tənqidə açıq olanları seçsək, onda marcinalizmin iddiasında olan yeganə 

qələbəsi onların tənqid üçün hələ açıq olmasıdır».  

Neoklassik nəzəriyyə XX əsr boyunca müasir bilik sahələrinin  yarandığı 

canlı  material,  canlı  torpaqdır.  Neoklassik  nəzəriyyənin  məhsuldar  tənqidi  bir 

sıra  nəzəri  istiqamətlərin  yaranmasına  imkan  yaratdı.  Şüurlu,  yaxud  şüursuz 

olaraq  bu  istiqamətlər  onun  alternativləri  kimi  yaranırdılar.  Bizim    olduqca 

artıq  O.Yilyansonun  kitabı  yaxşı  tanışdır.  Bu  kitab  iqtisadi  nəzəriyyənin 

müasir, institusional istiqamətlərindən birini nümayiş edir. Bəzi iqtsiadçılar bu 

kitabı  neoklassik  nəzəriyyənin  alternativi  kimi  qiymətləndirirlər.  Lakin  onu 

qeyd etmək lazımdır ki, «alternativin» müəllifinin özü neoklassik nəzəriyyənin 

bir  çox  müddəalarına  qarşı  tolerantdır  və  oxucunu  elə  bil  ki,  sakitləşdirir  ki, 

«ilahi» şeylər toxunulmur və özündən əvvəlkilərinin fikrinə təcavüz etmir. Belə 

üzür  haqlardan  biri  belə  ifadədədir:  «Yayılmış  rəylərin  əksinə  olaraq  qəbul 

olunmuş  məhdudlaşdırılmış  rasionallıq  fərziyələri  iqtisadi  təfəkkür  obrazının 

fayda


1

  ilə  tətbiq  oluna  biləcək  problem  dairəsinin  azalmaqdan  çox 

genişləndirir.

2

 



«İqtisadi  təfəkkür»  sözü  Uilyamsonun  şərhinə  görə  neoklassik  elmin 

sistem  qazancı kimi  əmələ  gələn  qeyri-aşkar,  «danışmaz»  bilikləri  dolğun  əks 

etdirir.  Neoklassikanın  yaratdığı  bu  iqtisadi  təfəkkür  müxtəlif  müasir  

nəzəriyyələri «vahid» nəzəriyyə dünyasının» nümayəndəsinə çevirir. Yəqin ki, 

bu  «dünyanın»  nümayəndələri  bu  anlayışlara  formal  olaraq  müxtəlif  təriflər 

                                                 

1

  Ф.Махлуп.  Фирмалар  нязяриййяси:  маръиналчы,  бихевиорал  вя  идаряетмя.  Фирманын 



нязяриййяси В.М. Галнермин редаксийасы алтында, СПБ.1995, сящ.77. 

 

2



 Уилйамсон О.Н. Капитализмин игтисади институтлары. СПБ, 1996, сящ. 95. 

 



Н. Грегори Менкйу 

 

 



686 

verirlər,  ona  baxmayaraq  onlar  öz  idraklarında  ona  qarşı  bir  növ  mütləq 

vahidliyi qoruyub saxlayırlar.  

Saxtalaşma  prinsipi  nöqteyi  nəzərindən  XX  əsrdə  nəzəriyyə  bəs  nə 

vermişdir?  Keynyian  tənqidini.  (bəli  bu  klassik  nəzəriyyənin  tövbəsidir.  Bir 

şərtlə, Seyin tənqidi bu eyni zamanda neoklassikanın tənqididir). Həmçinin, bir 

neçə peomarksis ideyalarını da göstərmək olar ki, bunlar rusiya elmi mühitində 

kök  sala  bilməzdi.  Sovet  dövründə  ideoloci  maneələrə  rast  gəldiklərinə  görə, 

indi  isə  lazımsızlığı  ucbatından  özlərinə  yer  tuta  bilmədilər.  Qərbdə 

Rikardonun ideyalarını  yenidən dərk edilməməsindən irəli gələn radikal siyasi 

iqtisad  öz  inkişafını  tapdı.  Bizdə  mütəxəssis  olmayanlara  az    məxsusdur  və 

sərbəst  fənn  kimi  təhsil  ocaqlarında  tədris  olunmur.  Lakin  bu  yaxınlarda 

