Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1

Bartonun Texas  ştatında, Ostində 1988-ci ilin fevralında Maykl Düara verdiyi sual: 

Əgər 1 və 2 CH2Cl2-də otaq temperaturunda və qaranlıqda saxlandıqda sürətli reaksiya

gedir və adduktun miqdari alınmasına gətirib çıxarır. Bu adduktun quruluşu necədir?

Cavab: 

Yox, mən heç də sərt adam deyiləm. Mənim istədiyim bir şey var ki, o da ondan ibarətdir ki,

mən istəyirəm ki, əməkdaşlarım mən işlədiyim qədər işləsinlər, dünyada daha çox qəbul olunduğu

kimi professordan  daha çox işləməsin. Maykl Düara gəldikdə mən sadəcə Düarın bəzi kiçik

məsələlərə  yanaşmasını istifadə etdim. Mən onlar haqqında düşündüm və onları həll etdim.

Mənim tanıdığım daha gənc Maykl mənim məsələmi  asanlıqla həll edə bilərdi. Görünüz

hesablamaları həddən artıq istifadə etmə ona pis təsir etmişdir. Mən o məsələni xatırlayıram. 

Kim Sizin ən yaxşı müəlliminiz, həmkarınız, şagirdiniz olmuşdur?

Bu aydındır: əlbəttə ki, mən özüm.

Hesablama kimyasını  uğurları sayəsində təbii maddələr kimyası dəyişmişdirmi?

Təbii maddələr kimyası dəyişmişdir. Ona görə ki, kompüter rentgen kristalloqrafiyasına təsir

etmişdir və heyranedici güclü NMR üsulu sayəsində də dəyişikliklər baş vermişdir. Quruluş

asanlıqla təyin olunur və artıq bunda xüsusi çətinlik yoxdur. Əlbəttə, hesablama kimyası strukturu

başa düşməyə  kömək edir. Mexanizmlərin aydınlaşdırılmasında daha çox kömək edir.

Siz müxtəlif ölkərərdə istefa sistemini şərh edə bilərsinizmi? 

Mən artıq bu suala cavab verdim. Mənim şəxsi qərarım ondan ibarətdir ki, mən o vaxt

istefaya gedərəm ki, artiq mənim tədqiqatlarım üçün pul ayırmağa kimisə inandıra bilməyim.

Əlbəttə, mən öz şəxsi pullarımı da xərcləyəcəm. 

Barton 1998-ci ilin martın 16-da vəfat etmişdir.

19

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013

N

O

S

C

R

O

COEt

CO

2

Et

N

N

O

1

N

O

S

C

R

O

COEt

CO

2

Et

N

N

O

N

O

S

N

CO

2

Et

N

EtO

2

C

C

R

O

N

O

S

N

N

C

CO

2

Et

OEt

O

C

R

O

1

---

20

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013

1975-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatına

layiq görülmüş

Con Uorkap Kornfort (1917-2013)

Kornfort 1917-ci ilin sentyabrın 7-də Avstra -

liyada Sidney şəhərində  anadan olmuşdur.

Sidney və Oksford (1939-cu ildən) univer 

-

sitetlərində  oxumuşdur.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı  R.

Robinsonun  rəhbərliyi ilə penisillinin quruluşunu

aydınlaşdırmaq üzrə İngilis-Amerika proqramında

iştirak etmişdir. 1946-1962-ci illərdə tibbi təd -

qiqatlar üzrə şurada (Böyük Britaniya) işləmiş,

1962-1975-ci illərdə “Şell” firmasının kimyəvi

enzimologiya laboratoriyasının direktoru, 1975-

ci ildən Sussek Universitetinin professoru

olmuşdur.  Əsas elmi işləri stereokimya və

bioüzvi kimyaya aiddir. 1951-ci ildə  qeyri

aromatik ste 

roidin ilk total sintezini həyata

keçirmişdir. Xoles 

terinin biosintezinin

mexanizmini aydın laşdırmışdır. Bu işin gedişində

“nişanlanmış  sələf” üsulunun in 

kişafına

fundamental xidmət göstərmişdir. 

1959-cu ildə uyğun xlorhidrinlərdən sis və

ya trans olefinlərin stereospesifik sintezini kəşf

etmişdir. 

Bu sintezdə xlorhidrinlər epoksidlərə çevrilir,

epoksid hidrogen yodid ilə parçalanır və alınan

yodhidrinlər piridində fosforoksixlorid və qalay

xloridin qarışığı ilə  reduksiya olunur.

Kornfort ilk dəfə olaraq N-asetilneyramin

turşusunu, o-oksazolu sintez etmişdir.

1975-ci ildə “Fermentativ kataliz reaksiya -

larının stereokimyası üzrə işlərinə görə” kimya

üzrə Nobel  mükafatına layiq görülmüşdür. 

Qeyd edim ki, İştvan Xarqittai 1997-ci ilin

sentyabrın 13-də Böyük Britaniyada Lüesdə

Kornfortun evində ondan maraqlı  müsahibə

almışdır. Bu müsahibə çox maraqlı olduğu üçün

oxuculara onun mətnini təqdim etməyi vacib

saydıq.

Gəlin Sizin mənşəyiniz və təhsilinizdən

başlayaq.

Mən ailənin dörd uşağından ikinci idim.

Mənim atam məktəb müəllimi idi. Anam ailə

qurana qədər mama işləyirdi. Mən Sidneydə

doğulmuşam, amma beş il Yeni Cənubi Uelsin

şimalı kənd hissəsində, Armideyldə yaşamışam.

Atam ingilis idi, anamın ailəsi isə çoxdan

Avstraliyada yaşamışdı. Anam öz Eypper adını

1852-ci ildə Almaniyadan köçmüş və irland

qızla evlənmiş alman missionerindən almışdır.

Beləliklə, məndə alman, irland və ingilis qanı

Con Uorkap Kornfort 

(1917-2013)

---

qarışmışdır. Mənim ailəmdə elm nümayəndələri

olmamışdır. 

Atam klassik dillərdən – latın və yunan

dillərindən dərs deyirdi.

Və siz də latın və yunan dillərini

öyrəndiniz?

Bəli. Və heç vaxt bundan təəsüflənmirəm.

Mənim elmi seçməyim karlığım ilə əlaqədar

idi. İlk dəfə mənim on yaşım olanda mənim

pis eşitməmi hiss etdilər, amma karlığın tam

olacağı  məlum deyildi. Mənimlə məhz belə

oldu.

Mən məktəbi qurtararkən artıq məlum oldu

ki, mən nə müəllim, nə də vəkil ola bilərəm.

Mən hüquqşünas olmaq istəyirdim. İndi sevinirəm

ki, hüquqşünas olmadım. Amma elə bir şey

tapmaq lazım idi ki, mənim pis eşitməyim fatal

maneə olmasın. O dövrdə mənim yaxşı kimya

müəllimim var idi və onun adı Leonard Basser

idi. Və mən bu fənn ilə maraqlandım.

Siz başqa fənlərlə də maraqlanırdınızmı?

Mən heç vaxt xüsusilə riyaziyyat ilə

maraqlanmamışam odur ki, yəgin ki, mən fizik

ola bilməzdim. Məni astronomiya maraqlandırırdı

və mənim fikrim var idi ki, biokimyanı öyrənim.

Amma o dövrdə biokimya başlıca olaraq tibb

məktəblərində analitik kimyanın bölməsi kimi

öyrənilirdi. Bu mənim xoşuma gəlmədi və  mən

ümumi kimyaya müraciət etdim. 

Mənim 16 yaşım olarkən Sidney

Universitetinə daxil oldum, həm də adlı təqaüd

ilə. Bu da məni təhsilə görə ödənişdən azad

etdi.

Bununla belə mənim  eşitmə qabiliyyətim

pisləşdi. O dövrdə tapıla bilən eşitmə aparatında

səsin təhrif olunması səbəbindən ondan istifadə

edə bilmirdim və yalnız az dərəcədə dodaqlara

görə başa düşürdüm.

Mən bundan

mühazirələrdə istifadə edə bilmirdim, çünki

dodaqlara görə oxuma tapmaca oyunu idi. Həmişə

oxuduğunu hansısa məzmunlu mətnə tərcümə

etmək lazım idi.

Bu, yeni ideyaların mənimsənilməsinin pis

üsulu idi. Mən bunu bəzən məndən məsləhət

almaq istəyən kar uşaqlara deməliyəm: onlar

universitetdə necə oxusunlar? Amma indi onlara

böyük kömək göstərilir.

Mən çox oxuyurdum, xüsusən ilk mənbələri.

O dövrdə kimya sahəsində iş üçün alman dilini

bilmək lazım idi. Mən məktəbdə alman dilini

yox, fransız dilini öyrənmişdim. Odur ki, mən

alman kimya mətni və  alman lüğəti götürdüm

və orda hər sözə baxdım, o vaxta qədər ki,

bütün sözlərin mahiyyətini başa düşdüm.

Artıq mən almanca çox asanlıqla oxuyuram,

amma qrammatikanı pis bilirəm.

Keçmişə müraciət edərək Siz kar uşaqlara

hansı  məsləhətləri verərdiniz: onların kimya

ilə məşğul olmalarına dəyərmi?

Bəli, əgər onları maraqlandırırsa. 

1939-cu ildə Siz Oksfordda oxumaq üçün

seçildiniz.

Rita və mən hər ikimiz bu hüququ qazandıq.

Rita universitetdə məndən bir il  qabaqda idi.

Hər il Avstraliyanın 6 universiteti üçün hər fənn

üzrə yalnız iki belə təqaüd verilirdi. Biz bir-

birimizdən asılı olmayaraq seçilmişdik. Biz hələ

biri-birimiz ilə heç çür bağlı deyildik, amma

hər ikimiz Oksforda gedərək ser Robert Robinson

ilə işləmək istəyirdik. O, seçim komissiyasının

tərkibində idi və yəqin ki, öz seçimində çox

inamlı idi:

O, hər ikimizə təqaüd verilməsinə nail oldu.

Robert Robinson ilə işləmək necə idi?

Mənim üçün bu, çox stimullaşdırıcı idi. Mən

heç vaxt onun dodaqlarından oxuya bilmirdim;

onun dodaqlarından oxumaq ən ali dərəcədə

çətin bir hal idi. Amma onun çox gözəl xətti

var idi və o, mənə deyiləsi olan hərşeyi yazırdı.

Biz ilk gündən mübahisə etməyə başlamışdıq.

Siz nədən mübahisə edirdiniz?   

Kimyəvi formullardan, strategiya haqqında,

bir çox elmi məsələlərdən. Əgər mən elmi ideya

irəli sürürdümsə, o, dərhal etiraz edirdi. Çox

güclü argument olmadan onunla mübahisəni

udmaq olduqca çətin idi. 

Robinson – İngold diskussiyasından nəyisə

danışa bilərsiniz?

Bir dəfə İngoldun Nobel mükafatına layiq

olduğunu deməklə mən onu çox kədərləndirdim.

21

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013

---