228
Vuruşan adi adamların yoxsulluğunu Qabini, onların aristokrat
komandanları olan Lukullun nəhəng var-dövlət toplamasının nəticəsi olduğunu
deyirdi. Bu komandan kampaniyadan o qədər çox qarət malı götürmüşdü ki,
onlardan Roma qapılarından kənarda bütöv təpə düzəltmək və orada böyük saray
tikmək olardı ki, bütün dövlət otaqları allahlardan sonra onun adı ilə adlansın.
Kvint isə Pompeyi «komandan kimi fövqəlbəşər dahisi» hesab edirdi.
Pompeyin uğurlarını cəmləşdirərək o, bir parlaq şüar irəli sürmüşdü: «bir qanun,
bir adam, bir il».
Qabiniyə görə isə Pompeydən başqa heç kəs dəniz quldurlarını məğlub
edə bilməzdi. Pompey, nəhayət, artıq Şərqdəki Roma qüvvələrini bütünlüklə öz
əlində cəmləşdirmişdi.
Pretorluq vəzifəsinin icrasına başlayan Tsitseronun vəziyyətində bu iş
müəyyən bir dəyişiklik əmələ gətirmişdi, ev istisna olmaqla, hər yerdə onu
mühafizə üçün 6 liktor müşayiət edirdi. Pretor kimi Tsitseron yaxşı ailələrdən olan
şagirdlərə qanunu öyrətmək üçün imkanın mövcud olmasını gözləyirdi və mayda
Senat buraxıldıqdan sonra 16 yaşlılar onun otağına toplaşırdılar. Artıq Tsitseron
bilavasitə konsulluğun özü üçün də seçkiyə hazırlaşırdı. Bir neçə gündən sonra elə
şeylər baş verdi ki, onlar Tsitseronun taleyində və bütövlükdə dövlətin gələcəyində
dəyişikliklər etməli idi.
Piy adlı bir adam Tsitseronla əllə salamlaşmadan, heç bir dəvəti belə
olmadan oturub, müqəddiməsiz şəkildə ona dedi ki, «Pretor, mən sizinlə Serci
Katilina barədə söhbət etmək istəyirəm». Tsitseron bu adı eşidəndə diksindi, çünki
Katilina onun uzaq əmisi oğluna işgəncə vermişdi. Populist siyasətçi olan
Qratidianın ayaqlarını qırmış, gözlərini və dişini dartıb çıxarmışdı. Dəlisov
zorakılıq Katilinadan başlayırdı, onun beyninin ətrafındakı işıqlanmaya bənzəyirdi.
Katilina ən təcrübəli qatillərdən biri idi. O, çəkic və bıçaqla adamları öldürür, qətlə
yetirilənlərin malikanələrinin satışından xeyli miqdarda pul mənimsəyirdi, həm də
inkar olunmayan bir xarizmaya malik idi, öz vəhşiliyi ilə istənilən adama hücum
edirdi.
Katilina həmçinin seksual cəhətdən pozğun idi. Yeddi il əvvəl Vestal
bakirə qızla cinsi əlaqədə olduğuna görə ittiham edilmişdi. Bu qız faktiki olaraq
Tsitseronun arvadı Terentsiyanın ögey bacısı Fabia idi, vaxtilə senatora böyük
maddi yardım göstərmişdi. Bu, çox ağır cinayət idi, özü də təkcə Katilina üçün
yox, həm də təcavüzə məruz qalmış qız üçün. Əgər bu qız da təqsirkar hesab
edilsə, ənənəvi olan cəzadan əzab çəkməli idi. Vestal qız bəkarəti qoruyub
saxlamaq barədə öz müqəddəs andını pozsa, onlar üçün olan kiçik bir otaqda
Sofoklun Antiqonası kimi diri-diri dəfn edilməli idi.
Lakin Katulun başçılıq etdiyi aristokratlar Katilinanın ətrafında
fırlanmaqla, ona bəraət verilməsinə nail olmuşdular.
Piy deyirdi ki, atam Afrikanın yarım əsr əvvəl qubernatoru olandan
mənim ailəm əyalətdə baş patrondur. Pretor, mən sizə
deyim ki, Serci Katilina kimi
hirsli, tamahkar adam görməmişəm. O, əyaləti bir başından o biri başınadək
soymuşdur, onlara vergi qoymuş, adamları öldürmüş, onların məbəd xəzinələrini
oğurlamış, arvadlarını və qızlarını zorlamışdır. Piy sözünə davam etdi:
229
«Təəccüblüdür, mən deyə bilmərəm ki, sənin hansı bir cəhənnəm olduğunu deyə
bilim, lakin bu, belədir. Beləliklə, sən bu barədə nə etmək istəyirsən?»
Tsitseron, adətən, kimsə onu təhqir etməyə cəhd göstərəndə, bunu
olduqca soyuqqanlılıqla qarşılayırdı. O, sadəcə olaraq dedi: «Afrikalılar məsələni
hazırlamışlarmı?» Piy cavab verdi ki, onlar bunu edəcəklər və Romaya nümayəndə
heyəti göndərmişlər ki, yararlı bir ittihamçı tapılsın.
Tsitseron dedi ki, ancaq Katilina gələn il konsul seçilməyə çalışır. Piy
sinəsinə vurub qışqırdı: «Konsul? Serci Katilina konsul olmayacaq, nə gələn il, nə
də hansısa bir il; şəhərdə elə adamlar olmalıdır ki, onu ölənə qədər ədalət
məhkəməsinə gətirə bilsin. Mən o qədər dəli deyiləm ki, Romada necə döyüşmək
lazım olduğunu yaddan çıxarım. Pretor, sən əmin ol, təqvimində kifayət qədər vaxt
keçdikdən sonra baş verəcək hadisəni eşidəcəksən».
Piy ona dedi ki, gərək quşbeyin olasan ki, sənə qarşı ittiham irəli
sürüləndə, qanunsuz olaraq seçilməyə can atasan. Mən öz ömrüm boyu onunla
mübarizə aparacağam. Piy öz sözünün üstündə durub, keçmiş qubernatorun
fəaliyyətinin yoxlanılması barədə Senata qətnamə təklif etdi. Heç
kəs belə təhlükəli
opponentlə çox riskli olan bir mübarizəyə girməzdi. Çünki nəzərə almalı idi ki, bir
gecə Tibrdə üzü aşağı üzmək kimi arzu olunmayan vəziyyətə düşə bilər.
Tsitseronun Katilinaya qarqı oyunu
Pretor müddəti bitdikdə Tsitseron bir illiyə xaricə göndərildi ki, orada
əyalət qubernatoru işləsin. Kilikiyada qubernatoru vəzifəsini icra etmək üçün o,
Kappadokiyaya yollandı.
Bu vaxt Romada da mühüm hadisələr baş verirdi. Konsul kimi Qney
Pompeyin ilk hərəkəti tribunların veto hüququnu bərpa etməsi idi.
Tsitseron isə gələcəkdə qorxulu rəqib, əslində, düşmən olan Katilina ilə
qarşı-qarşıya gələcəkdi. Katilinanın bədbəxtlikdən həm də xeyli populyar
olmasının səbəbi soruşulanda, Tsitseron bildirmişdi ki, təhlükəli adamlar daim
özünə tərəfdarlar dəstəsi cəlb edirlər. Əgər bu küçə camaatı üçün sadə məsələdirsə,
o daha az təhlükəni təmsil edir. Bu, bir faktdır ki, Katilina həmçinin geniş
aristokrat dəstəyinə malikdir.
Katilina barədəki Afrika ilə əlaqədar olan məsələ hələ də öz mənfi və ya
müsbət həllini tapmamışdı. Nəhayət, konsul Klodi Pulxer öz qərarını açıqladı:
«Mən Publi Klodi Pulxer, konsul Appi Klavdi Pulxerin oğlu, birbaşa xətt üzrə
səkkiz nəsildə konsulların nəvəsi olmaqla, bu səhər belə qərara gəldim ki, əvvəllər
Afrikada etdiyi cinayətlərə görə Serci Katilinaya qarşı məhkəmədə iddia qaldırım».
«Mənim əcdadlarım və allahlar bu əməlimə xeyir-dua verəcəklər və onu bəhrəli bir
nəticəyə gətirəcəklər».
Tsitseron özünü mütləq qaydada inandırmışdı ki, bu vaxt o, Katilina ilə
konsulluq üstündə mübarizə aparacaqdır. O bilirdi ki, iyun ayına qədər Katilinanın
işinə baxılması şansı yoxdur və bu, onun həmin ili konsul seçilməyə namizəd
olmasını mümkünsüz edir.