Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/30
tarix28.07.2018
ölçüsü3,61 Mb.
#59202
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30

yüksək deyildi. Bu siqnallarda iştirak edən

qarşılıqlı təsir çox zəifdir və onları ölçmək

çətindir.

Mən 1957-ci ildə doktorluq dissertasiyası

(fəlsəfə doktoru) üzərində işə başladım və 1962-

ci ildə başa çatdırdım. (FATM-də professor

Qans Primas və professor Qans Qünterxardın

rəhbərliyi altında). 

Sonra 1963-cü ildə “Verian Assoşieyts”

şirkətinə (Kaliforniyada, Palo-Altoda) işə

keçdim. Məni həmişə həssaslıq problemi

düşündürmüşdü və həmişə məni o qıcıqlandırırdı

ki, eksperimentlərdə lazimi siqnalları şumdan

(tıqqıltıdan) ayırmaq çətin idi. Mən  əmin idim

ki, üsul praktiki əhəmiyyət kəsb etməsi üçün

bu problem həll olmalıdır.

Palo-Altoda mən cihazqayırma ilə məşğul

idim və Ueston A.Anderson ilə işləyirdim. Biz

birlikdə belə fikrə gəldik ki, həssaslığı artırmaq

üçün furl-dəyişdiriciləri daxil olan çoxkanallılıq

prinsipini istifadə etmək olar. İdeya sadədir,

onu köhnə pianinonun tənzimlənməsi ilə

müqayisə etmək olar. Hesab edək ki, pianinoda

bütün toxmaqcıqlar (klaviaturalar) var, amma

bir neçə sim qalmışdır. Tox maqçıqlar üzərində

solda, növbə ilə bir toxmaqcığı digərinin ardınca

basmaqla keçərək hansı simin qaldığını

aydınlaşdırmaq olar. 

Bu yorucu eksperimentdir, siz çox toxmaq -

cıqlar üzərinə basa bilərsiniz və nəhayət aşkar

edə bilərsiniz ki, deyək ki, dörd sim qalıb.

Daha yaxşı üsul var. Məsələn, siz eyni vaxtda

bir neçə toxmaqcığı basırsınız və cavabların

hansısa supermövqeyini alırsınız. Əgər ayrı-

ayrı səsləri aydınlaşdırmaq olmursa onlar üçün

furl-düzləndirmə istifadə olunur. Biz ayrı-ayrı

cavabları almaq üçün bütün spektr boyu keçmirik

(bir atomdan digərinə keçməklə), eyni zamanda

bütün atomlardan cavab alırıq və sonra

riyaziyyatın köməyi ilə onları tərkib hissələrinə

ayırırıq.

Əvvəlcə 1965-ci ildə biz işimizi çap etdirmək

istədik və əlyazmamız iki dəfə Kimyəvi fizika

jurnalı (Journal of Chemical Physics)

tərəfindən  rədd olundu. Etiraz ondan ibarət

idi ki, bu, molekullara aid deyildi, fundamental

əhəmiyyət kəsb etmirdi və ümumiyyətcə nə

iləsə həqiqətən yeni deyildi. Nəhayət biz bu

məqaləni elmi cihazların xəbərlərində (Reviews



of Scientific İnstruments. 1966, 37,93) çap

etdirdik. Və bu ideyaya patent aldıq.



Və ideya tezliklə tətbiq tapdı?

O vaxt mən NMR-spektroskopiyası

sahəsində aparıcı olan cihazqayırma şirkətində

işləyirdim. Həmin şirkət yeni seriya cihazlar

işləyib hazırlamışdılar, amma, müəlliflər yeni

cihazlara fure-düzləndiricilər daxil etmək

istəmirdi.  O vaxt səsi yox etmək üçün sahə

modulyasiyası istifadə olunurdu, bu halda da

sinxronlaşdırma problemi ilə əlaqədar olaraq

eyni zamanda impuls həyəcanlandırmanı istifadə

etmək olmurdu. Onlar fure-düzləndirmənin

əhəmiyyətini başa düşmürdülər və onu tətbiq

etmək istəmirdilər.

Nəhayətdə onların rəqibi olan “Bruker

Analitikal İnstruments” patent razılaşması

əsasında  fure-düzləndiricili NMR-spektrosko -

piyanı həyata keçirdi və ilk belə cihazı 1969-

cu ildə yaratdı.