X.Q.Kursun  tərcümə  olunmuş  kitabı  bizim  oxucumuza  sübut  edəcək  ki, 

ortodoksal  klassik,  (yəni  siyasi  iqtisadi  ideyalarının)  tərəfini  saxlayan 

nəzəriyyələr də neoklassik iqtisadi dilin terminlərində şərh olunur.

1

  



Lakin  klassik  nəzəriyyənin  payı  bütövlükdə  çox  deyil,  hamısını 

neoklassik    nəzəriyyə  «yeyib»  (tənqidi  assimilyasiya  edib).  Bu  gündə  də 

klassik  nəzəriyyə  real  olaraq  neoklassik  nəzəriyyənin  bir  hissəsi  kimi  tənqid 

olunur.  Məsələn,  rifaha  halı  nəzəriyyəsində  faydalılıq  funksiyasını  müzakirə 

edərkən  bentam  funksiyasını  da  (klassik!)  mütləq  yada  salırlar,  çünki  o 

şübhəsiz ki, bu gün nəzəri ideya kimi işləyir, ona görə ki, məhz onun tənqidi 

üzündən müasir biliklərin binası qoyulur.  

 

Neoklassik dil-iqtisadi elmin diskursudur 

Neoklassikanın  tənqidi-müasir  nəzəriyyənin  əsasıdır.  Yeni  nəzəri  istiqamətlər 

neoklassikaya  bu  və  ya  digər  antiteza  formasında  yaranır,  bununla  da  onun 

elmi  potensialını  realizə  edir  və  daha  geniş  nəzəri  məkanda  neoklassikada 

tətbiq olunan terminlərin ilkin mənalarını bərpa edirdi. O faktı da qeyd eləmək 

lazımdır ki, neoklassikanı artıq tənqid ediblər və bu gün bizim  «ekonomiks»i 

tənqid  etmək  cəhdimiz  artıq  təkrarlanmadır  və  deməli,  perspektivsiz  işdir. 

«Ekonomiks»  çərçivəsində  isə  neoklassik  və  müasir  nəzəri  ideyaları 

«birləşdirmək»  lazımli  işdir.  Bu  problemi  həll  etmək  üçün    Menyukunun 

dərsliyi atılan bir addımdır.  

Müasir  iqtsiad  elmində  iştirak  müasir  iqtisadi  nəzəriyyələri  bilməyi 

nəzərdə  tutur,  bu  da  ki,  neoklassikanı  əsas  kimi  və  onların  dili  kimi  qəbul 

etmədən  mümkün  deyil.  Bu  dil  ölüyə  çevriləcəkmi,  «latına»  çevriləcəkmi? 

Perspektivdə-şübhəsiz.  Amma  hələ  ki,  «latına»  «ekonomiks»ə  alternativ  kimi 

müəyyənləşdirilən siyasi iqtisad çevrilmişdir. İqtisadi fənlərin tədrisini  siyasi 

iqtisaddan başlamaq uşağa siftə qədim dil öyrədəndən sonra müasirə  keçməyə 

oxşayır.  Nəticədə  inkişafda  geri  qalma  olacaq.  Bu  gün  tədrisi    neoklassik 

                                                 

1

 Курс Х.Г. БЮлэц. Сямяряли тяляб. М., 1998. 




Економиксин принсипляри 

687 


nəzəriyyədən  başlamaq  lazımdır.  Eyni  zamanda  dərk  etmək  lazımdır  ki,  o 

müasir  iqtisad  elminin  heç  yüzdə  bir  hissəsi  də  deyil,  lakin  bu  elmin  mədəni 

əsası və dilidir.  

