Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Buna görə çar qərara gəldi ki, Mareri ayının 13-də Aquendə böyük məclis çağırılsın”. (Musa Kalankatuklu)
- Vergi ilə bağlı qanunlar
| Dilqəm ƏHMƏD Yolun yarpaqları Bakı: 2011 dilqemehmed.wordpress.com dilqemehmed@gmail.com I yarpaq Aquen kilsə məclisi “Albaniya çarı Vaçaqanın hakimiyyəti dövründə əhali, yepiskoplar, keşişlər, əyanlar və rəiyyətlər arasında çoxlu mübahisələr baş verirdi. Buna görə çar qərara gəldi ki, Mareri ayının 13-də Aquendə böyük məclis çağırılsın”. (Musa Kalankatuklu) Xristianlığın dünyəvi bir din kimi formalaşmağa başladığı ərəfələrdən etibarən, yəni IV yüzildən başlayaraq dini təlim, kilsə idarəçiliyi və intizam məsələləri ilə bağlı problemləri həll etmək üçün Kilsə Məclisləri adlanan (ümumdünya və yerli) ən yüksək rütbəli qurultaylar keçirilirdi. I Ümumdünya kilsə məclisi 325-ci ildə Roma imperatoru I Konstantin tərəfindən Nikeya şəhərində çağırılmış və bu məclisdə ariusçuluq məzhəbi (bu məzhəb İsa ilə Tanrının fərqli mahiyyətə malik olduğunu iddia edirdi) rədd edilir. 381-ci ildə keçirilən II Ümumdünya Kilsə Məclisində Ata-Oğul-Müqəddəs Ruh üçlüyünün vahidliyi ehkamı öz təsdiqini tapır. 431-ci ildə keçirilən III Ümumdünya Kilsə Məclisində xristoloji mübahisələr (İsanın mahiyyəti ilə bağlı-yəni onun tanrılığı və bəşəriliyi) müzakirə olunur və nestorianlar təriqəti rədd edilir. 451-ci ildə keçirilən IV Ümumdünya- Kalkedon kilsə məclisinin əsas qərarı monofizitlik təriqətinin rədd edilməsi ilə bağlı olur. Bu məclisin keçirilməsindən 47 il sonra, 498-ci il yanvar ayının 26-da xristianlığın ilkin yurdlarından olan Albaniyada çar III Vaçaqanın əmri ilə yerli Aquen kilsə məclisi çağırılır. Albaniya hökmdarı III Vaçaqan (493-510) dövlətdə xristianlığın güclənməsində mühüm rol oynamışdır. Onun Mömin Vaçaqan adlandırılması da bununla əlaqədardır. Təsadüfi deyil ki, hakimiyyətə gəldikdən sonra o, əhali arasında mövcud olan qədim inancları (bütpərəstlik, atəşpərəstlik, sehrbazlıq, cadugərlik, İblisə pərəstiş edən barmaqkəsənlər təriqəti) təqib edərək, onların tərəfdarlarını məhv etdikdən sonra, əhali arasında xristianlığın yayılması məqsədilə məktəblər açmağa başlayır, xristian müqəddəslərinin cəsədlərinin tapılması barəsində göstərişlər verir. Bu məktəblərdə xristianlığın müqəddəs üçlük ideyası təbliğ edilir, onları həqiqi bir xristian bələdçisi kimi hazırlayırlar. Çar Mömin Vaçaqanın xristianlığın təbliğində apardığı mücadiləni bütün detalları ilə qeyd edən Musa Kalankatuklu onu Roma imperatoru I Konstantin ilə müqayisə edir: “Çar Vaçaqanın vasitəsilə bütün ölkə xristianları Allah mərhəmətindən öz paylarını aldılar və Vaçaqanın şöhrəti mən hesab edirəm ki, heç də qərbin sahibi olan imperator I Konstantinin şöhrətindən az deyildi”. Təsadüfi deyil ki, təkcə onun əmri ilə Albaniyada 365 kilsə inşa edilmişdi. Xristianlığın genişlənməsindən sonra Mömin Vaçaqan mövcud problemləri həll etmək və dinə aid qayda və ehkamları təsdiqləmək məqsədilə Albaniyanın Böyük Arran vilayətində yerləşən Aquendə Kilsə Məclisi toplamağı qərara alır. Kilsə Məclisinin iştirakçıları Albaniyanın iri feodalları və yüksək rütbəli din xadimləri idi: Bərdənin arxiyepiskopu Şulhalişo, Qəbələnin yepiskopu Manas, Haşunun yepiskopu Yunan, Uti vilayətinin yepiskopları Ananiya və Sahaq, Kalankatuk kəndinin keşişi İosif, Bərdənin keşişi Toma, Göyçay keşişi Poqos, Tsri vilayətinin yepiskopu Şmavon, Darahoc keşişi Mate, Sazbaday keşişi Abikaz, Ayrmanuşay keşişi Urbat, keşişlər Uovel, Pərmudə və Yaqub və Arsax vilayətinin əyan və qəbilə başçıları, Kalankatuk qəbiləsinin başçısı Bakur. Sənədi imzalayanlar isə bunlar idi: Çarın vəzirləri Mutak, sərkərdə Mirhərik, qəbilə başçıları Marut, Tirazd, Asparak, Şama, Bakur, Ratan, Arğeş, Girdimanın sahibi Cəsur Vardan, Xurs, Bermusan, Xosken, patriarx Pivroq və Albaniyanın bütün əsilzadələri. Məclisdə eyni zamanda Vaçaqanın arvadı və oğlu da iştirak edirdi. Məclisdə 21 maddədən ibarət xristian-feodal qanunları qəbul edilir. Qanunlarda vergi, cəza-məhkəmə, kilsənin idarəedilməsi, ailə münasibətləri, dini qadağalar və məcburiyyətlər öz əksini tapır. “Albaniya tarixi”nin 33-cü fəsli bu qanunlara həsr olunub. Qanunlar ona görə əhəmiyyətlidir ki, Azərbaycan tarixində xristian dininin prinsiplərini özündə əks etdirən yeganə qanunvericilik sənədidir. Nədənsə, alban türklərinin uzun müddət dini dünyagörüşü olmuş xristianlığın tədqiqi və bu gün Azərbaycan ərazisində olan qədim kilsələrin memarlıq üslubunun araşdırılması, ortodoks xristianlıqla Alban xristianlığının müqayisəli təhlilinin aparılması həddindən artıq zəifdir. Biz ondan ehtiyat edirik ki, özünü türkoloq kimi qələmə verən bir sıra tədqiqatçılarımız bu gün zərdüştiliyi farslara qurban verdikləri kimi, zamanla Alban mədəniyyətini və bu kültürün əsasını təşkil edən Alban xristianlığını ermənilərə qurban verəcəklər. Təsadüfi deyil ki, xarici ədəbiyyatlarda Aquen məclisinin qəbul etdiyi qərarlar “erməni qanunnamələri” çərçivəsinə salınır. Məhz buna görə də bu məclisin qəbul etdiyi qərarları həmin dövrdə xristian dünyasında mövcud olan dini qanunlarla müqayisəsi aparılmalıdır. Qeyd edək ki, Aquen (və ya Aluen) III Vaçaqanın iqamətgah qurduğu Bərdə şəhərinin yaxınlığında yerləşirdi. Bəzi tədqiqatçılar onun indiki Ağdam ərazisində xarabalıqları olan Govurqala olduğu qənaətindədir. Qanunları mahiyyətinə görə biz aşağıdakı şəkildə qruplaşdırırıq: Vergi ilə bağlı qanunlar- Xalq tərəfindən keşişə gətirilən torpağın bəhrəsi varlı adamlar üçün 4 cərib (ölçü vahididir) buğda, 6 cərib arpa və 16 bardaq şirin çaxır, kasıblar üçün bu taxılın yarısı və şirin çaxır (imkanı çatdığı qədər) ilə müəyyənləşir. Heç bir bağı və əkin yeri olmayan insandan bəhrə alınmır, təsərrüfatı qoyun olanlardan 1 qoyun, 3 qoyunun yunu, bir parça pendir, təsərrüfatında atı olanlardan isə bir dayça, iribuynuzlu heyvanı olanlardan isə bir buzov tələb olunur. Əsilzadələr və kəndlilər rəhmətə gedən qohumlarının xatirəsi üçün kilsəyə ildə bir dəfə nəzir (imkana görə bu at və ya öküz ola bilər) verməlidir. Kənd keşişləri ildə iki dəfə yepiskopa hörmət göstərməli, adəti üzrə ona ildə bir dəfə hədiyyə aparmalıdır. Keşiş vəzifəsinə təyin olan şəxs bunun müqabilində yepiskopa 4 dirhəm, keşişlikdən aşağı Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|