Sizin hansısa başqa bir işinizi xüsusi

ayırmaq istərdinizmi?

Bu və ya digər halda bizim əksər işlərimiz

fure-düzləndiricilər ilə əlaqədardır. Əvvəlcə

biz bir ölçülü fure-düzləndirici təklif etdik.

Sonra növbə iki ölçülü fure-düzləndiriciyə çatdı

və bu, biomolekulların strukturunu müəyyən

etmək üçün olduqca əhəmiyyətli idi. 

Adi bir ölçülü spektr sadədir, molekulun

strukturunu müəyyən etmək üçün kifayət qədər

məlumata malik deyil.

Burada iki və üç ölçülü spektroskopiya

kömək edə bilər. Bu spektroskopiya növləri

korrelyasiya məlumatları verir ki, onlarda

molekullarda əlaqələr arasındakı məsafəni və

bucaqları ölçməyə imkan verir.

İkiölçülü spektroskopiyanın əsas ideyası

1971-ci ildə Brüsseldən olan professor Jan

Yener tərəfindən irəli sürülmüşdü, professor

Kurt Vutrix isə biomolekulların  quruluşunun

müəyyən olunması üçün onun tətbiqi ilə çox

məşğul olmuşdu. Biz ilk  ikiölçülü ekspe 

-

62



ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013




rimentlərimizi 1974-cü ildə apardıq. Həmin

vaxtda da biz fure- virtuallaşmanı mümkün

tibbi məksədlər üçün reallaşdırdıq və bu, yenə

də fure-düzəldirmə ideyasına əsaslanırdı. NMR

üçün virtuallaşdırma prinsipinin özü 1970-ci

illərin əvvəllərində Pol Lauterbur tərəfindən

təklif olunmuşdu. Biz yalnız bu üsulu daha

səmərəli etdik. Bunun üçün eyni eksperimentdə

cavabların fure-düzləndirilməsi zamanda asılı

olan maqnit sahəsi qradientinə istifadə  etdik. 

Bu yolla insanın başının və ya bədəninin

təsvirini almaq olar.

Biz heteronüvəli rezonans sahəsində də bir

əhəmiyyətli yenilik etdik. Məsələn, indi karbon-

13 də rezonans kimi əhəmiyyətlidir. Bu, əsasdır,

çünki, karbon atomları molekullarda məhz

kimyəvi təsir baş verən yerdə yerləşir, protonlar

isə çox vaxt kənarlarda yerləşir. Həm də karbon-

13 nüvələri öz ətraflarındakı dəyişmələrə çox

həssasdırlar. Amma karbon-13 çox az rast gəlir,

yüzlərlə karbon atomuna biri və onun maqnit

momenti də çox kiçikdir. Nəticədə kiçik

siqnal/şum nisbəti alınır və siqnalı gücləndirmək

üçün tədbir görmək  lazımdır. Mümkün olan

çıxış yollarından biri odur ki, karbon-13 spinləri

ilə protonların spinləri arasında əlaqələr pozulsun

ki, çoxlu sayda zəif siqnallar bir neçə güclü

siqnallara çevrilsin. Belə “çalxalama” üçün

çoxdan məlum olan radiotezliklər sahələrinin

toplanması üsulunu istifadə etmək olar. Bizim

xidmətimiz  ondan ibarətdir ki, əlaqələrin geniş

zolaqlı pozulması üsulunu daxil etdik ki, bu

halda protonların hamısı eyni zamanda karbon-

13-dən ayrıla və əksinə, yenidən birləşə bilər.



Rentgen kristalloqrafiyası və NMR

spektroskopiyası zülalların üçölçülü  strukturu

haqqında məlumat verir. Onlar bir-biri ilə

necə rəqabət aparır və ya bir-birini necə

tamamlayır?

