Din psikolojiSİ BİLİm dali



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/38
tarix20.09.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#674
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38

11 
 
 
Uygulamadaki  asıl  anlamı,  bireyin  çıkarları  ve  hazzı  için  başkalarının  çıkarları  ve 
hazlarının  da  göz  önüne  alınmasının  akıllıca  olacağıdır.  Yani,  ilk  etapta  anlaşıldığı 
gibi  bir  fedakarlık  ve  başkaları  için  gerçek  bir  ilgi  ve  empati  söz  konusu  değildir. 
XVIII.  ve  XIX.  yüzyıl  İngiltere’sinde  oldukça  revaçta  olmuş  olan  bu  kurama 
yapılmış  olan  itirazlardan  en  önemlisi,  onun  bir  çıkar  ahlakı  olması  niteliğine 
yöneltilen  itirazdır.  Çünkü  çıkar,  ahlakı  temellendirmez.  Tam  tersine  ortadan 
kaldırır.
5
 
 
İngiliz  Bentham  ve  onun  dönemindeki  birçok  filozof,  aşkın  hakikate  ya  da 
sistemli tutarlılığa değil de, topluma baskı yapan sorunlara pratik çözümler bulmaya 
ilgi duymuşlardır. Bu filozoflar sosyal ve siyasi felsefe, deneyselliğe dayanan ahlak 
ve  de  bilimsel  bilginin,  insan  mutluluğu  ile  ilgili  sorunlara  uyarlanması  konusunda 
çalışmışlardır. 
 
Tahmin  edileceği  gibi  bu  seküler  amaçlı  girişim  ve  gelişen  dünyanın  yeni 
bilimsel  görüntüsü,  detaylı  metafizik  kuramlarının  yersiz  ve  konu  dışı  görülmesine 
sebep  olmuştur.  Gelişime  duyulan  ve  giderek  artan  istek  ve  inanç,  değişmez 
hakikatleri  araştırmak  yerine  gelişimden  kaynaklanan  düşünce  manzaralarını 
belirlemeye çalışmıştır. 
 
M.Ö.  9.  yüzyılda  yaşayan  Aristippos  gibi  Bentham  da,  fiili  davranışlar 
gözlemlendiğinde  acı  ve  hazzın  tüm  insan  davranışlarını  şekillendirdiği  gerçeğinin  
görüleceğini savunmuştur. Başka bir deyişe, Bentham hem psikolojik hazcılığı hem 
de ahlaki hazcılığı benimsemiştir. Bu nedenle faydacılık ilkesinden kimi zaman “haz 
ilkesi” diye bahsedilir. 
                                                           
5
 Arslan, ss. 164, 169.
 


12 
 
 
 
Bentham’a  göre  hepimiz  farkında  olsak  da  olmasak  da  birer  hazcıyızdır. 
Aristippos  gibi  Bentham  da  egoizmin  doğal  (olağan)  ve  evrensel  olduğunu  ileri 
sürmüştür. Bentham kişisel çıkar ile toplumun çıkarı arasında bir bağlantı kurmuş ve 
fayda  ilkesini  kullanarak  bireysel  hazcılığı  faal  bir  sosyal  ve  ahlaki  felsefeye 
dönüştürmüştür. Bentham’ın bu hamlesi etkili ve motive edici olmasına rağmen yok 
edicidir. Çünkü bu şekilde bir akıl yürütmeyle nasıl bir toplum yaratılırsa yaratılsın, 
bu  toplum  esas  olarak  empatiye  değil,  egosunu  düşünen  kaygılara  -toplumsal 
kaygının egoist temeli- dayanacaktır.
6
 
 
Bentham,  açık  görüşlü  bir  bencilliğin  nasıl  daha  iyi  bir  dünya 
oluşturabileceğini bilimsel olarak göstermeye çalışmış olsa da onun ahlak kuramının, 
toplumsal  kaygıdan  çok  egoist  temelli  bir  çıkar  ahlakı  olduğu  çok  açıktır  ve 
iyimserliği  de  kuşku  vericidir.  Aklı  kullanarak  her  bireyin  refahının  toplumun 
refahına  bağlı  olduğunu  göstermek  için  doğal  egoizmden  yararlanmaya  çalışmıştır. 
Ancak,  sosyal  şartları  iyileştirme  yolu  olarak  kişisel  çıkarı  çekici  kılmak,  “egoist 
döngü” olarak bilinir.
7
 
 
Çağdaş  ahlak  filozoflarından  bazılarının  faydacılıkla  ilgili  ciddi  endişeleri 
vardır. Şöyle ki, en çok insana en yüksek düzeyde mutluluk (haz) düsturuna yapılan 
vurgunun, ahlaki olmayan davranışlara yol açacağının kaçınılmaz olduğu düşünülür.
8
 
 
John  Stuart  Mill,  (1806-1873),  Bentham’dan  farklı  olarak,  bütün  hazların 
nitelik  bakımından  eşit  olmadıkları  fikrini  ileri  sürmüştür.  Hazzın  çeşit  ve  derece 
olarak farklı olduğu konusundaki görüşleriyle Mill, Epikurosçu hazcıları çağrıştırır.  
                                                           
6
  Douglas  J.  Soccio,  Felsefeye  Giriş:  Hikmetin  Yapıtaşları,  Çev:  Kevser  Kıvanç  Karataş,  İstanbul: 
Kaknüs Yayınları, 2010,  ss. 578-583. 
7
 Soccio, ss. 583, 609.
 
8
 Soccio, s. 607.
 


13 
 
 
 
Mill,  yüksek  melekeler  tarafından  elde  edilen  hazların  bedensel  hazlardan 
daha üstün olduğu görüşündedir. Zira, toplumda popülaritesi olan hazların cazibesine 
kapılmak kolay olduğundan ve insanlar daha yüksek melekelerini geliştirmeye talip 
olmadıklarından,  bunu  fark  edememektedirler.  Oysaki  her  iki  hazdan  da  haberdar 
olanlar hangisinin daha iyi olduğuna karar verebilirler. 
 
 
Mill,  karakter  ve  alışkanlıkların  yargı  ve  davranışlarımızın  ana  ögeleri 
olduğundan bahseder. Bunun yansıra, asil duygulara olan yeteneklerin kişiden kişiye 
doğuştan farklılık gösterdiğine de değinir. 
 
Mill  karakterden  bahsederken,  sosyal  açıdan  şarta  bağlanmış  alışkanlıkları 
kastetmektedir. Her zaman için istisnalar söz konusu olsa da insanların daha yüksek 
duyarlılıklarını körükleyecek  ya da engelleyecek sosyal durumların varlığına dikkat 
çeker. Bu sebeple de Mill’e göre eğitimin işlevi iki yönlü olmalıdır: İlki bireye iyi, 
üretken  bir  yaşam  sağlamak  ve  sağlıklı  bir  özgeci
9
vatandaş  yaratmak  için  gerekli 
olan  bilgi  ve  beceriyi  aşılamaktır.    İkinci  ve  diğerini  de  kapsayan  yönü  ise,  bu 
durumu  başarmak  için  eğitimin  yaşam  boyu  süregelen  bir  faaliyet  olması 
gerekliliğidir.  İnsanlara  kendilerini  yetiştirmeleri  için,  günlük  hayatlarında  fırsatlar 
sunulmalıdır. Onlara midelerini doldurmaktan ya da diğer bir takım dünyevi hazları 
aramaktan  çok  daha  anlamlı,  gerçekten  tatmin  eden  işler  sağlanmalıdır.  Eğitimin 
yaygın, sürekli ve kaliteli olması da esasen bu temel kriterlere bağlıdır. Daha yüksek 
hazlardan habersiz olmada, yetersiz eğitim ve zor koşulların etkisi büyüktür.
 
 
Görüldüğü  üzere  Mill,  Bentham’ın  kişisel  çıkar  görüşünü,  kemâle  ermiş  bir 
özgeci  sosyal  felsefe  haline  getirecek  şekilde  genişletmiştir.  Mill,  faydacılığın 
                                                           
9
  Özgecilik:  Latince,  “diğeri,  öteki”  anlamına  gelir.  Bencilliğin  (egoizmin)  zıt  anlamlısı  olan  ve 
“özgecilik”  olarak  da  bilinen  diğergamlık  (altruism),  “kendi  gelişim  gereksinimlerini  bir  kenara  itip 
yalnızca  başkalarının  çıkarlarını  sağlamaya  çalışma”  anlamında  değil,  başkalarını  da  kendisi  kadar 
düşünme, başkalarının yararını da kendi yararı kadar gözetme anlamında kullanılır.  


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə