yüksək deyildi. Bu siqnallarda iştirak edən
qarşılıqlı təsir çox zəifdir və onları ölçmək
çətindir.
Mən 1957-ci ildə doktorluq dissertasiyası
(fəlsəfə doktoru) üzərində işə başladım və 1962-
ci ildə başa çatdırdım. (FATM-də professor
Qans Primas və professor Qans Qünterxardın
rəhbərliyi altında).
Sonra 1963-cü ildə “Verian Assoşieyts”
şirkətinə (Kaliforniyada, Palo-Altoda) işə
keçdim. Məni həmişə həssaslıq problemi
düşündürmüşdü və həmişə məni o qıcıqlandırırdı
ki, eksperimentlərdə lazimi siqnalları şumdan
(tıqqıltıdan) ayırmaq çətin idi. Mən əmin idim
ki, üsul praktiki əhəmiyyət kəsb etməsi üçün
bu problem həll olmalıdır.
Palo-Altoda mən cihazqayırma ilə məşğul
idim və Ueston A.Anderson ilə işləyirdim. Biz
birlikdə belə fikrə gəldik ki, həssaslığı artırmaq
üçün furl-dəyişdiriciləri daxil olan çoxkanallılıq
prinsipini istifadə etmək olar. İdeya sadədir,
onu köhnə pianinonun tənzimlənməsi ilə
müqayisə etmək olar. Hesab edək ki, pianinoda
bütün toxmaqcıqlar (klaviaturalar) var, amma
bir neçə sim qalmışdır. Tox maqçıqlar üzərində
solda, növbə ilə bir toxmaqcığı digərinin ardınca
basmaqla keçərək hansı simin qaldığını
aydınlaşdırmaq olar.
Bu yorucu eksperimentdir, siz çox toxmaq -
cıqlar üzərinə basa bilərsiniz və nəhayət aşkar
edə bilərsiniz ki, deyək ki, dörd sim qalıb.
Daha yaxşı üsul var. Məsələn, siz eyni vaxtda
bir neçə toxmaqcığı basırsınız və cavabların
hansısa supermövqeyini alırsınız. Əgər ayrı-
ayrı səsləri aydınlaşdırmaq olmursa onlar üçün
furl-düzləndirmə istifadə olunur. Biz ayrı-ayrı
cavabları almaq üçün bütün spektr boyu keçmirik
(bir atomdan digərinə keçməklə), eyni zamanda
bütün atomlardan cavab alırıq və sonra
riyaziyyatın köməyi ilə onları tərkib hissələrinə
ayırırıq.
Əvvəlcə 1965-ci ildə biz işimizi çap etdirmək
istədik və əlyazmamız iki dəfə Kimyəvi fizika
jurnalı (Journal of Chemical Physics)
tərəfindən rədd olundu. Etiraz ondan ibarət
idi ki, bu, molekullara aid deyildi, fundamental
əhəmiyyət kəsb etmirdi və ümumiyyətcə nə
iləsə həqiqətən yeni deyildi. Nəhayət biz bu
məqaləni elmi cihazların xəbərlərində (Reviews
of Scientific İnstruments. 1966, 37,93) çap
etdirdik. Və bu ideyaya patent aldıq.
Və ideya tezliklə tətbiq tapdı?
O vaxt mən NMR-spektroskopiyası
sahəsində aparıcı olan cihazqayırma şirkətində
işləyirdim. Həmin şirkət yeni seriya cihazlar
işləyib hazırlamışdılar, amma, müəlliflər yeni
cihazlara fure-düzləndiricilər daxil etmək
istəmirdi. O vaxt səsi yox etmək üçün sahə
modulyasiyası istifadə olunurdu, bu halda da
sinxronlaşdırma problemi ilə əlaqədar olaraq
eyni zamanda impuls həyəcanlandırmanı istifadə
etmək olmurdu. Onlar fure-düzləndirmənin
əhəmiyyətini başa düşmürdülər və onu tətbiq
etmək istəmirdilər.
Nəhayətdə onların rəqibi olan “Bruker
Analitikal İnstruments” patent razılaşması
əsasında fure-düzləndiricili NMR-spektrosko -
piyanı həyata keçirdi və ilk belə cihazı 1969-
cu ildə yaratdı.
Sizin hansısa başqa bir işinizi xüsusi
ayırmaq istərdinizmi?
Bu və ya digər halda bizim əksər işlərimiz
fure-düzləndiricilər ilə əlaqədardır. Əvvəlcə
biz bir ölçülü fure-düzləndirici təklif etdik.
Sonra növbə iki ölçülü fure-düzləndiriciyə çatdı
və bu, biomolekulların strukturunu müəyyən
etmək üçün olduqca əhəmiyyətli idi.
Adi bir ölçülü spektr sadədir, molekulun
strukturunu müəyyən etmək üçün kifayət qədər
məlumata malik deyil.
Burada iki və üç ölçülü spektroskopiya
kömək edə bilər. Bu spektroskopiya növləri
korrelyasiya məlumatları verir ki, onlarda
molekullarda əlaqələr arasındakı məsafəni və
bucaqları ölçməyə imkan verir.
İkiölçülü spektroskopiyanın əsas ideyası
1971-ci ildə Brüsseldən olan professor Jan
Yener tərəfindən irəli sürülmüşdü, professor
Kurt Vutrix isə biomolekulların quruluşunun
müəyyən olunması üçün onun tətbiqi ilə çox
məşğul olmuşdu. Biz ilk ikiölçülü ekspe
-
62
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013
rimentlərimizi 1974-cü ildə apardıq. Həmin
vaxtda da biz fure- virtuallaşmanı mümkün
tibbi məksədlər üçün reallaşdırdıq və bu, yenə
də fure-düzəldirmə ideyasına əsaslanırdı. NMR
üçün virtuallaşdırma prinsipinin özü 1970-ci
illərin əvvəllərində Pol Lauterbur tərəfindən
təklif olunmuşdu. Biz yalnız bu üsulu daha
səmərəli etdik. Bunun üçün eyni eksperimentdə
cavabların fure-düzləndirilməsi zamanda asılı
olan maqnit sahəsi qradientinə istifadə etdik.
Bu yolla insanın başının və ya bədəninin
təsvirini almaq olar.
Biz heteronüvəli rezonans sahəsində də bir
əhəmiyyətli yenilik etdik. Məsələn, indi karbon-
13 də rezonans kimi əhəmiyyətlidir. Bu, əsasdır,
çünki, karbon atomları molekullarda məhz
kimyəvi təsir baş verən yerdə yerləşir, protonlar
isə çox vaxt kənarlarda yerləşir. Həm də karbon-
13 nüvələri öz ətraflarındakı dəyişmələrə çox
həssasdırlar. Amma karbon-13 çox az rast gəlir,
yüzlərlə karbon atomuna biri və onun maqnit
momenti də çox kiçikdir. Nəticədə kiçik
siqnal/şum nisbəti alınır və siqnalı gücləndirmək
üçün tədbir görmək lazımdır. Mümkün olan
çıxış yollarından biri odur ki, karbon-13 spinləri
ilə protonların spinləri arasında əlaqələr pozulsun
ki, çoxlu sayda zəif siqnallar bir neçə güclü
siqnallara çevrilsin. Belə “çalxalama” üçün
çoxdan məlum olan radiotezliklər sahələrinin
toplanması üsulunu istifadə etmək olar. Bizim
xidmətimiz ondan ibarətdir ki, əlaqələrin geniş
zolaqlı pozulması üsulunu daxil etdik ki, bu
halda protonların hamısı eyni zamanda karbon-
13-dən ayrıla və əksinə, yenidən birləşə bilər.
Rentgen kristalloqrafiyası və NMR
spektroskopiyası zülalların üçölçülü strukturu
haqqında məlumat verir. Onlar bir-biri ilə
necə rəqabət aparır və ya bir-birini necə
tamamlayır?
Burada praktiki aspektlər var. Rentgen
kristalloqrafiyanı istifadə etmək üçün
monokristal yetişdirmək lazımdır. Əgər bu
mümkün deyilsə, onda NMR-spektroskopiya
işə başlayır. Əhəmiyyətli odur ki, NMR-
spektroskopiya bu bioloji aktiv molekulların
təbii mühiti olan məhlullarda işləyir. Digər
tərəfdən, NMR-spektroskopiya öz məhdu
-
diyyətlərinə malikdir. Rentgen kristalloqrafiya
üsulunu istənilən ölçülü molekullara tətbiq
etmək olar; molekul kütləsinin ölçüsünün
məhdudiyyəti yoxdur, hətta o, milyon və daha
çox ola bilər. NMR nisbətən kiçik molekullarla
məhdudlaşır. Hazırda hədd hardasa 20-30
kilodalton arasındadır. Bununla yanaşı artıq
aşkar edilmişdir ki, böyük zülallar kristallaşma
zamanı öz quruluşunu çox az dəyişir. Kristallik
zülallarda su çoxdur, 50% və ya hətta çox,
odur ki, hansı mənadasa belə molekul da öz
təbii mühitində olur. Kiçik molekulların
kristalları üçün əlbəttə bu, belə deyil; bu halda
molekullar arası effekt daha əhəmiyyətli ola
bilər.
Məhlulda NMR ilə işləməyin üstünlüyü
ondan ibarətdir ki, pH-ın, duzların qatılığının
dəyişməsi nəticəsində strukturun dəyişməsini
izləmək olur, substrakt əlavə edərək onun
əlaqələnib əlaqələnmədiyinə baxmaq olur və
s. Bütün bu dəyişmələri həmin anda NMR
spektrdə görmək olar. Rentgen şüaları ilə bu,
mümkün deyil. NMR-in ümumi üstünlüyü
molekulların dinamikasının tədqiqidir, bu isə
mütəhərrik molekullar üçün xüsusilə
əhəmiyyətlidir. NMR-spektroskopiyanın köməyi
ilə aparılan tədqiqatların zaman miqyası olduqca
ləng proseslərdən 20-30 pikosaniyəyə qədər
dəyişir, amma əhəmiyyətli bioloji hadisələr
ləng baş verir, əsasən mikrosaniyə və ya hətta
millisaniyə həddində. Bu şəraitlərdə NMR
imkanları unikaldır. Biz həmçinin konkret
“casuslara” müraciət edərək molekulun ayrı-
ayrı sahələrinə nəzər yetirə bilərik və onların
dəyişmələrdə iştirakını müəyyən edə bilərik.
NMR çox seçici üsuldur və bu da onun
belə faydalı olmasının səbəblərindən biridir.
NMR üçün hər şey necə başladı?
Hər şey İsveçrəli, ABŞ-a köçmüş və
Stanfordda işləyən Feliks Bloxun və Harvardda
Edvard Persellin işləri ilə başladı. Onlar eyni
63
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013
vaxtda, ilk dəfə olaraq 1945-ci ildə
kondensləşmiş fazada NMR ilə təcrübələri
başladılar.
Lakin, maqnit rezonansı üzrə ən birinci işi
İsidor Rabi 1939-cu ildə aparmışdı. Bu, qaz
fazada molekulyar dəstələrdə eksperiment idi.
Buradan nəticə çıxarmaq oldu ki, oxşar
təcrübələri kondensləşmiş maddədə də aparmaq
olar.
Rentgen şüaları ilk olaraq tibbdə istifadə
olundu, sonra isə elmdə istifadə başlandı.
NMR ilə isə əksinə oldu.
1946-cı ildə necə olubsa, bir dəfə Edvard
Perselldən soruşublar ki, nə zamansa NMR-i
kimyada istifadə etmək mümkün olacaqmı və
o demişdi: yox, heç vaxt – bu kimya üçün
mütləq faydasızdır. O vaxt bu, nüvənin
quruluşunu öyrənmək məksədi ilə nüvə maqnit
momentini olduqca dəqiq ölçülməsinin əsas
fiziki üsullarından biri idi.
Kimyaya və biologiyaya keçid çox ləng
oldu. Sonra, NMR ləng olaraq, nəhayət tibbə
gəlib çatdı. Bu, əslində hadisələrin təbii gedişi
idi. Amma rentgen şüaları demək olar ki, bir
başa klinik istifadəyə atıldı və artıq iki il sonra
bütün xəstəxanalarda adamları rentgenə salmaq
üçün son dərəcə böyük rentgen aparatları
dururdu. Bu, olduqca sürətlə baş verdi. NMR-
də isə bu, bir neçə on illər vaxt tələb etdi. Yenə
də burada həssaslıq problemi var idi, çünki,
siqnalı şumdan ayırmaq həqiqətən çətin idi.
1970-ci illərin əvvəllərində düşünmək
olmazdı ki, NMR-in köməyi ilə insan bədəninin
təsvirini almaq olar. Hətta 1974-cü ildə biz
fure-vizuallaşdırmanı təklif etdiyimiz zaman
mən buna inanmazdım.
Kim birinci olaraq insanı bu böyük maqnitə
qoydu?
İlk həqiqi vizuallaşdırma üzrə eksperimenti
Pol Lauterbur 1972-ci ildə aparmışdır.
Mən belə başa düşürəm ki, siz öz başınızın
NMR – təsvirini çəkmisiniz. Bu tibbi maraqlar
baxımındanmı edilmişdir?
Yox, bu sadəcə əyləncə idi və mən ona
görə məyus oldum ki, hər şey olduqca “normal”
görünürdü.
Əksər NMR laboratoriyalarda maqnit
sahəsi nə qədər böyük olursa, bir o qədər
fəxr edirlər.
Belə olmamalıdır. Mən adətən deyirəm ki,
yalnız pis spektroskopistlərə bahalı spektrometr
lazımdır. Əlbəttə, bu ondan asılıdır ki,
spektrometr nəyə lazımdır. Əgər siz yeni
eksperiment sxemləri və yeni yanaşmalar
yaratmaq istəyirsinizsə, onda zəif sahələrdə də
işləmək olar. Yox, əgər siz mürəkkəb molekulları
tədqiq edirsinizsə, onda güclü sahə lazımdır.
NMR-in əldə olunan ən yüksək tezliyi
necədir?
Hal hazırda 800 MHe. Birinci belə cihaz
yenicə Frankfurtda, mənim keçmiş
əməkdaşlarımdan birinin laboratoriyasında
qurulub. Bu, maksimumdur, eyni zamanda 750
MHe indi bu və ya digər dərəcədə adi
kəmiyyətdir. Bütün dünyada təxminən 20 belə
cihaz var.
Əgər mümkündürsə Siz irəli getmək
istəyirsinizmi?
Əlbəttə, yaxşı olardı ki, daha güclü maqnit
sahəsi olsun, amma burda sərf olunmuş güc və
alınan nəticənin balansı məsələsi yaranır. Kobud
gücün köməyi ilə 1000 MHe qədər də çatmaq
olardı, amma bu, olduqca baha olardı. İrəli
getmək üçün yüksək keçiricilikli materiallar
sahəsində inkişaf vacibdir.
Hazırda Sizin elmi maraqlarınız necədir?
Əgər NMR-ə aid söhbəti davam etdirsək,
indi məni molekulların dinamiki xassələrinin
tədqiqinin praktiki üsullarının işlənib
hazırlanması maraqlandırır.
Molekulun quruluşunun özü az sayda
parametrlərin köməyi ilə müəyyən olunur.
Molekulun və ya başqa obyektin dinamikasını
təsvir etmək daha çox çətindir. Molekulları
zaman daxilində izləmək lazım gəlir, ölçmə
üsulları mürəkkəbdir və çoxlu miqdarda
məlumatlar toplamaq lazım gəlir.
Molekuların dinamikasını təsvir etmək üçün
64
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013
biz həmişə sadələşmiş modeldən istifadə edirik.
İndi məni bu problemə ən yaxşı tərzdə
yaxınlaşma problemi maraqlandırır.
Bundan başqa bərk cismin NMR-i də var
və onun adi tətbiqi mayelərin NMR-nə
nəzərən az inkişaf edib. Burada mürəkkəb
anizotrop xassələr rol oynayır. Bu da həmçinin
indi məni düşündürür.
Hazırda biz qeyri müntəzəm materiallarda
müntəzəmləşmə hadisəsini tədqiq edirik,
məsələn, şüşəyəbənzər materiallarda lokal
nizamlılığı. Bu sahələrdə çox şey etmək lazımdır
və biz bununla məşğuluq.
Gəlin yenidən Sizin həyatınızın tarixinə
müraciət edək. Siz məktəbə (FATM) necə
qayıtdınız?
Xarici səbəb o oldu ki, mən İsveçrəyə
qayıtmaq təklifi aldım. Mən dissertasiya
yazarkən rəhbərim olmuş professor Primas
ixtiraçı NMR-spektroskopist idi, amma onu
eksperimental işlər qane etmirdi və o, getdikcə
daha çox nəzəriyyəçi olurdu və hətta fəlsəfəyə
meyl edirdi. Onun tədqiqat qrupuna rəis tələb
olunduğundan məni FATM-ə geri çağırdılar.
Mən uzun müddət tərəddüd etdim ki, bu
təklifi qəbul etməyə dəyərmi, axı bu təminatsız
iş və ştatsız vəzifə idi. Mən çoxlu problemləri
həll etməli oldum və bir il sonra məndə əsəb
pozğunluğu oldu. Birləşmiş Ştatlarda həqiqətən
də mənə olduqca yaxşı idi.
Sizin qayıtmanızın həqiqi səbəbi nə oldu?
Həqiqətdə mən vətənə qayıtmaq
istəyirdim. Mən ona bağlı idim. Doğulduğum
ölkə üçün işləməyin böyük mənası var. Mən
sadəcə vəziyyətdən yüngül çıxış tapmış qaçaq
oğlan istəmirdim. Mən, yalnız məktəbə yox,
İsveçrəyə qayıtmaq istəyirdim.
“Verian”- ın tədqiqat bölməsində az çox
akademik atmosfer var idi. Biz nə istəsək edə
bilərdik, sənaye tədqiqatlarından universitet
tədqiqatlarına keçid çox da kəskin deyildi.
Amma Palo – Altoda bizim müəyyən
motivasiyamız var idi. Biz kompaniyaya, onun
gəliri üçün işləyirdik, hətta, baxmayaraq ki,
mənim ən əhəmiyyətli işlərimi kompaniya
istifadə etmədi.
Son nəhayətdə mənim universitet həyatına
qayıdışım uğurla keçdi, amma olduqca çətin
oldu, xüsusən birinci bir neçə il.
Sizin əsas probleminiz nə idi?
Böyük hissəsi adamlarla münasibət idi.
İsveçrə kiçik ölkədir və bir də ABŞ-da olan
fəza və vəsait yoxdur. Mən güclü təzyiq hiss
etdim və hiss etdim ki, məndə olan qabiliyyəti
yaxşı istifadə edə bilmirəm.
NMR spektroskopiyadan başqa Sizin daha
hansı marağınız var?
Daha iki maraq sahəsi var. Onlardan biri
musiqi, digər asiya incəsənəti. Olub ki, kiçik
orkestrdə violonçeldə çalmışam, amma bundan
ciddi heç nə çıxmadı. Ola bilsin ki, mən o
fikirlə çalırdım ki, mən bəstəkar olacağam.
Mən evimizin çardağında kimyəvi
reaktivlərlə dolu yaşik tapdığım andan, erkən
yaşlarımdan kimyaya marağım yaranmışdı.
Bu reaktivləri mən doğulmamışdan əvvəl vəfat
etmiş dayım qoymuşdu. Mən həmçinin bizim
şəhərciyin kitabxanasında olan, kimyaya aid
bütün kitabları oxumuşdum. Onda mənim
cəmi 13 yaşım var idi. Mənim kimyəvi
təcrübələrim məndə heyranlıq yaradırdı.
Xoşbəxtlikdən bununla belə mən yaşadım və
kimyaçı oldum.
Öz ailəniz haqqında danışın.
Atam arxitektor, anam ev xanımı idi. Mənim
ulu babalarım XIV əsrdən Vinterturda yaşamışdı,
mən bu yerə çox bağlıyam və indi yerli məşhur
olmaq çox qəribə gəlir.
Asiya incəsənəti ilə Siz necə maraqlandınız?
Məni dini incəsənət həmişə
maraqlandırmışdı, ona görə yox ki, mən
dindaram. Bu, həmişə emosional incəsənətdir,
o, insanın ən dərin hisslərini əks etdirir. Burada
rəssamlar şöhrət üçün işləmirlər, onlar sadəcə
öz dərin inamlarını ifadə edirlər. Eyni motivləri
ən müxtəlif dinlərdə tapmaq olar. Mən alim
olduğumdan bizim ös şəxsi hisslərimizdən uzaq
olan abstrakt anlayışlar haqqında narahat ola
65
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013
bilirəm və mən bunu incəsənətin dini
aspektlərində tapa bilirəm və bu zaman hətta
mənə rəssam olmaq lazım gəlmir.
Tibet incəsənəti özünün əyani ifadəsində
olduqca çox açıqdır, odur ki, mənə ona yol
tapmaq digər növ dini incəsənətlərə yol
tapmaqdan asandır. Biz 1968-ci ildə ABŞ-dan
qayıdarkən ilk dəfə tibet incəsənəti ilə tanış
olduq.
Biz uşaqları bir başa evə göndərdik və
özümüz Asiyadan keçməklə getdik. Məhz onda
biz həqiqi tibet incəsənəti kolleksiyasının ilk
predmetlərini aldıq.
İndi bizim evimiz belə şeylərlə doludur.
Xanım Ernst Sizin marağınızı paylaşır?
Bu, onun xoşuna gəlir, baxmayaraq ki,
rasional nöqteyi-nəzərdən onu bu
maraqlandırmır. Təhsilinə görə o, ibtidai məktəb
müəllimidir və musiqi ilə çox maraqlanır. O,
oxuyur və skripka çalır. Biz ABŞ-a köçdüyümüz
zamandan o, işləmir. Bizim üç uşağımız var,
30 və 27 yaşlı iki qızımız və 22 yaşlı oğlumuz.
Böyük qızım uşaq baxçasında tərbiyəçidir və
incəsənət ilə maraqlanır.
Kiçik qızım ibtidai məktəb müəlliməsidir
və musiqi ilə maraqlanır. Oğlum Sürixdə
psixologiyanı öyrənir. Onlar elm ilə məşğul
olmaq istəmirlər və onlara mənim ətrafımdakı
hay-küy xoş gəlmir.
Hansısa ictimai problem ilə məşğul
olursunuzmu?
Məni belə bir məsələnin həllinə cəlb etdilər
ki, İsveçrənin Avropa ittifaqının tədqiqat
layihələrinə qoşulmasının lazım olub olmadığını
bildirək. Biz beş Nobel mükafatçıları dövlətə
məktub yazaraq imzaladıq. Biz dedik ki,
hökümət əvvəlcə elminə dəstək vermək üçün
ayrılmış pulu Brüsselə göndərərkən diqqətli
olmalıdır. Biz buna skeptik yanaşdıq. Əgər
İsveçrə alimləri qalan Avropadan təcrid olunsaydı
başqa iş idi. Axı bu heç də belə deyil.
Elmdən daha çox beynəlxalq olan heç nə
yoxdur və biz beynəlxalq əməkdaşlığa çox
güclü cəlb olunmuşuq.Amma bizə o fikir
xoş gəlmir ki, o xaricdən proqramlaşdırılır.
Mən həmçinin İsveçrə milli elm fondu vasitəsi
ilə elmi dəstəkləməklə də məşğulam.
Bizim söhbətimizə Siz nəyisə əlavə etmək
istərdinizmi?
İndi məni narahat edən bir problem var.
Bu, cəmiyyət və elm arasındakı münasibətdir.
Mən düşünürəm ki, bu, bəşəriyyətin gələcəyini
müəyyənləşdirir. Elm məlum çətinlikləri yaratsa
da bütün bu problemlərdə elmi günahlandırmaq
doğru deyil. Elm təbii maraqdan irəli gəlir və
elm və texnalogiyasız bəşəriyyət heç vaxt bu
gün olduğu kimi ola bilməzdi. Elmsiz biz
inkişafın olduqca primitiv mərhələsində qalardıq.
Gələcəkdə biz çoxlu ciddi yaşam problemləri
ilə qarşılaşmalı olacayıq ki, onları daha yüksək
dərəcədə elmi tətbiq etməklə həll etmək olar.
Elm və texnologiya insan təbiətinin bir hissəsidir
və biz ondan imtina edə bilmərik. Mən
düşünürəm ki, ictimaiyyət elmin vacibliyini
yaxşı başa düşməsi çox əhəmiyyətlidir. Biz
alimlər cəmiyyəti və siyasətçiləri daha aktiv
məlumatlandırmalı və tərbiyə etməliyik. Biz
fil sümüyündən qüllədə təhlükəsiz qalmağa
özümüzə imkan verə bilmərik.
Biz bəşəriyyətin gələcəyi naminə cəmiyyət
ilə mübahisə etməliyik.
Bu məsələ Sizi çoxdan narahat edir?
Mən mükafat alan vaxtdan. Amma məndə
elmə həmişə ziddiyətli münasibət olub. Mən
ondan qüssələndim və onun vacibliyini gördüm,
amma həm də onun yaratdığı təhlükələri də
gördüm.
Biz onunla öz şəxsi qüsurlarımızla yaşamağı
bacarmalı olduğumuz kimi yaşamalıyıq.
66
ELM DÜNYASI
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013
Dostları ilə paylaş: |