Burada praktiki aspektlər var. Rentgen

kristalloqrafiyanı  istifadə etmək üçün

monokristal yetişdirmək lazımdır. Əgər bu

mümkün deyilsə, onda NMR-spektroskopiya

işə başlayır. Əhəmiyyətli odur ki, NMR-

spektroskopiya bu bioloji  aktiv molekulların

təbii mühiti olan məhlullarda işləyir. Digər

tərəfdən, NMR-spektroskopiya öz məhdu 

-

diyyətlərinə malikdir. Rentgen kristalloqrafiya



üsulunu istənilən ölçülü molekullara tətbiq

etmək olar; molekul kütləsinin ölçüsünün

məhdudiyyəti yoxdur, hətta o, milyon və daha

çox ola bilər. NMR nisbətən kiçik molekullarla

məhdudlaşır. Hazırda hədd hardasa 20-30

kilodalton arasındadır. Bununla yanaşı artıq

aşkar edilmişdir ki, böyük zülallar kristallaşma

zamanı öz quruluşunu çox az dəyişir. Kristallik

zülallarda su çoxdur, 50% və ya hətta çox,

odur ki, hansı mənadasa belə molekul da öz

təbii mühitində olur. Kiçik molekulların

kristalları üçün əlbəttə bu, belə deyil; bu halda

molekullar arası effekt daha əhəmiyyətli  ola

bilər. 


Məhlulda NMR ilə işləməyin üstünlüyü

ondan ibarətdir ki, pH-ın, duzların qatılığının

dəyişməsi nəticəsində strukturun dəyişməsini

izləmək olur, substrakt əlavə edərək onun

əlaqələnib əlaqələnmədiyinə baxmaq olur və

s. Bütün bu  dəyişmələri həmin anda NMR

spektrdə görmək olar. Rentgen şüaları ilə bu,

mümkün deyil. NMR-in ümumi üstünlüyü

molekulların dinamikasının tədqiqidir, bu isə

mütəhərrik molekullar üçün xüsusilə

əhəmiyyətlidir. NMR-spektroskopiyanın köməyi

ilə aparılan tədqiqatların zaman miqyası olduqca

ləng proseslərdən 20-30 pikosaniyəyə qədər

dəyişir, amma əhəmiyyətli bioloji hadisələr

ləng baş verir, əsasən mikrosaniyə və ya hətta

millisaniyə həddində. Bu şəraitlərdə NMR

imkanları unikaldır. Biz həmçinin konkret

“casuslara” müraciət edərək molekulun ayrı-

ayrı sahələrinə nəzər yetirə bilərik və onların

dəyişmələrdə iştirakını müəyyən edə bilərik. 

NMR çox seçici üsuldur və bu da onun

belə faydalı olmasının səbəblərindən biridir. 



NMR üçün hər şey necə başladı?

Hər şey İsveçrəli, ABŞ-a köçmüş və

Stanfordda işləyən Feliks Bloxun və  Harvardda

Edvard Persellin işləri ilə başladı. Onlar eyni



63

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013




vaxtda, ilk dəfə olaraq  1945-ci ildə

kondensləşmiş fazada NMR ilə təcrübələri

başladılar.

Lakin, maqnit rezonansı üzrə ən birinci işi

İsidor Rabi 1939-cu ildə aparmışdı. Bu, qaz

fazada molekulyar dəstələrdə eksperiment idi.

Buradan nəticə çıxarmaq oldu ki, oxşar

təcrübələri kondensləşmiş  maddədə də aparmaq

olar.

Rentgen şüaları ilk olaraq tibbdə istifadə

olundu, sonra isə elmdə istifadə başlandı.

NMR ilə isə əksinə oldu.

1946-cı ildə necə olubsa, bir dəfə Edvard

Perselldən soruşublar ki, nə zamansa NMR-i

kimyada istifadə etmək mümkün olacaqmı və

o demişdi: yox, heç vaxt – bu kimya üçün

mütləq faydasızdır. O vaxt bu, nüvənin

quruluşunu öyrənmək məksədi ilə  nüvə maqnit

momentini olduqca dəqiq ölçülməsinin əsas

fiziki üsullarından biri idi.

Kimyaya və biologiyaya keçid çox ləng

oldu. Sonra, NMR ləng olaraq, nəhayət tibbə

gəlib çatdı. Bu, əslində hadisələrin təbii gedişi

idi. Amma rentgen şüaları demək olar ki, bir

başa klinik istifadəyə atıldı və artıq iki il  sonra

bütün xəstəxanalarda adamları rentgenə salmaq

üçün son dərəcə böyük rentgen aparatları

dururdu. Bu, olduqca sürətlə baş verdi. NMR-

də isə bu, bir neçə on illər vaxt tələb etdi. Yenə

də burada həssaslıq problemi var idi, çünki,

siqnalı şumdan ayırmaq həqiqətən çətin idi.

1970-ci illərin əvvəllərində düşünmək

olmazdı ki, NMR-in köməyi ilə insan bədəninin

təsvirini almaq olar. Hətta 1974-cü ildə  biz

fure-vizuallaşdırmanı təklif etdiyimiz zaman

mən buna inanmazdım.

