Din psikolojiSİ BİLİm dali

106 
 
 
konuda  her  türlü  ahlak  ölçülerini  rahatlıkla  feda  eder,  hatta,  buna  engel  olacak 
şeylere  düşmanlık  besler.  Nefsi  ne  isterse  onu  yapar.  Başıboş,  serbest,  kayıtlardan 
uzak davranmayı öngörür. Bağlılık, disiplin, düzen ve ölçüden hoşlanmaz. Böylece, 
bir  hükümdar  gibi  bedenin  kuvvetlerini  Allah’ın  emirlerine  göre  yönetmekle 
görevlendirilen akıl, Hz. Mevlana’nın (k.s) da ikaz  buyurduğu  üzere,  nefse mağlup 
olarak nefs (nefs-i emmare) haline dönüşür.
146
 
Bu sebeple,  gençlerin,  benlik duygusunu besleyen  yaşantı özgürlüğüne  yani; 
duyularının  verdiği  hazza  uyarak  kendi  ilgilerine  göre  yaşama  özgürlüklerine  sınır 
konulmalı,  onlara  Allah’a  kul  olmakla  elde  edilen  gerçek  özgürlük  düşüncesi 
aşılanmalıdır. Aksi takdirde,  akademik başarısı  yüksek  olan zeki  ya da çalışkan bir 
genç dahi, son derece ahlak tanımaz olabilmektedir.  
 
C- 
SORUMLULUK 
BİLİNCİ 
AŞILAYARAK 
VERİMLİLİĞİ 
ARTIRMAK 
 
 
İnsan,  sorumluluk  yüklenme  bilincine  sahip  tek  varlıktır  ve  yaradılışı 
sorumluluk esası üzerine kuruludur.  
 
Yeryüzünde her varlık yaradılışına uygun olarak belli bir sistemi ve kuralları 
olan büyük bir düzene dahildir. Yaratılışına uygun davranmamak, aksi yönde hareket 
etmek,  insan  dışında  diğer  yaratılmışlar  için  söz  konusu  değildir.  Ne  için 
yaratılmışlarsa  o  istikamette  hareket  eder,  uyum  gösterir,  düzeni  korurlar.  Akıl  ve 
irade sahibi insan ise hür bırakılmıştır.  
                                                           
146
 Ahmet Safa, “Kulluktan Hürriyete”, Semerkand Aylık Tasavvufi Dergi, Sayı 73, Ocak 2005.
 

---

107 
 
 
 
İnsan,  aynı  âlem  içerisinde  varlığını  sürdürüyor  olmasına  rağmen  istikameti 
dışına çıkabilme gücüne sahiptir. Bu gücü olumlu yönde kullanarak katkı sağlaması 
mümkün olan insan, aksine hareket ederek bozulmaya da yol açabilir. İnsan, iyiyi ve 
kötüyü  isteyebilen,  iyi  ve  kötüyü  yapabilen  ve  kendisi  dışında  olanların hayatlarını 
da etkileyebilen bir varlıktır.
147
 
İbn Arabî bu hususta Zunnûn-ı Mısrî’den işittiklerini şöyle nakleder: 
“Allah,  kullarından  hiç  birine  akıldan  daha  güzel  bir  elbise  giydirmemiş; 
ilimden  daha  hoş  bir  gerdanlık  takmamış,  hilimden  daha  değerli  bir  zînet 
vermemiştir. Bunların tümünün kemâli ise, sorumluluk bilincidir.”
148
 
“Sorumluluk  bilincine  sahip  olan  kişi;  dışını  itirazlarla,  içini  de  boş 
eğlencelerle (veya şüpheli şeylerle) kirletmeyen ve uyulması gereken her yerde Allah 
ile birlikte olan kişidir.”
149
 
“Üç şey sorumluluk bilincinde olma (takvâ) alâmetidir: 
a-Tatmin  etme  gücüne  rahatça  sahip  olduğu  halde,  kötülenmiş  bir  hazzı 
terketmek, 
b-Nefs  nefret  ettiği  halde,  salih  amelleri  ve  doğru  işleri  yarım  bırakmadan 
sürdürmek, 
c-Kendisi ihtiyaç halinde kıvransa bile emaneti
150
 ehline vermek.”
151
 
“İnsanların bozulmasına altı şey neden olmuştur: 
a-Ahiret amellerine karşı niyetlerdeki zâfiyeti, 
b-Bedenlerinin, şehvetlerin (gayrı meşrû arzuların, hazların) esiri olması, 
                                                           
147
 Erol, s. 132, 171, 172.
 
148
 İbn  Arabî, Bir Sûfî’nin Portresi-Şeyh-i Ekber’in Kaleminden Zunnûn-i Mısrî (3. Baskı), Çev: Dr. 
Ali Vasfi Kurt, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2005, s. 133. 
149
 Arabî, s. 132.
 
150
 Emanet ayeti için Bkz. Nisâ, 4/58; “Allah, size emanet edilen şeyleri ehil olanlara tevdî etmenizi ve 
her zaman insanlar arasında hüküm verecek olursanız adaletle hükmetmenizi emreder.” 
151
 Arabî, s. 133.
 

---

108 
 
 
c-Ecellerinin yakın olmasına rağmen, emellerinin uzun olması, 
d-Mahlukatın rızasını, Allah’ın rızasına tercih etmeleri, 
e-Heva  ve  heveslerinin  peşine  düşmeleri  ve  Hz.  Peygamber’in  (s.a.v) 
sünnetini arkalarına atmaları, 
f-Selefin  (eskilerin)  ufak  tefek  hatalarını  kendilerinin  (büyük  hatalarına) 
kanıtı  olarak  benimsedikleri  halde  onların  emsalsiz  güzel  menkıbelerinin  çoğunu 
(tarihe) gömmeleri.”
152
 
 
Yüce  Yaratıcımız  insanın,  insan  adına  yaraşır  şekilde  dünya  hayatını 
tamamlamasını,  sorumluluk  (ergenlik)  döneminden  itibaren  ölünceye  kadar 
kendisine  fıtraten  verilen  kemâlât  üzere  yaşamasını  istemektedir.  Fakat  insanlar, 
rabbine  ezelde  verdiği  söze  sadık  kalmadığından  insanlık  sıfatından  uzaklaşırlar. 
Allah Teâlâ, öyleleri için “aşağıların en aşağısı” (Tin 95/5) sıfatını kullanmaktadır. 
 
Kainatta irade ve özgürlük hakkına sahip tek varlık olan insanın, kemâlâtını 
koruma  ve  geliştirme  yolunda  engeller  olduğu  muhakkaktır.  Bunların  başında  nefs 
gelmektedir. Ancak bu engeller ilahi programın hikmeti olarak insan hürriyetinin bir 
unsurudur. Öyle ya, tercih hakkı olmazsa yücelme ve neticesinde ilahi mükafat nasıl 
olacaktır?
153
 
Bunun için Kur’an-ı Kerim insanlara yegane üstünlük ölçüsü olarak “takva”yı 
göstermektedir.  İnsanın  eylemlerine  anlam  kazandıran  esas  öz,  takvadır.
154
 
Kur’an’da:  “Allah  ancak  takva  sahiplerinden  kabul  eder.”  (Maide  5/27) 
buyrulmaktadır.  
Takvanın  üç  derecesi  vardır.  Birincisi,  kalbi  şirk,  küfür  ve  şüpheden 
temizlemektir.  Bunu  yapan  kimse  iman  dairesine  girer,  mümin  olur,  ilahi  emirlere 
                                                           
152
 Arabî, s. 207.
 
153
 Erol, 49.
 
154
 Özdoğan, ss. 102, 103.
 

---