Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun++ Layout 1
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – Bəli, təbii və fiziki kapital tükənəndir. Bunun insan kapitalına keçməsinin yol la rı axtarılır və çox şadıq ki, Siz də bu yolları ax
- Təvazökarlıqdan uzaq, mən müasir laboratoriyalarda olan cihazların, de mək olar ki, hamısında işləməyi ba
- – Həm də sizin bir növ arxayınlığınız var ki, aldığınız təhsil ailənizə maddi sıxıntı gətirmir.
- – Mən də sonda elmə böyük həvəsinizə görə sizə təşəkkür edirəm. Artıq hiss edirik ki, Azərbaycanda da elm sahəsində yeni in
- Maraqlı söhbətə görə sağ olun.
- “Titanik”in məhvində günahkar aydır
- İNTELLEKTİN İNKİŞAFI NİYƏ TORMOZLANIR
- Science et Vie (Fransa) jurnalından BEYİN AXINI
- Zaur Ağamalıyev Pompey Vezuvinin dağıntıları
71 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 istiqamətdə bütün vəsaitlərini doktorantura tələbələrinə ayırır. Bakalavr təhsilini onlar gedib Rusiyada və ya Avropada alır. Amma vəsaitin çoxunu doktorantura tələbələrinə ayırırlar ki, onlar bir mütəxəssis kimi yetişib ölkəyə fayda verə bilsinlər. Sizin də qeyd et- diyiniz kimi, Qazaxıstan artıq öz elmi kom- pleksini yaradıb. Onların məqsədi odur ki, ilkin təhsili orada versinlər, doktorantlar isə Avropada yetişsinlər. Arzuladığım odur ki, Çində olduğu kimi Azərbaycanda da elm komplekslərinə üstünlük verilsin. Bir ölkə inkişaf etmək istəyirsə, ancaq elmə yatırım etməlidir. Vaqif müəllimin bir sözü var: “Fiziki güc tükənəndir, amma elmi güc tükənməzdir”. – Bəli, təbii və fiziki kapital tükənəndir. Bunun insan kapitalına keçməsinin yol la rı axtarılır və çox şadıq ki, Siz də bu yolları ax- taran tədqiqatçılardan biri si niz. Dü şü nür - sünüz ki, inkişafın yeganə yolu insan po tensialının inkişa fı dır? – İnsan potensialı ilə elmi inkişaf etdirib alternativ yollar tapmaq lazımdır. Məsələn, Azərbaycanda Neft-Kimya Prosesləri kimi böyük bir institut var. Sadəcə, bura yatırımlar olmalıdır ki, müasir laboratoriyalar açılsın və biz də gəlib tədqiqatlarımızı aparaq. Mənim işlədiyim sahə Azərbaycan üçün vacib bir sahədir. Təvazökarlıqdan uzaq, mən
lə rik. Hətta biz özümüz də buraya xaricdən tələbə cəlb edə bilərik.
– Mən bir il araşdırma üzrə magistratu- rada oxudum. Magistratura təhsilimin xərc - ləri Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti tə rə findən ödənildi. Keçən ildən etibarən, xa - ric də təhsil üzrə dövlət proqramının bizə ver - diyi imkanlar hesabına təhsilimi davam et dirirəm. Sizin qeyd etdiyiniz dövrün tələbi çox hörmətli cənab prezident İlham Əliyev tərəfindən dəstəkləndi və Azərbaycan və - təndaşlarının xaricdə təhsil alması üçün proq - ram qəbul olundu. Bu bizə şərait yaratdı ki, Avropa mühitini görək, biliklərə yiyələnək və Azərbaycana qayıdanda bunu tətbiq edək.
– Əlbəttə, bu böyük dəstəkdir. Bir kimyaçı kimi dövlət mənim təhsilimə böyük vəsait ayırır. Mən bu etimadı doğ rult -
şirkətdə işlə təmin olunsam, şübhəsiz ki, dövlətim və xalqım üçün əlimdən gələni edəcəyəm.
– Həqiqətən, belədir. Hər bir ölkənin inkişaf yolu elmdən keçir. Dövlətimiz və onun çox hörmətli prezidenti İlham Əliyev cənablarının elmə çox böyük önəm və dəstək verməsi də ölkəmizin sürətli və dinamik inkişafını təmin etmək istəyi ilə bağlıdır.
Söhbəti apardı: Emin Bayramzadə New Scientist, Science News Recherce, WISSEN,The Economist, Smithsonian discover P.M, Наука и жизнь “Titanik”in məhvində günahkar aydır? Texas Universitetinin fizikləri Donald Olson və Rassel Desker ingilis super laynerinin qəzaya düçar olduğu 1912-ci ildə Günəş və Ayın qarşılıqlı təsirini öyrənərək belə qənaətə gəlmişlər ki, bu faciənin baş verməsində bizim təbii peykimizin rolu az olmayıb. Aprelin 14-dən 15-nə keçən gecə baş verən bu dəhşətli faciə zamanı aydın hava və aysız gecə olmuşdur. Həmin vaxtlar radiolokatorlar olmadığından qarşını görmək üçün buz dağlarına çırpılan dalğaların ağ köpükləri izlənilir, onların vasitəsilə aysberqlər nəzarətdə sax la
- nılırdı. Tərslikdən faciə baş verən gecə nə külək əsir, nə də Ay görünürmüş... Belə bir faktı diqqətə çatdıraq ki, faciəyə 3 ay qalmış nadir astronomik hadisə qeydə alınıb – 1912-ci il yanvar ayının 4-də Ay Yerə ən yaxın məsafədə yerləşib. Bu məsafə 356375 km olub. Bu hadisə sonuncu dəfə 796-cı ildə baş verib. Həmin il Ayla Yer arasındakı məsafə 356366 km olub. Növbəti dəfə bu göstəricinin təkrarlanması 2257-ci ildə gözlənilir. Xatırladaq ki, Ayla Yer arasında orta məsafə 384000 km-dir. Bununla yanaşı, həmin vaxt Yer kürəsi periheli (yunanca peri «ətrafında», helios «gü - nəş») vəziyyətində olub, yəni Günəşlə Yer kürəsi il boyu ən az 147117000 km mə - safədə bir-birindən aralı olublar. Nə ticədə, Ayla Günəşin birgə cazibə qüvvəsi adi haldan 75 faiz daha güclü olub, başqa sözlə, okeanda qabarma və dalğalar həmin il üçün normadan artıq qeydə alınıb. Dalğalar Qrenlandiya buzlaqlarından
əvvəlki illərə nisbətən daha böyük ays - berqləri qoparıblar. Hesab edirlər ki, məhz 4 yanvar 1912-ci ildə həmin buz tə pə - lərindən biri dənizə sürüşərək «Ti tanik»lə toqquşub və nəticədə 1500 nəfər həlak olub.
İNTELLEKTİN İNKİŞAFI NİYƏ TORMOZLANIR? Bir neçə onilliklər əvvəl psixoloqlar ölkələr üzrə apardıqları “intellekt əmsalı” testlərinin nəticələrindən belə qənaətə gəlmişdilər ki, bu əmsal ilbəil yüksəlir. Həqiqət naminə deyilməlidir ki, elm intellekti ölçməkdə çətinlik çəkir. Buna görə də onun ölçülməsi həmişə şübhəli məqamlar ortaya qoyur. Ümumiyyətlə, XIX əsrin ortalarında uşaq ağlının inkişaf dərəcəsini müəyyən etmək üçün Al fred Bine tərəfindən test lər düşünülmüşdür. Öz həmyaşıdlarının əksəriyyəti kimi test tap - şı rıq la rını həll edən uşağın intellekt əmsalı 100-ə bərabər götürülür. Nisbətən böyükyaşlı uşaqların nəti - cələrini göstərənlərin reytinqi isə daha yüksək olurdu. Başqa sözlə, orta biliklərə yiyələnənlər testdən 100 bal, universitet məzunu isə 120 bal toplamalıdır. Araş dır - malar göstərir ki, intellekt əmsalı 130-dan çox olanlar əhalinin cəmi 2%-ni təşkil edirlər.
Oslo Psixologiya İnstitutunun pro fes - soru Martin Sundent 1954–2002-ci illərdə Norveç silahlı qüvvələrində xidmət etmiş 960000 gəncin test nəticələrini təhlil edərək belə qənaətə gəlmişdir ki, son onilliklərdə yeniyetmələrdə intellekt in - kişafında ləngimələr özünü göstərir. Bu cür göstəricilər Danimarkada da öz təs di - qini tapmışdır. Fransada isə 1981–1996-cı
/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 illərdə intellekt əmsalı ildə 0, 5 bal art - mışdır. Ancaq 1996–2005-ci illərdə bu göstərici 0,18 % olmuşdur. Göstərilən 3 ölkədə aparılan təd - qiqatlar intellekt inkişafının lən gi məsinə nümunədir. Ancaq inkişaf etmiş ölkələr olan ABŞ və İngiltərədə yüksəliş davam edir. Bu sahənin məşhur təd qi
qat çı
- larından biri Ceyms Flinn hesab edir ki, bu göstərici həyat tərzi ilə də bağlı ola bilər. Yaxşı qidalanma, tibbi xidmət, gəlirlərdə fərqlərin az olması intellektin inkişafına zəmin yaradır. Science et Vie (Fransa) jurnalından BEYİN AXINI ABŞ Milli İqtisadi Tədqiqatlar Bürosu İnternetdə 16 ölkədən olan 17182 mü tə - xəssisin 4 elmi istiqamət üzrə (biologiya, kimya, Yer və materialşünaslıq) əsərlərini seçərək göz dən keçirmişdir. Adətən, məqalədə müəlliflərin gördüyü işin elek - tron ünvanı göstərilir. Bu ünvanlara mü - əlliflərin elmi fəaliyyətlərinin coğrafiyası haqda sorğular göndərilib. Təəssüf ki, sorğuda Çin (çin alim lərinin sorğusunu təşkil etmək müm kün olmadı) və Rusiya (səbəb gös tərilməyib) nəzərə alınmayıb. Tədqiqat zamanı 16 ölkədən bi rin də doğulan və ya həddi-buluğa çatana qə dər orada yaşayan mütəxəssislər nəzərə alınırdı. Müəyyən olundu ki, xarici ölkəyə köçməyin əsas səbəblərindən biri diplom al dıqdan sonra təhsilini davam etdirmək, ya da ixtisası üzrə işə düzəlməkdir. Əsas Beynəlxalq Alimlər Birliyi, gözlənildiyi kimi ABŞ-da deyil, İs veç rə - dədir. İsveçrədə işləyən müəlliflərin 57,6%-i başqa bir yerdə do ğu
lub ya - şayıblar. İkinci yerdə 47%-lə Kanada du - rur. Avstraliyada 44,5%, ABŞ-da isə 38,4% «gəl mə»lərdir. Alimlər üçün ən az populyar öl kə lər Hindistan (cəmi 0,8%), daha sonra İtaliya (3%) və Yaponiyadır (5%). Ən az elmi fəaliyyəti olan ölkələr Braziliya və İspaniyadır. Çox vaxt yaxın ərazilərə köçməyə üstünlük verilir. Məsələn, Kanadaya alimlərin çoxu ABŞ-dan, Braziliyaya isə Argentinadan gəlir. Burada əsas rolu dil oynayır: İngiltərədən isə tez-tez Av s - traliyaya və Kanadaya köçürlər. Bəzən ölkələrin coğrafi mövqeyi və dili də mühüm rol oynamır. Belə ki, ABŞ-d a xarici alimlərin çoxunu çinlilər təşkil edir. Çox köç edən ölkələr arasında Hin dis - tan irəlidədir: sorğu aparan zaman məlum olmuşdur ki, 99,8% hindistanlı alimlər başqa ölkələrdə yaşayır və işləyirlər. İkin - ci yeri İsveçrə tutur (burada 33,1% fəal elmi həyat var, çox alimlər gəlir, çoxu da ölkəni tərk edir), üçüncü yeri Hollandiya və İngiltərə öz aralarında bölüşdürür (alimlərin dörddə biri haradasa işləyirlər). Ya poniya ən az tərk edilən ölkədir (3,1%). ABŞ-dan da köçənlər olduqca azdır. Bəs öz doğma dövlətlərinə qayıtmaq is
təyənlər kimdir? İsveçlilər və ka na
- dalılar çox vətənpərvərdirlər: xaricdə iş - ləyənlərin üçdə biri cavab verirlər ki, zaman-zaman onlar öz vətənlərinə qayıt - maq istəyirlər. Qayıtmaq istəyənlərin arasında hindlilər yoxdur. Hollandların və ya ponların bir qismi, əgər onların iş 74 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 yerləri bağlanarsa və ya vətənlərindən maraqlı təkliflər gələrsə, geri qayıtmağı müm kün hesab edirlər. Qayıdanlar ara - sında da sorğu aparılıb: «Siz bunu niyə et - diniz?» sualına cavab verənlərin ək sə
- riyyəti şəxsi və ya ailə problemlərini həll etmək məqsədilə, ikincilər isə onlara daha yaxşı iş yeri təklif olunduğundan bunu etdiklərini bildiriblər.
Avropanın 30 ölkəsinin statistikası təsdiq edir ki, 38,2% avropalı həyat lar ının hər hansı anında, yaxud bütün həyat ları boyu psixi pozuntudan əziy yət çə kirlər. Mütəmadi olaraq bu, qor xu dan (14%), yuxusuzluq və depressiyadan (7%), al - koqolizmdən (3,4%), narkotik asılılıqdan (1%) ibarətdir. XX əsrdən indiyə qədər Yerin mineral resurslarından istifadə 27 % artıb. Bizim planetimizdə 1386 milyon kub kilometr su var: yalnız şirin su 35 milyon kub kilometr, Yer səthində və azacıq dərinlikdə olan suyun miqdarı 93 min kub kilometrdir. Yaşamaq üçün sutkada insana 13 ki - loqram hava lazımdır. Demoqrafların proqnozuna görə, 2025-ci ildə Yer kürəsi əhalisinin 70 faizi şə hərlərdə yaşayacaq. Paradoks ondan ibarət dir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə şə hər - də yaşayan bir nəfərə düşən enerji tələbatı bir kənd sakininin tələbatından azdır. Şə - hərdə enerji effektiv istifadə olunur, elek - trik ötürücüləri xətti qısadır. 200 min alman tələbəsindən 29%-i ri - ya ziyyat və təbiət elmlərini mənimsəyə bilir. 22% alman tələbəsi mühəndis olmaq 75 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013 istəyir. 19% filologiya, tarix və digər humanitar elmlərlə məşğul olur, 18% iqtisadiyyat, hüquq və sosiologiya öyrənir. Frankfurt-na-Maynda (Almaniya) Em - pirik Estetika İnstitutu yaradılıb. Onun əm ək daşları müxtəlif xalqların gözəllik haqda təsəvvürünə hansı psixoloji, nevroloji və mədəni fərqlərin təsir etdiyini təd qiq edəcəklər. Amerika qanununda təyyarə və ya vertolyot pilotlarını lazerlə kor etməyə görə 5 illik həbs cəzası və 11 min dollar cərimə nəzərdə tutulsa da, ABŞ-da bu hal lar 2003-cü ildən 2012-ci ilə qədər 285-dən 3700-ə qədər artmışdır. BMT demoqraflarının proqnozuna görə, 2050-ci ildə 60 yaşdan yuxarı ad am - lar ın sayı 15 yaşdan az olan ye ni yet mə - lərin sayını ötəcək. Hazırda dün yada hər sa niyə iki adam 60 yaşını qeyd edir. Gecə növbəsində işləmək qadınlarda süd vəzisi şişinin inkişafı riskini 30–40% artırır. Roma şəhəri olan Pompey Vezuvinin püs kürməsi nəticəsində kül səpələnməsi baş verdiyindən tədricən dağılmaqdadır. Av ropa Şurası restavrasiya üçün 105 milyon avro ayırmışdır. Zaur Ağamalıyev Pompey Vezuvinin dağıntıları BAKI ALİ NEFT
MƏKTƏBİ МЦНДЯРИЪАТ Президент Илщам Ялийев Шамахы Астрофизика Рясядханасынын йенидян гурулмасыны йцксяк гиймятляндирмишдир............................................................................2 Азярбайъан Милли Елмляр Академийасынын президенти, академик Акиф Ялизадя иля мцсащибя................................................................................6 Нобел мцкафаты лауреаты, биолог Ъеймс Уотсонун елмдя йашадыьы щяйат дярсляри...............14 Реаллыьын тябияти ............................................................................................................25 Елм сащяляри цзря Нобел мцкафатчылары ...........................................................................29 Роналд Россун малйарийа цзяриндя гялябяси...................................................................30 Цзви кимйада анализ вя синтезин атасы Эерман Емил Фишер ................................................32 Щендрик Лоренсин ефир узагэюрянлийи ...............................................................................34 Кимйада «Наьыйев еффекти» ..........................................................................................36 Азярбайъан палчыг vулканлары юлкясидир...........................................................................37 Бюйцк Партлайышдан йаранмыш Каинат .............................................................................44 Елмин тарихи рубрикасы. Томас Кунун елми парадигмалар консепсийасы вя мцасир елм........49 Təhsil və elm rubrikası. Böyük Britaniyada çoxpilləli təhsilin formalaşdırılması praktikası...................................................................................................53 Бунлар мараглыдыр рубрикасы ............................................................................................57 Низами поезийасында тябият елмляринин тяряннцмц...........................................................60 Gənc alimlərlə müsahibə. İmperial Kollec London Universitetinin doktorantı Sənan Eminovla müsahibə .....................................................................................................64 Дцнйанын елми-популйар журналлары нядян йазырлар ...............................................................................................................72 Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|