~~~ 9 ~~~
A.Acalov milli mifologiya elminin inkişafında M.Seyidovun
xidmətlərini yüksək dəyərləndirmiş, onun “Azərbaycan mi-
fik təfəkkürünün qaynaqları” adlı monoqrafik araşdırmasını
nəinki Azərbaycan elmi, ümumiyyətlə, türkologiya sahəsin-
də hadisə kimi qiymətləndirmişdir: “Onun əsərləri mövzu
zənginliyi, çoxplanlılıq və müqayisəli materialın geniş isti-
fadə edilməsi (20-30-cu illərin ənənəsi) ilə səciyyələnir. İlk
vaxtlar mifologiyanı başqa sahələrlə (ədəbiyyat tarixi, ədəbi
əlaqələr) yanaşı öyrənən araşdırıcı, sonralar yalnız onunla
məşğul olur” [5, 28].
M.Seyidovun məxəz bolluğu ilə fərqlənən “Azərbaycan
mifik təfəkkürünün qaynaqları” (1983) adlı monoqrafiya-
sına ön söz yazmış professor Əkbər Ağayev müəllifin tarix,
etnoqrafiya, toponomika, mifologiya, folklor, linqvistika,
ədəbiyyat tarixi kimi çoxşaxəli fəaliyyət imkanlarına malik
olduğunu və mifologiyanın tədqiqində etimoloji yozumlar-
dan istifadə metodunu elmdə yenilik kimi qiymətləndirir:
“M.Seyidovun elmə gətirdiyi yenilik ondan ibarətdir ki, o, qə-
biləbirləşmələrini, xalqın mifoloji inamları ilə sıx bağlı olan
“oğuz”, “xaylantürk”, “öləng”, “varsaq” və b. sözlərin etimoloji
təhlilini verir və nəticə etibarilə, həmin leksik vahidlər, etnik
adlar müəyyən bir silsilə mifoloji anlayışların zəmini olur,
onların əsası kimi götürülür” [7, 6].
M.Seyidovun Azərbaycan xalqının söykökü – etnogenezi
ilə əlaqədar, müəllifin öz sözləri ilə desək, “qəbilələrin qan
yaddaşlarını” üzə çıxarmağı qarşısına məqsəd qoyan və uzun
elmi axtarışların nəticəsi kimi meydana çıxan “Azərbaycan
xalqının soykökünü düşünərkən” adlı fundamental monoq-
rafiyasına ön söz yazmış xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı alimə
heyranlığını gizlədə bilməmişdir: “O, böyük abidələrimizin
kökündə dayanan ilkin odu, qüvvəni, ilkin qaynağı gəzə-gəzə
yurdumuzun ilk çırağının işiğına aparan yolları araya-araya,
söz, kəlmə pillələri ilə xalq təfəkkürünün elə uzaq bir baş-
lanğıcına gedib çatır ki, adam heyran qalır”. Yaxud alimin
~~~ 10 ~~~
folklorlaşan ömrü şair tərəfindən belə qiymətləndirilir: “So-
yumuzun beşik yurdunu, beşik nəğməsini, sözümüzün, ruhu-
muzun ilk ifadə şəkillərini axtara-axtara o, özü də bir ilkinlik,
saflıq nümunəsinə, şaman dualarından, qopuz iniltilərindən,
varsağı, bayatı hikmətindən yonulmuş Ozan babaya dönüb.
İllər keçdikcə Mirəli Seyidov da araşdırdığı epik qəhrəman-
lıq dastanlarımızdan qopub gələn bir xalq müdrikinə, öz işi-
nin cünunu olan bir ağsaqqala çevrilib, dədələşib” [43, 3].
Xalq şairi həmçinin M.Seyidovun dil və üslub xüsusiy-
yətlərinə də toxunmuşdur: “Ədəbiyytşünaslığımızda yazı üs-
lubunun bəzən qəsdən, süni surətdə, guya “ dərinlik” əlaməti
kimi mürəkkəbləşdirildiyi bir çağda M.Seyidovun elmi ədəbi
dili təmizləməsi, bir sıra qədim, azişlək sözlərə yeni həyat
verməsi, türk dilinin elmi-filoloji təhlil üçün sonsuz imkan-
larını bir daha göstərməsi gözdən yayınmır və oxucunu se-
vindirir” [43, 6].
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Seyfəddin Rzasoy prof.
M.Seyidovun mif və etnogenez məsələlərinə həsr olunmuş
bütün araşdırmalarında etimoloji-linqvistik yanaşma üsulu-
nun əsas yer tutduğunu xüsusi vurğulayır: “Hər hansı bir mi-
foloji obrazın yaxud etnik mədəniyyət üçün əhəmiyyətli olan
kültür vahidini nominativ işarəsinin (adının) linqvoetimolo-
ji təhlilinin aparmaq onun sevimli metodudur. O sözü görür,
onun leksemlərə, morfemlərə, fonemlərə qədər parçalyır,
ümumtürk materialı əsasında leksik mənasını tapmağa cəhd
edir və bundan sonra əldə etdiyi mənaları tarixi-müqayisə-
li kontekstdə, etnik mədəniyyətin məlumatları əsasında
dəyərləndirirdi. Bu baxımdan, onun tarixi-filoloji yanaşması
türk kültürünün müxtəlif funksionalllaşma qatları ilə bağlı
informasiya ilə son dərəcə zəngindir” [44, 150].
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Oruc Əliyev alimin “Yaz
bayramı” kitabına yazdığı resenziyada M.Seyidovun zaman
haqqında düşüncələrinin mifoloji mahiyyətinə toxunmuş və
gərgin axtarışların, uzun illərin təcrübəsi nəticəsində ərsəyə
~~~ 11 ~~~
gələn bu əsərlə oxucuların indiyəcən böyük el bayramı barə-
də sirli qalmış bir çox suallara cavab tapa biləcəyini vurğula-
mışdır [27, 26].
2005-ci ildə Türkiyədə çap olunmuş “Mifologiyaya giriş”
kitabının müəllifi filologiya üzrə elmlər doktoru Füzuli Bayat
professor M.Seyidovu yalnız Azərbaycan deyil, bütövlükdə
türk mifologiyasının bilicisi kimi dəyərləndirmiş, onun tə-
biət kultu ilə bağlı Azərbaycan türkləri içərisində yayılmış
əsas adət-ənənələrin, mərasimlərin, inancların, deyimlə-
rin qaynaqlarını aşkar etməsini xüsusilə dəyərləndirmişdir
[129, 17-24].
Alim haqqında yazılmış ən iri tədqiqat əsəri isə Emin Ağaye-
vin “Azərbaycan mifologiya elmi və Mirəli Seyidov” (Bakı, 2008)
monoqrafiyasıdır [5]. Tədqiqatçının filologiya üzrə fəlsəfə dok-
toru dərəcəsi almaq üçün “Azərbaycan mifologiya elminin inki-
şaf istiqamətləri (Mirəli Seyidovun yaradıcılığı əsasında)” möv-
zusunda dissertasiyası [4] əsasında yazılan bu monoqrafiyada
ilk dəfə olaraq, Mirəli Seyidovun mifologiyaya dair tədqiqatları
araşdırılmış,onun mifoloji araşdırmalarının xronoloji-statistik
təsviri verilmiş, alimin Azərbaycan mifik təfəkkürünün qay-
naqlarına dair baxışları təhlil olunmuş, bu yolla Azərbaycan
mifologiyasının xüsusi elm sahəsi kimi formalaşmasında, folk-
lorşünaslıq elmindən ayrılmasında Mirəli Seyidovun rolu və
xidmətləri aydınlaşdırılmışdır.
Lakin yazılanlar Mirəli Seyidovun çoxcəhətli yaradı-
cılığının hamısını əhatə etmir. Xüsusən də alimin Azər-
baycan ədəbiyyatı tarixinə dair araşdırmaları və onlarda
azərbaycanşünaslıq məsələləri, xalqlar dostluğu, qarşılıqlı
ədəbi-mədəni əlaqələr mövzusunda apardığı tədqiqatlarda
Azərbaycan-türk etnik mədəni sisteminin görüntüləri, milli
filoloji fikrimizin nailiyyətlərində Mirəli Seyidovun rolu in-
diyə qədər tədqiqatdan kənarda qalmış, yaxud xidmətləri
elmi fikirdə azərbaycanşünaslıq mövqeyindən az qiymətlən-
dirilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |