Din psikolojiSİ BİLİm dali

39 
 
 
gençlerin  olduğu  kadar  günümüz  insanının  da  cevap  beklediği  sorulardır.
38
  Bu  bir 
ihtiyaçtır.  İnsan  düşünme  ve  akletme  kapasitesine  sahip  bir  varlık  olduğundan 
anlamsız bir hayat yaşayamaz.  
 
Bu  noktada  maneviyat,  bireyin  kendi  ötesi  ile,  yani  aşkın  boyutları  ile 
iletişimini  mümkün  kılarak  anlam  ihtiyacına  cevap  verir.  İnsanı  hayatın  asıl  amacı 
başta olmak üzere pek çok konularda aydınlatır.
39
 
 
Örneğin;  acının  anlamlandırılmasında  maneviyatın  yaklaşımı  insanı 
güçlendirir.  Din  acıya  rağmen  anlama  ulaşmaya  ve  acının  bir  şekilde 
değerlendirilmesi  gerektiğine  dikkat  çeker,  kaçınılmaz  olarak  ortaya  çıkan  acılar 
karşısında olumlu bir anlayış benimsemek gerektiğini vurgular.
40
   
 
Yaşadığımız acılar, psikolojik anlam arayışını kuvvetlendirir. Bastığımız yer 
kayıp  gittiğinde  bakışımızı  yukarıya  çeviririz.  Ruhsal  kriz  yaşadığımız  zamanlarda, 
varoluşumuzun ve yaşantılarımızın anlamı en temel sorudur.
41
 
 
Günümüzde hem psikolojik hem de psikolojik tesirle oluşan birçok fizyolojik 
rahatsızlığın sebebi olarak görülen kaygının işlevini de acıya benzetebiliriz. Şöyle 
ki: 
 
Çoğu  zaman  can  sıkıntısı  ve  boşluk  duygusu  şeklinde  hissedilen  kaygı,  bir 
ölçüde normal ve sağlıklıdır. Benzer şekilde acı çekmek de her zaman için patolojik 
bir  olgu  değildir.  Acı  nevrotik  bir  semptom  olmaktan  çok,  özellikle  varoluşsal 
engellenmeden  kaynaklanıyorsa,  insanca  bir  başarı  da  olabilir.  Varoluşsal 
engellenme  kendi  içinde  patolojik  olmadığı  gibi,  patojenik  de  değildir.  Bir  insanın 
yaşamda anlam aramaya ilişkin kaygısı varoluşsal bir bunaltıdır. Ama kesinlikle bir 
                                                           
38
 Özdoğan, s. 120.
 
39
 Özdoğan, s. 120
. 
40
 Abdülkerim Bahadır, İnsanın Anlam Arayışı ve Din, İstanbul: İnsan Yayınları, 2002, ss. 35-40’dan 
Özdoğan, s. 120. 
41
 Özdoğan, s. 120.
 

---

40 
 
 
ruh  hastalığı  değildir.  Böyle  bir  şeyi  ruh  hastalığı  terimiyle  yorumlayan  bir  doktor, 
hastanın  varoluşsal  kaygısını,  uyuşturucu  ilaçlar  yığınının  altına  gömebilmektedir. 
Halbuki,  onun  görevi,  varoluşsal  gelişim  ve  gelişme  krizi  boyunca  hastaya  yol 
göstermektir.
42
  
 
Kendini  can  sıkıntısı  ve  boşluk  duygusu  şeklinde  dışa  vuran  kaygıda  söz 
konusu  olan  can  sıkıntısı;  tatsız  yaşantılar  karşısında  canımızın  sıkılması  değil,  ne 
yapmak 
istediğimizi 
bilmediğimizde, 
anlamlı 
bulduğumuz 
amaçlara 
yönelmediğimizde duyduğumuz can sıkıntısıdır.
43
   
 
Anlam arayışından kaynaklanan kaygı,  doğal (fıtrata ait) bir duygudur ve bu 
sebeple de her insan kaygıyla bir ölçüde tanışıktır. -Kaygı, ergenlik çağındaki gençler 
ile manevi gelişimi eksik kalmış, (yani; fiziksel gelişimine paralel bir manevi gelişim 
süreci yaşamamış) kapasite eksikliği (boşluğu) olan kişilerde daha yoğun hissedilir.- 
 
Kaygının  ruhsal  gerilime  sebep  olmadaki  asıl  işlevi,  insanı  bu  gerilim 
durumunu  azaltmaya  yönelik  yapılandırıcı  eylemlere  motive  etmesidir.  Söz  konusu 
yapılandırıcı  işlev  “anlam  bulma  arayışı”  dır.  Kişinin  kendi  yaşamında  bir  anlam 
bulma arayışı, insandaki temel güdülendirici güçtür.
44
  
 
Fakat ne yazık ki, gerilim azaltmaya yönelik çabalar çoğunlukla kaygının asıl 
işlevi dışında yani, yapılandırıcı değil de  yıpratıcı ve hatta yıkıcı olmaktadır. Böyle 
durumlarda  anlam  isteminden  kaynaklanan  kaygının
45
  kendini  gösterdiği  çeşitli 
maske  ve  kılıflar  söz  konusudur.    Kaygı,  bir  başka  güç  istemi  (en  ilkel  güç  istemi 
                                                           
42
  Viktor  E.  Frankl,  İnsanın  Anlam  Arayışı  (6.  Baskı),  Çev.  Selçuk  Budak,  İstanbul:  Okuyan  Us 
Yayınları, 2012,  ss. 116, 117. 
43
  Üstün  Dökmen,  Yarına  Kim  Kalacak?  Evrenle  Uyumlaşma  Sürecinde  Varolmak  Gelişmek 
Uzlaşmak, İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2002, s. 157. 
44
 Frankl, s. 113.
 
45
 Anlam  isteminden kaynaklanan  “kaygı”  nın,  logoterapide de; “varoluşsal boşluk” ve  “engellenen 
anlam istemi” şeklinde ifade edildiği görülmektedir. 

---

41 
 
 
olan  haz  istemi)  ile  temsili  bir  yoldan  dengelenir.  Bu  durumda,  engellenen  anlam 
isteminin yerini haz istemi alır.
46
 
 Buradan  hareketle,  kaygıyla  başetme  çabalarını  iki  şekilde  sınıflandırmak 
mümkündür. 
 
1-Bilinçsiz  başetme  çabası:  Maddi  hazlara  düşkünlük  ön  plandadır. 
Çoğunlukla  ahlak  tanımazdır.  Manevi  gelişimi  engeller.  Fizyolojik  ve  psikolojik 
olarak  hasta  edicidir.  Bilinçsiz  baş  etmede  kişi  kaygısının  kaynağından  haberdar 
(bilincinde) değildir. 
 
2-Bilinçli  başetme  çabası:  Yapılandırıcı  ve  huzur  vericidir.  Kişiye  Yüce 
Yaratıcı’yı  tanıma  ve  hakikati  öğrenme  fırsatı  sağlar.  Metafizik  boyutları,  manevi 
âlemleri,  ahiret  inancı  ile  imtihan  dünyasının  hikmetlerini  idrak  etme  fırsatı  sağlar. 
Evrensel insani değerlerin korunmasına ve geliştirilmesine katkı sağlar. Sevgi, saygı 
ve  kardeşliğe  dayanan  sosyal  dayanışma  ve  paylaşma  toplumunun  meydana 
gelmesine  ve  dolayısıyla  toplumsal  ölçekte  sosyal  ve  manevi  sermaye  oluşumuna 
katkı  sağlar.  Kişisel  ve  toplumsal  bazda  sosyal  ve  manevi  tekâmül  (gelişim) 
gerçekleşir.
47
 
 
Kaygıyla  “bilinçsiz”  başetme  çabalarına  bilimsel  olarak  “savunma 
mekanizmaları” adı verilir ve bastırma, yüceltme, yer değiştirme, inkâr, karşıt tepki 
geliştirme,  akla  bürünme,  yansıtma,  özdeşleşme  gibi  bir  takım  savunma 
mekanizmalarından  bahsedilir.  Söz  konusu  tespitlerin  her  biri  çok  önemli  olmakla 
birlikte,  maddi  hazlara  meyletmenin  ve  haz  düşkünlüğünün  de  bir  tür  savunma 
mekanizması, yani,  kaygıyla “bilinçsizce” başetme çabası olduğunu bilmek gerekir. 
                                                           
46
  Frankl, s. 121. 
47
  “Sosyal Hizmetlerde Manevi Bakım” 
http://www.manevibakim.com/bilim_alanlari/manevi_bakim/kitap_01.asp
, (12.08.2012).
 

---