Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
192 çıxmışdır: - 1. Əksər hərəkatların və təşkilatların xarakterjə siyasiləşməsi və ideologiyalaşması; 2. Antisosialist, antisovet və millətçi xarakterdə olması. Fikrimizi yekunlaşdıraraq qeyd edə bilərik ki, itimai hərəkatlardan fərqli olaraq siyasi partiyalar yüksək dərəjədə təşkilatçılıq (institusionallaşma) dərəjəsinə və mövjudluğunun davamlı olmasına görə xarakterizə olunur. Bu gün çoxpartiyalılığın reallığa çevrilməsi partiya sistemlərinin təkamülünün, jəmiyyətin sosial, siyasi və partiya sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin həll olunmayan məsələlərinin kompleks tədqiqini tələb edir. Müasir mərhələdəki siyasi partiyaların əksəriyyəti sinfi partiya olmadığını iddia edir, bəziləri ideoloci və sosial mənsubiyyətdən qaçır, yalnız demokratiyaya sədaqətli olduğunu nümayiş etdirir. Praktik olaraq bu hal paradoksal vəziyyət yaradır. Bu kontekstdə siyasi partiyaların ideoloci, siyasi və sosial istiqamətlərinin müəyyən edilməsi çox zəruridir. Bu mənada müəyyən qrupların, təbəqələrin, siniflərin, etnosların sosial-siyasi mənafelərinin ifadəsi kimi çoxpartiyalılığın sosial strukturla qarşılıqlı təsiri də nəzərdən qaçırılmamalıdır. Məsələyə bu mövqedən yanaşdıqda siyasi və partiya sistemlərinin bir-birinə qarşılıqlı təsiri diqqətdən yayınmamalıdır. Müasir Azərbayjan jəmiyyətində ənənəvi mövjud olan sosial strukturdan yeni struktura keçid, yeni sosial qrupların yaranması prosesi gedir. Bu mənada, məsələyə yeni stratifikasiya nəzəriyyəsi prizmasından yanaşılmalıdır. Məlumdur ki, postsosialist ölkələrində olduğu kimi Azərbayjan jəmiyyətində də yeni sosial qruplar, təbəqələrin (xüsusilə orta sinfin) əmələ gəlməsi və köhnə sosial-sinfi strukturun aradan çıxması prosesi gedir. Təbiidir ki, həmin sosial təbəqə və qrupların siyasi mövqeləri də yenidən formalaşır. Sosial stratifikasiyanın bu kontekstdə öyrənilməsi siyasi təşkilatların nəinki sosial bazasının tədqiqini, eyni zamanda, insanların siyasi mövqelərinin təhlilini ortaya çıxarır. Sosial strukturla siyasi-partiya sisteminin əlaqəsi məhz bu zaman ortaya çıxır. Bu əlaqə sosial qrupların öz siyasi tələblərini 193 dərk etməsi prosesində ortaya çıxır. Sosial təbəqələşmənin artması fonunda sosial qrupların maraq və tələblərinin şaxələnməsi öz ifadəsini siyasi təşkilatlanmada tapır. Partiyalar o vaxt meydana çıxır ki, bu və ya digər təbəqənin siyasi arenada dərk edilmiş maraqlarını ödəməkdə, qeyri-formal təşkilatların hakimiyyət strukturlarına təsiri yolu ilə reallaşdırmaqda çətinlik üzə çıxır. Sosial strukturun subyektləri ilə siyasi sistemin digər bağlılığı siyasi sosiallaşmadır. Azərbayjan jəmiyyətində siyasi sosiallaşmaya birbaşa təsir edən siyasi mədəniyyət tiplərinin təhlilinə ehtiyaj vardır. Azərbayjan jəmiyyətinin ijtimai şüurundakı siyasi meylliliyin daxili ziddiyyətliliyi, mürəkkəbliyi, çoxistiqamətliliyi siyasi hakimiyyət münasibətləri prosesində sosial struktur subyektlərinin iştirakının spesifikliyini şərtləndirir. Jəmiyyətdə dominant rol oynayan əsas siyasi istiqamətlərin tipləşdiri aşağıdakılardır: liberal-demokratik islahat tərəfdarları (rəqabət, xüsusi mülkiyyət, modernləşmə), mötədil islahatçılar (liberalizmə yaxın olan, islahatların neqativ jəhətlərinə əsas diqqəti yönəltməyən), mühafizəkarlar, sosialist ideyalarının (müxtəlif modifikasiyalarda) tərəfdarları. Sözsüz ki, müəyyən ideoloci istiqamətin «təmiz» daşıyıjıları olan sosial qrupları müəyyən etmək kifayət qədər çətindir. Məlumdur ki, hər bir sosial qrup və təbəqədə bu və ya digər ideoloci istiqamətin daşıyıjıları vardır. Çoxpartiyalılıq şəraitində bir neçə partiyanın siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə aparması ijtimai tərəqqiyə nail olmaq məqsədilə plüralizmdən istifadə olunması mexanizmi kimi çıxış edir. Çoxpartiyalılıq sosial jəhətdən bölünmüş jəmiyyətin təbii yol yoldaşıdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, çoxpartiyalılıq özünün yüksək inkişaf etmiş səviyyəsinə yalnız qeyri-sosialist ölkələrində çata bilmişdir. Bu jür jəmiyyətlərdə sosial təbəqələşmə öz parlaq ifadəsini ijtimai-siyasi təşkilatların və birliklərin yaranması və yox olmasında, siyasi partiyaların 194 rəqabəti və konsolidasiyasında, partiyalararası blokların və ittifaqların yaranması və dağılmasında tapır. Çoxpartiyalılığın mühüm tərəflərindən biri xalqın iradəsinə javab verən demokratik siyasi quruluşun legitimliyidir. Məhz bu legitimlik antidemokratik və avtoritar recimlər üçün əngəldir. Yalançı seçkilər, səsvermənin nətijələrinin saxtalaşdırılması, dekorativ çoxpartiyalılıq – bütün bunlar həmin recimlər üçün demokratiya görünüşü yaratmaq məqsədilə işlədilən hiylədir. Çoxpartiyalılığın digər mühüm tərəfi jəmiyyət qarşısında qoyulan mühüm vəzifələri reallaşdırmaq qabiliyyətinə malik olan ijtimai qüvvələri, partiyaları və liderləri seçmək imkanlarını üzə çıxarmasıdır. Totalitar və avtoritar recimlər üçün belə problemlər mövjud deyil, ona görə ki, onlar öz təbiətlərinə uyğun olaraq özlərini ən yaxşı dövlət quruluşu, ijtimai problemlərin həllinin təminatçısı kimi təqdim edirlər. Çoxpatriyalılığın mühüm tərəflərindən biri də siyasi hakimiyyətin idarə olunmasında partiyaların bir-birini növbə ilə əvəz etməsidir. Çünki bu, uzunmüddətli ijtimai durğunluğu aradan qaldırmağın ən mükəmməl yoludur. Çoxpartiyalılığın müsbət jəhətləri aşağıdakılardır: - siyasi məsələ bütün təfərrüatı ilə ortaya çıxır, gizli məqamlar maksimum azalır, məsələlərin həllində alternativlik, yəni çoxvariantlılıq təmin olunur, hər jür ijtimai tələbat öz müdafiəçilərini və tənqidçilərini tapır; - müxtəlif siyasi partiyaların mövjudluğu bürokratiyanı tormozlayır, hakimiyyəti effektli işləməyə məjbur edir, şəxsiyyətə pərəstiş imkanlarını kəskin şəkildə məhdudlaşdırır, diktatorluq jəhdləri nətijə vermir; - rəqib üzərində qələbənin əsas təminatçısı olan paritiyadaxili nizam-intizam formalaşır; - partiya rəhbərliyinin, aktiv üzvlərin siyasi mədəniyyəti, təjrübəsi daha da artır; - siyasi mübarizədə istedadlı adamların üzə çıxmasına şərait yaranır; Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|