Kim birinci olaraq insanı bu böyük maqnitə

qoydu?

İlk həqiqi vizuallaşdırma üzrə eksperimenti

Pol Lauterbur 1972-ci ildə aparmışdır.

Mən belə başa düşürəm ki, siz öz başınızın

NMR – təsvirini çəkmisiniz. Bu tibbi maraqlar

baxımındanmı edilmişdir?

Yox, bu sadəcə əyləncə idi və mən ona

görə məyus oldum ki, hər şey olduqca “normal”

görünürdü.



Əksər NMR laboratoriyalarda maqnit

sahəsi  nə qədər böyük olursa, bir o qədər

fəxr edirlər.

Belə olmamalıdır. Mən adətən deyirəm ki,

yalnız pis spektroskopistlərə bahalı spektrometr

lazımdır. Əlbəttə, bu ondan asılıdır ki,

spektrometr nəyə lazımdır. Əgər siz yeni

eksperiment sxemləri və yeni yanaşmalar

yaratmaq istəyirsinizsə, onda zəif sahələrdə də

işləmək olar. Yox, əgər siz mürəkkəb molekulları

tədqiq edirsinizsə, onda güclü sahə lazımdır.

NMR-in əldə olunan ən yüksək tezliyi

necədir?

Hal hazırda 800 MHe. Birinci belə  cihaz

yenicə Frankfurtda, mənim keçmiş

əməkdaşlarımdan birinin laboratoriyasında

qurulub. Bu, maksimumdur, eyni zamanda 750

MHe indi bu və ya digər dərəcədə adi

kəmiyyətdir. Bütün dünyada təxminən 20 belə

cihaz var.



Əgər mümkündürsə Siz irəli getmək

istəyirsinizmi?

Əlbəttə, yaxşı olardı ki, daha güclü maqnit

sahəsi olsun, amma burda sərf olunmuş güc və

alınan nəticənin balansı məsələsi yaranır. Kobud

gücün köməyi ilə 1000 MHe qədər də çatmaq

olardı, amma bu, olduqca baha olardı. İrəli

getmək üçün yüksək keçiricilikli materiallar

sahəsində  inkişaf vacibdir.



Hazırda Sizin elmi maraqlarınız necədir?

Əgər NMR-ə aid söhbəti davam etdirsək,

indi məni molekulların dinamiki xassələrinin

tədqiqinin praktiki üsullarının işlənib

hazırlanması maraqlandırır.

Molekulun quruluşunun özü az sayda

parametrlərin köməyi ilə müəyyən olunur.

Molekulun və ya başqa obyektin dinamikasını

təsvir etmək daha çox çətindir. Molekulları

zaman daxilində izləmək  lazım gəlir, ölçmə

üsulları mürəkkəbdir və çoxlu miqdarda

məlumatlar toplamaq lazım gəlir. 

Molekuların dinamikasını təsvir etmək üçün

64

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013




biz həmişə sadələşmiş modeldən istifadə edirik.

İndi məni bu problemə ən yaxşı tərzdə

yaxınlaşma problemi maraqlandırır.

Bundan başqa bərk cismin NMR-i də  var

və onun adi tətbiqi mayelərin     NMR-nə

nəzərən az inkişaf edib. Burada mürəkkəb

anizotrop xassələr rol oynayır. Bu da həmçinin

indi məni düşündürür.

Hazırda biz qeyri müntəzəm materiallarda

müntəzəmləşmə hadisəsini tədqiq edirik,

məsələn, şüşəyəbənzər materiallarda lokal

nizamlılığı. Bu sahələrdə çox şey etmək lazımdır

və biz bununla məşğuluq.

Gəlin yenidən Sizin həyatınızın tarixinə

müraciət edək. Siz məktəbə (FATM) necə

qayıtdınız?

Xarici səbəb o oldu ki, mən İsveçrəyə

qayıtmaq təklifi aldım. Mən dissertasiya

yazarkən rəhbərim olmuş professor Primas

ixtiraçı NMR-spektroskopist idi, amma onu

eksperimental işlər qane etmirdi və o, getdikcə

daha çox nəzəriyyəçi olurdu və hətta fəlsəfəyə

meyl edirdi. Onun tədqiqat qrupuna rəis tələb

olunduğundan məni FATM-ə geri çağırdılar.

Mən uzun müddət tərəddüd etdim ki, bu

təklifi qəbul etməyə dəyərmi, axı bu təminatsız

iş və ştatsız vəzifə idi. Mən çoxlu problemləri

həll etməli oldum və bir il sonra məndə əsəb

pozğunluğu oldu. Birləşmiş Ştatlarda həqiqətən

də mənə olduqca yaxşı idi.  

Sizin qayıtmanızın həqiqi səbəbi nə oldu?

Həqiqətdə mən vətənə qayıtmaq

istəyirdim. Mən ona bağlı idim. Doğulduğum

ölkə üçün işləməyin böyük mənası var. Mən

sadəcə vəziyyətdən yüngül çıxış tapmış qaçaq

oğlan istəmirdim. Mən, yalnız məktəbə yox,

İsveçrəyə qayıtmaq istəyirdim. 

“Verian”- ın tədqiqat bölməsində az çox

akademik atmosfer var idi. Biz nə istəsək edə

bilərdik, sənaye tədqiqatlarından universitet

tədqiqatlarına keçid çox da kəskin deyildi.

Amma Palo – Altoda bizim müəyyən

motivasiyamız var idi. Biz kompaniyaya, onun

gəliri üçün işləyirdik, hətta, baxmayaraq ki,

mənim ən əhəmiyyətli işlərimi kompaniya

istifadə etmədi. 

Son nəhayətdə mənim universitet həyatına

qayıdışım uğurla keçdi, amma olduqca çətin

oldu, xüsusən birinci bir neçə il. 

Sizin əsas probleminiz nə idi?

Böyük  hissəsi adamlarla münasibət idi.

İsveçrə kiçik ölkədir və bir də ABŞ-da olan

fəza və vəsait yoxdur. Mən güclü təzyiq hiss

etdim və hiss etdim ki, məndə olan qabiliyyəti

yaxşı istifadə edə bilmirəm.



NMR spektroskopiyadan başqa Sizin daha

hansı marağınız var?

Daha iki maraq sahəsi var. Onlardan biri

musiqi, digər asiya incəsənəti. Olub ki, kiçik

orkestrdə violonçeldə çalmışam, amma bundan

ciddi heç nə çıxmadı. Ola bilsin ki, mən o

fikirlə çalırdım ki, mən bəstəkar olacağam. 

Mən  evimizin çardağında kimyəvi

reaktivlərlə dolu yaşik tapdığım andan, erkən

yaşlarımdan kimyaya marağım yaranmışdı.

Bu reaktivləri mən doğulmamışdan əvvəl vəfat

etmiş dayım qoymuşdu. Mən  həmçinin bizim



şəhərciyin  kitabxanasında olan, kimyaya aid

bütün kitabları oxumuşdum. Onda mənim



cəmi 13 yaşım var idi. Mənim kimyəvi

təcrübələrim məndə heyranlıq yaradırdı.

Xoşbəxtlikdən bununla belə mən yaşadım və

kimyaçı oldum.  



Öz ailəniz haqqında danışın.

Atam arxitektor, anam ev xanımı idi. Mənim

ulu babalarım XIV əsrdən Vinterturda yaşamışdı,

mən bu yerə çox bağlıyam və indi yerli məşhur

olmaq çox qəribə gəlir.

Asiya incəsənəti ilə Siz necə maraqlandınız?

Məni dini incəsənət həmişə

maraqlandırmışdı, ona görə yox ki, mən

dindaram. Bu, həmişə emosional incəsənətdir,

o, insanın ən dərin hisslərini əks etdirir. Burada

rəssamlar şöhrət üçün işləmirlər, onlar sadəcə

öz dərin inamlarını  ifadə edirlər. Eyni motivləri

ən müxtəlif dinlərdə tapmaq olar. Mən alim

olduğumdan bizim ös şəxsi hisslərimizdən uzaq

olan abstrakt anlayışlar haqqında narahat ola



65

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013




bilirəm və mən bunu incəsənətin dini

aspektlərində tapa bilirəm və bu zaman hətta

mənə rəssam olmaq lazım gəlmir. 

Tibet incəsənəti özünün əyani ifadəsində

olduqca çox açıqdır, odur ki,  mənə ona yol

tapmaq digər növ dini incəsənətlərə yol

tapmaqdan asandır. Biz 1968-ci ildə ABŞ-dan

qayıdarkən ilk dəfə tibet incəsənəti ilə tanış

olduq.

Biz uşaqları bir başa evə göndərdik və



özümüz Asiyadan keçməklə getdik. Məhz onda

biz həqiqi tibet incəsənəti kolleksiyasının ilk

predmetlərini aldıq.

İndi bizim evimiz belə şeylərlə doludur.



Xanım Ernst Sizin marağınızı paylaşır?

Bu, onun xoşuna gəlir, baxmayaraq ki,

rasional nöqteyi-nəzərdən onu bu

maraqlandırmır. Təhsilinə görə o, ibtidai məktəb

müəllimidir və musiqi ilə çox maraqlanır. O,

oxuyur və skripka çalır. Biz ABŞ-a köçdüyümüz

zamandan o, işləmir. Bizim üç uşağımız var,

30 və 27 yaşlı iki qızımız və 22 yaşlı oğlumuz.

Böyük qızım uşaq baxçasında tərbiyəçidir və

incəsənət ilə maraqlanır. 

Kiçik qızım ibtidai məktəb müəlliməsidir

və musiqi ilə maraqlanır. Oğlum Sürixdə

psixologiyanı öyrənir. Onlar elm ilə məşğul

olmaq istəmirlər və onlara mənim ətrafımdakı

hay-küy xoş gəlmir.

Hansısa ictimai problem ilə məşğul

olursunuzmu?

Məni belə bir məsələnin həllinə cəlb etdilər

ki, İsveçrənin Avropa ittifaqının tədqiqat

layihələrinə qoşulmasının lazım olub olmadığını

bildirək. Biz beş Nobel mükafatçıları dövlətə

məktub yazaraq imzaladıq. Biz dedik ki,

hökümət əvvəlcə elminə dəstək vermək üçün

ayrılmış pulu Brüsselə göndərərkən diqqətli

olmalıdır. Biz buna skeptik yanaşdıq. Əgər

İsveçrə alimləri qalan Avropadan təcrid olunsaydı

başqa iş idi. Axı bu heç də belə deyil.

Elmdən daha çox beynəlxalq olan heç nə



yoxdur və biz beynəlxalq əməkdaşlığa çox

güclü  cəlb olunmuşuq.Amma bizə  o fikir



xoş gəlmir ki, o xaricdən proqramlaşdırılır.

Mən həmçinin İsveçrə milli elm fondu vasitəsi

ilə elmi dəstəkləməklə də  məşğulam.

Bizim söhbətimizə Siz nəyisə əlavə etmək

istərdinizmi?

İndi məni narahat edən bir problem var.

Bu, cəmiyyət və elm arasındakı münasibətdir.

Mən düşünürəm ki, bu, bəşəriyyətin gələcəyini

müəyyənləşdirir. Elm məlum çətinlikləri yaratsa

da bütün bu problemlərdə  elmi günahlandırmaq

doğru deyil. Elm təbii  maraqdan irəli gəlir və

elm və texnalogiyasız bəşəriyyət heç vaxt bu

gün olduğu kimi ola bilməzdi. Elmsiz biz

inkişafın olduqca primitiv mərhələsində qalardıq.

Gələcəkdə biz çoxlu ciddi yaşam problemləri

ilə  qarşılaşmalı olacayıq ki, onları daha yüksək

dərəcədə elmi tətbiq etməklə həll etmək olar.

Elm və texnologiya insan təbiətinin bir hissəsidir

və biz ondan imtina edə bilmərik. Mən

düşünürəm ki, ictimaiyyət elmin vacibliyini

yaxşı başa düşməsi çox əhəmiyyətlidir. Biz

alimlər cəmiyyəti və siyasətçiləri daha aktiv

məlumatlandırmalı və tərbiyə etməliyik. Biz

fil sümüyündən qüllədə təhlükəsiz qalmağa

özümüzə imkan verə bilmərik.

Biz bəşəriyyətin gələcəyi naminə cəmiyyət

ilə mübahisə etməliyik.

Bu məsələ Sizi çoxdan narahat edir?

Mən mükafat alan vaxtdan. Amma məndə

elmə həmişə ziddiyətli münasibət olub. Mən

ondan qüssələndim və  onun vacibliyini gördüm,

amma həm də onun  yaratdığı təhlükələri də

gördüm. 

Biz onunla öz şəxsi qüsurlarımızla yaşamağı

bacarmalı olduğumuz kimi yaşamalıyıq.

66

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013



Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə