Devlet kýtaplari üÇÜNCÜ baski

Hazırlanalım
A
görseli ve özdeyi
şağıdaki
şleri inceleyerek soruları cevaplayınız.
SORULAR
Fotoğrafı inceleyerek düşüncelerinizi ifade ediniz.
Yukarıdaki sözleri görsel ile ilişkilendirerek düşüncelerinizi ifade ediniz.
Kendi yaşantınızda özgür olduğunuzu düşünüyor musunuz? Mutlak bir özgürlük var mıdır?
l
l
l
Ç. NE KADAR ÖZGÜRÜZ?
92
David Hume : “Özgürlük istek doğrultusunda bir eylemde bulunma ya da bulunmama gücünü ifade
eder.”
J hn Locke   : “Düşüncenin, isteğin ve iradenin olmadığı yerde özgürlük olmaz.”
o
Bizler doğduğumuz andan itibaren bir takım
davranışlarda bulunuruz. Bu davranışlarımızın nasıl
gerçekleştiği konusu ahlak felsefesi için önemli bir
problemdir. Çünkü gerçekleştirdiğimiz birçok davranış ahlaki
olarak nitelendirilemez. Bir davranışın ahlaki olması,
birtakım şartları taşımasına bağlıdır. Bu şartlardan biri kişinin
davranışta bulunurken iradesi ile seçim yapabilmesi, yani
özgürlük, diğeri ise özgür olarak yapılan seçimin sonuçlarının
üstlenilmesi yani sorumluluktur.
Uygulayalım-1
Aşağıdaki metni okuyunuz. Metnin sonundaki tabloda verilen açıklamalar ile kavramları
eşleştiriniz.

---

93
Bir yerde seçim hakkı bulunmuyorsa, zorlama var demektir ki, bu durumda özgürlükten söz edilemez.
Hayatımızda doğanın zorunlu yasalarına bağlı olarak yaşarız. Bir kuş gibi uçup, bir çita kadar hızlı
koşamadığımızdan veya yemek yeme, su içme zorunda oluşumuzdan ötürü özgür olmadığımızı söyleyebilir miyiz?
Ahlaki anlamdaki özgürlük doğa yasalarını ön plana alan bir anlayış değildir. Buradaki özgürlük iradi olarak seçim
yapabilmekle ortaya çıkar. Bu durum eylemde bulunan kişinin, iradesi ile başka bir şekilde davranabilecekken öyle
davranmamasıdır. İşte, irade özgürlüğü başlığı altında ifade edilen şey, bu inançtır. Çünkü burada bir "karar verme"
söz konusudur ve bu karar verme olgusu, eylemde bulunan kişinin özgürlüğünün işaretidir. İnsan, doğa yasalarının
bizleri belirlemesinin, eylemlerini kendi kararlarıyla tutarlı olacak şekilde düzenlemeye başlar ki, burada, bu
özgürce alınmış kararlar, artık kendi eylemlerini belirleyen motifler haline gelir. Bu irade özgürlüğü ile kişi iyi ile
kötü arasında seçim yapabilir. Seçimini yaparken iyiyi veya kötüyü seçmesinin sonucunda nelerin olabileceğini
bilir. Her şeye rağmen seçimini yapar yani sorumluluğu kabul eder, seçiminin sonuçlarına katlanır. Bu şekildeki bir
eylem yani özgürlük içerisinde gerçekleşmesi ve bunun sonucunda sorumluluğun kabul edilmesi ahlaki eylemi
oluşturur. İnsanın eylemde bulunurken özgür olup olamayacağı, özgür olabilirse ne kadar ve hangi şartlarda
olabileceği sorusu ahlak felsefesinin cevap aradığı bir soru olarak karşımıza çıkar. Bu sorulara ilişkin felsefe
tarihinde birçok farklı cevaplar verilmiş, bu cevapların oluşturduğu temel görüşler determinizm, indeterminizm,
otodeterminizm, liberteryanizm ve fatalizmdir.
göre insanlar ahlaki eylemlerde
bulunurken özgür değillerdir. Kişi eylemlerde bulunur-
ken birtakım etkenlerin zorunlu sonucu olarak o eylemi
gerçekleştirir. Bu durumda bir seçim söz konusu
değildir. Çünkü insan ve eylemleri rüzgâr karşısındaki
kuru bir yaprak gibidir. Birtakım şartlar sürekli bizim
seçimimizi belirler. Bu nedenle insanlar yapmış
oldukları eylemin sorumluluğunu taşımaz ve bu neden-
le de ahlaki eylemi oluşturan şartlar gerçekleşmez.
Determinizmin tam zıddı diyebileceğimiz
göre ise insan eylemlerini belirleyen, etkileyen,
sınırlandıran hiçbir etki mevcut değildir. Bu nedenle
kişi sınırsız bir özgürlük içerisindedir. Bu da kişiyi
eylemlerinden ötürü sorumlu kılar. Sonuçta kişi ahlaki
bir eylem sergiler. Bunu engelleyen hiçbir güç
bulunmaz. Bu iki aşırı ucun ortasında yer alan
göre ise eylemi belirleyen birtakım
etkenler olsa da özgürlük kişisel olarak elde edilebilir.
Bu, kişinin ahlaki bir özerklik içerisinde olduğu
görüşüdür. Kişiye özgürlük, ahlaki ortam hazır olarak
sunulmaz ama bu kişinin asla özgür olamayacağı
anlamına gelmez. Çünkü kişi kendi değerlerini oluşturabilme gücüne, olanağına sahiptir.
İnsan eylemlerinin tamamen ya da kısmen de olsa açıklanamaz olduğunu savunan
göre
insan eylemleri birtakım kurallara göre ortaya çıkmaz. İnsan eylemlerini belirleyen kuralların olmayışı da insanın
özgür olduğu anlamına gelir. Kaderci bir anlayış olan
ise her şeyin önceden doğaüstü bir güç tarafından
belirlenmiş olduğunu ve kimsenin bu belirlenmiş yazgıyı değiştiremeyeceğini savunur. Bu yazgıdan ötürü kişi özgür
değildir, dolayısıyla sorumluluk ve ahlaktan söz edilemez.
Determinizme
İndetermi-
nizme
otodeterminizme
liberteryanizme
fatalizm

---

Evrende rastlantısallık olduğundan insanın eylemlerini hiçbir
şey etkileyemez. Eylemler dahi rastlantısaldır. Bu nedenle insan
sınırsız özgürlük içerisindedir.
Kendimi her yerde her zaman sınırlanmış olarak görüyorum.
Eylemlerimi yaşadığım toplum, eğilimlerim, yasalar gibi bir takım
etkiler ortaya çıkarıyor. Seçim diye bir şey göremiyorum hayatta.
İnsan eylemleri bir takım kurallar çerçevesinde ortaya çıkmaz. Bu
nedenle de tam anlamıyla açıklanamaz. Eylemleri belirleyen
kurallar olmadığından insan özgürdür. Bundan dolayı insan
davranışlarından sorumludur.
ÖRNEKLER
Ahlak ve eğitim, insanın günlük yaşayışındaki hareketleri
belirleyen yasalarla doludur. Bu yasalar bana şöyle yap, bunu
yapma, şu şekilde konuşmalısın gibi bir takım buyruklar verir.
Fakat ben bu buyruklardan seçtiklerimi, karar verdiklerimi yapar,
sonuçlarna da katlanırım. Çünkü beni hiçbir yasa sınırlandıramaz.
Her şey daha önceden bizim dışımızdaki bir güç tarafından
belirlenmiş olup asla değiştirilemez. Bu nedenle insan özgür
değildir. Davranışlarından da sorumlu tutulamaz.
KAVRAMLAR
Determinizm
Fatalizm
Otodeterminizm
Liberteryanizm
İndeterminizm
94

---