Çıxarılan nəticəni təsdiqləmək üçün bir də F.Maxlupun dediyinə müraciət 

edək:  «Əgər  hücumun  əsas  məqsədi  marcinolizmdən  imtina  etməyə  məcbur 

etmək,  yaxud  çevirmə  idisə,  müdafiənin  əsas  məqsədi  isə  dağıdıcı  qüvvələri 

geri  döndərməyə  məcbur  etmək  və  marxinalizmin  hakimiyyətini  həmişəlik  

müdafiə  etmək  idisə,  əmin  ola  bilərsiz  ki,  1946-cı  ilin  müharibəsi    heç-heçə  

qurtardı.  Dərsliklərə  baxın  və  görərsiz  ki,  marxinalizm  makroiqtisadi  

nəzəriyyənin öyrənilməsində üstünlük təşkil etməkdə davam edir… 

Lakin  curnal  və  monoqrafiyalara  baxın  və  siz  görərsiniz  ki,  firma 

nəzəriyyəsinə  alternativ  yanaşmalar  üzərində  iş  haqqında  mütəmadi  olaraq 

işarə  ilə  məlumat  verilir  və  hər  hansı  daha  yaxşı  nəzəriyyə  sonunda 

marcinalizmi əvəz edə bilər»!

1

Nə üçün qərb dərslikləri lazımdır? 

F.Maklupun təqdim etdiyi aktual elmin və onun tədrisinin dixotamasiyası, belə 

fikirləşməliyik  ki,  bu  gün  də  öz  gücünü  saxlayır.  Onu  dəf  etmək  cəhdinin 

variantı  kimi  Menyukunun  dərsliyidir.  Yəqin  ki,  iqtisadi  elmlərin  tədrisini 

dəyişdirməyə  ciddi  əsaslar  var  və  qərb  təhsil  sistemini  mexaniki  bizim 

ölkəmizə  köçürməkdən  imtina  etmək  istəyini  başa  düşmək  olar.  Lakin 

menyukunun dərsliyi bir daha təsdiq edir ki, bunu neoklassik irsi rədd etmədən, 

onun dilini müasir iqtisadi biliklərin ümumiləşdirilməsi üçün  yaradıcı istifadə 

etməklə mümkündür.  

Hal-hazırda  Rusiyada  nəzəriyyəyə  aid  vəsaitlər  çoxdur.  Qərb  dərslikləri 

ilə  barəbər  rusiyanın  çox  peşəkar  dərslikləri  çıxır.  Bəs  nə  üçün  indiyə  qədər 

qərb dərslikləri lazımdır? 

Mən tələbələrə qərb müəlliflərinin dərsliklərini tövsiyyə edəndə hər dəfə 

bizim  dərsliklərin  yanındakı  üstünlüklərini  qeyd  edirəm.  Bu  üstünlükləri 

xarakterizə etməyə çalışıram.  

Qərb  dərsliklərinin  birinci  üstünlüyü  dərs  vəsaitindəki  «nağılın»  və 

«gerçəkliyin»  vəhdətidir.  Neoklassika  yarananda,  o  «nağıla»  oxşayırdı.  Onun 

bir  çox  müddəaları  (tələb  nəzəriyyəsi,  təklif  nəzəriyyəsi)  həyatdan  təcrid 

olunmuş görünürdü, lakin vaxt keçdikcə (baxmayaraq ki, Marşaldan sonra bu 

nəzəriyyələrdə  dəyişiklik  baş  verməyib)  konkret,  mənalı  status  aldı, 

«gerçəkliyə» çevrildi. Bizim dərsliklərdə (hər şeydən əvvəl makroiqtisadi), bir 

qayda olaraq praktiki misallar olmur. İqtisadi-nəzəriyyə elə bil ki, formal, kitab 

variantında  özünə  qapalır,  real  təcrübə  onun  üçün  yalnız  «bənzər  dünyaya» 

çevrilir. 

1

 Махлуп Ф. Фирма нязяриййяси. В.М. Галлперинанын редакторлуьу алтында. СПБ, 1996, 



сящ.76. 


Н. Грегори Менкйу 

688 


Bizim  dərsliklərin  bu  çatışmamazlığını  izah  etmək  kimi  1998-ci  ilin 

Nobel mükafatının təltifinə görə çap edilmiş A.Senin məruzəsi ilə qarşılaşdım. 

Özünün  məruzəsinin  o  formal  və  qeyri-formal  mülahizə  metodların  nisbəti 

məsələsini qoyur və qeyd edilir ki, bu metodları bir-birinə qarşı qoymaq yox, 

ikisindən  də  istifadə  etmək  çox  vacibdir,  çünki  onlar-komplementardırlar

1

.



Menyukunun dərsliyində mənə elə gəlir ki, məhz bu prinsip əsas götürülür. Hər 

dəfə nəzəri müddəaları nəzərdən keçirərkən, müəllif praktiki misallar və faktlar 

gətirir.  

Onu  da  əlavə  etmək  olar  ki,  Menyukunun  dərsliyini  «tələsməyən» 

kurslara aid etmək olar, çünki bürada material çox geniş verilir. Dərsliyin çox 

gözəl  xarici  görünüşü  var,  burada  müxtəlif  şiriftlərdən,  ilyustrasiyalardan, 

başlıqlardan istifadə olunub: pratikum, yeniliklər, nəticələr, suallar. 

Qərb dərsliklərinin (o cümlədən, Menyukunun dərsliyinin) daha bir üstünlüyü 

ondadır  ki,  onların  əsasında  biz,  sözün  əsil  mənasında  bazar  iqtisadiyyatını 

öyrənirik  və  əlbəttə  ki,  onlar  hələ  də  bizim  üçün  nümunə  olaraq  qalır.  Qərb 

iqtisadi  nəzəriyyəsinin  durmadan  inkişaf  etdiyini  və  orada  yığılmış  böyük 

təcrübənin əsasında dəyişməsini də unutmaq olmaz.  

Bununla əlaqədar diqqəti ona cəlb etmək istərdim ki, qərb dərsliklərindən 

psoklassik  ideyaların  şərhi  onları  inkişaf  edən  tənqidi  istiqamətlərlə  bilavasitə  

əlaqədə verilir (hər şeydən əvvəl-neoinstitusional istiqamətlərə). Menyukunun 

dərsliyində  bu,  məsələn  tələb  və  təklif  həsr  olunmuş  fəsildir.  Burada  təkcə 

istehsalçı  və  istehlakçıların  ənənəvi  artıqlığı  problemi  araşdırılır,  həm  də 

bazarın  yetkin  olmaması  məsələsi  də  qoyulur.  Bizim  dərsliklərdə  isə 

neoklassikanın  təqdiminə  fikir  verilir,  eyni  zamanda  onu  inkişaf  edən  müasir  

nəzəriyyələr isə ayrıca təqdim olunur.  

Başqa  sözlə,  qərb  dərslikləri  iqtisadi  elmlə  onun  tədrisi  arasında  

əməkdaşlığın  necə  inkişaf  etməli  olduğunu  əla  nümayiş  etdirir.  Tədricən  bu 

nümunələri  mənimsəyən  və  rusiya  iqtisadiyyatının  tətbiqinin  aktual  

problemlərini qoyan dərsliklər isə bu prosesə komplementar ola bilərlər.  



i.e.d., professor Stefayev V.M. 

 

 



1

 Сен. А. Ижтимаи сечим имканы.//Санкт-Петербург Университетинин хябярляри. Серийа 5. 



Игтисадиййат. Бур 3. сящ. 89. 

Yüklə 6,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   273   274   275   276   277   278   279   280   281




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə