49
Əgər Yelisey çölü avenyusu bir yerdən başlayıb, digərində qurtarırsa,
Paris haqqında bunu demək insafsızdıq olardı. Paris incəsənət kimi, başlanğıca
malik olsa da, onun hüdudu, sonu yoxdur. Çünki bu şəhər barədə düşüncələr,
xatirələr
bitmək bilmir, onların miqyası, əslində, bu möcüzələr məkanının ölçüsünə
uyğun gəlir.
Bu şəhərin onda bəxti gətirmişdir ki, Fransa kralları paytaxtlarının
abadlığına, genişlənməsinə biganə qalmamışlar. Bu işlərin əksəriyyətinə həm də
gözəllik, cazibədarlıq elementi əlavə olunmuşdu. Şəhərdəki möhtəşəm binaların əsl
sərgisinə çevrilən küçələr, meydanlar, onları bəzəyən abidələr, heykəllər birinci
növbədə
arxitektorların, heykəltəraşların istedadına, gözəllik duyğusuna
borcludursa, bunları himayə edən, maliyyələşdirən hökmdarlara, xeyriyyəçilərə də
müəyyən ölçüdə borcludur Onlar bu gözəl simfoniyanın müəllifi sayılmasalar da,
onun yaranmasında heç də biganə adamlar olmamışlar. Yaxşı deyirlər ki, hər bir
səddin, divarın möhkəmliyi onu mühafizə edənlərin möhkəmliyindən asılıdır.
Parisi təkcə gözəl edənlər deyil, həm də bu gözəlliyi qoruyub saxlayanlar ən xoş
sözlərə layiqdirlər.
Parisin möhtəşəm tarixi və memarlıq abidələrindən biri olan Notr-Dam
de Pari və ya Paris Notr-Dam kilsəsinin meydana gəlməsi bu fikri təsdiq edir. XIII
əsrin başlanğıcında Filipp Avqustun hökmranlığı ilə Fransız krallığının inkişaf
dövrü başlandı. Məhz bu mərhələnin təsiri ilə Paris yepiskopu Moris de Syulli yeni
kilsə tikməyi qərara alır. Bu işdə ona praktiki dühası da köməklik göstərdi. O
istəyirdi ki, tikintidə son memarlıq kəşflərindən istifadə edilsin. Sonralar
ədalətsizcəsinə qotik (yəni barbar qaydasında) adını alan çatma arxitektura
hesabına çox qalın divarların tikilməsinə ehtiyac qalmadığı kimi, onlarda həm də
geniş və hündür pəncərələr açmaq mümkün oldu. Yeni kilsə İisus Xristin anası
Mariyaya həsr olunduğundan, Notr-Dam de Pari və ya hərfi mənada «Parisin Allah
anası» adlandı. Buna qədər isə Notr-Damın yerində us kilsə yerləşmişdi.
51
altına alır. Fasadı yüzlərlə nisbətən böyük və kiçik heykəllər bəzəyir. Qapıların
üstündə olan alaqapılarda patriarxların, Köhnə Vəsiyyətin peyğəmbərlərinin və
çarların heykəlləri vardır. Yuxarıdakı qalereyada fasadı kəsib keçən 28 heykəl
vardır ki, onlar İisusun İncildə qeyd edilən əcdadlarının sayına uyğundur. Bu 28
çar əvvəllər Fransanın kralları hesab olunurdu.
Kilsə binasında həm də çox sayda zəng vardır. Yeni baş zəng Mariya
adlanır, ən böyük zəng isə Cəbrayıldır. İnqilab vaxtı bir neçə zəng məhv edilmişdi.
Böyük Fransa inqilabı dini qadağan etmiş, yeni müqəddəslik simvolu yaratmışdı.
Yalnız 1801-ci ildə Napoleonun təşəbbüsü ilə Roma papası ilə Konkordat
imzalandıqdan sonra katolik dini öz səlahiyyətlərini bərpa etmişdi.
Notr-Dam de Pari Sena çayının Site adasında yerləşir. Meydandan
baxdıqda, binanın sağ tərəfində XX əsrin son iki onilliyində Roma papası olmuş II
İoann Pavelin heykəli qoyulmuşdur, çay, elə bil ki, heykələ mühafizəçilik edir.
Notr-Dam kilsəsinin müqəddəslik haləsinin saxlaya bilmədiyi vaxtlar da
olmuşdur. Fransız inqilabını bayram edən xalq kütləsi kilsə binasına zədə
toxundurmuşdu. Kral Lui-Filipp 1848-ci ildə taxt-tacı tərk etməmişdən əvvəl
təhlükəli şəkil alan baxımsızlıqda qalan binanın bərpa edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış
etdi. Abidənin bərpası 1845-ci ildə başlanmaqla, 20 il davam etdi.
Paris Notr-Dam kilsəsinin böyük şöhrət qazanmasında dahi fransız
yazıçısı Viktor Hüqonun danılmaz xidmətləri vardır. Yazıçı 1831-ci ildə çapdan
çıxan «Paris Notr-Dam kilsəsi» romanında XV əsrdə paytaxtda baş verən dini,
ictimai hadisələri təsvir etmişdir. Həmin hadisələrin böyük hissəsi kilsədə və onun
ətrafında cərəyan edir. Kilsənin qozbel, kar, qorxunc üz cizgilərinə malik olan
zəngçalanı Kvazimodo (bu, olduqca az qaydada insana bənzəyən mənasını verir)
qaraçı dəstəsindəki Esmeraldaya vurulmuşdu. Bu gözəl qıza həmçinin kilsənin
keşişi Frollo da qızğın hisslər bəsləyirdi. Qızı cadugər hesab edən kütlənin
təqibindən qorumaq üçün Kvazimodo onu qucağına götürüb kilsəyə gətirir. Frollo
qız barədə məqsədinə çatmaq məqsədilə Notr-Damın qapılarını bağlayır. İnsana
bənzəməyən Kvazimodo romanda
əsl ləyaqət sahibi, filantrop kimi, keşiş Frollo isə
iblis xislətində olan xəyanətkar kimi təsvir edilir. Digər romanlarında olduğu kimi,
bu əsərində də Hüqo həyatın dibində olan adamları mənəvi yüksəklik rəmzləri kimi
təqdim edir. Kvazimodo Frolloya münasibətdə əsl kölə ruhunda olsa da, onun
xəbisliyini anladıqda, atası hesab etdiyi keşişi öz vicdanının saflığı hesabına Notr-
Damın uca balkonundan yerə çırpır.
Hüqo öz qəhrəmanları ilə yanaşı, Notr-Damı, bu cansız binanı böyük
məhəbbətlə təsvir edir, onun sirlərini, sehrliliyini açmağa çalışır. Əslində, 29 yaşlı
yazıçı bu əsərində elə bil ki, memarlarla yarışa girmiş kimi görünür, qələminin
gücü ilə Notr-Damı yenidən yaradır və onu, mübaliğəsiz desək, bütün dünyaya
təqdim edir, tanıdır. Əsər Notr-Dama həsr olunmuş möcüzəli bir himndir və iki
əsrə yaxın bir müddətdə Yer kürəsinin ən ucqar guşələrində də böyük dühanın
yaratdığı bu ilhamlı musiqi havadan asılı qalmaqla səslənməkdə, həvəslə
eşidilməkdə davam edir. Romandan Notr-Dam kilsəsi çox sayda kinofilmlərə
keçmiş, milyonlarla, yüz milyonlarla tamaşaçı kütləsi, sayı onlardan az olmayan
oxucu kütləsinə əlavə olunmuşdur. Yazıçının kilsə binasını belə şərəfləndirməsini