91
Mikelancelo Le Korbyuzedən hələ dörd əsr əvvəl təbiətə yaxınlıq ideyasını
Kapitoli meydanına aparan pilləkəndə reallaşdırmışdı.
Kapitoli muzeyi (Musei Capitolini) klassik əsərlərin papalar tərəfindən
yığılan kolleksiyası olmaqla, papa IV Sikst tərəfindən 1471-ci ildə Roma
vətəndaşlarına qaytarılmışdı və bu, Qərb dünyasında heykəltəraşlığın ilk açıq
muzeyinə çevrildi. Muzeydə yalnız Romada tapılan şeylər saxlanılır. «Dişi
canavar» heykəli ilə yanaşı, «Ölən qall» və «Tikan batmış oğlan» heykəlləri və
əvvəllər Forumdan tapılan portret büst geniş eksponatlar siyahısına daxildir.
Muzeydə saxlanan «Dişi canavar» heykəli etrusklar tərəfindən b.e.ə. V əsrdə
yaradılmışdı. Kvatroçento dövründə, İntibahın ilk inkişafı vaxtı onun altına iki
əkizi – Romulla Remi təcəssüm etdirən oğlan uşağı fiqurları qoyulmuşdu.
Buradakı Yuno Moneta məbədi («Moneta» sözü ilk sikkəxana kimi
məbədin fəaliyyətindən çıxarılan pul, «sikkə» mənasını verir), indi Viktor
Emmanuel abidəsinin yerləşdiyi bir qala idi. Yupiterə məxsus olduğuna görə,
müqəddəs sayılan bu yerdə Roma senatı hər il öz birinci iclasını keçirərmiş.
Venetsiya meydanı, “Viktorian”
Yaxındakı Venetsiya meydanı (Piazza Venezia) XV əsrdə varlı bir
venetsiyalının tikdirdiyi Venetsiya sarayından öz adını götürmüşdü. Burada
birləşmiş İtaliyanın ilk kralı II Viktor Emmanuelin at üstündəki heykəli ucalır, onu
həm də «Viktorian» adlandırırlar. Bu heykəl Kapitolinin ayaq tərəfində, Romanın
lap mərkəzində qoyulmuşdur. Özünün nəhəng ölçüləri hesabına təpə ilə ətraf
zonanın antik dövrdəki qarşılıqlı mütənasibliyini dəyişdirmişdir. Sütunlu mərmər
binanın üzərində Viktoriyaların idarə etdikləri iki iri kvadriqa vardır. Qaralmış
bürünc heykəllər qar kimi ağ mərmərdən olan binanın fonunda çox aydın nəzərə
çarpır. Mərkəzdə Qurban getmə və ya Vətən mehrabı vardır. I Dünya
müharibəsindən
sonra
mehrabın
aşağısında
naməlum
əsgərin
qəbri
yerləşdirilmişdir.
Avetin təpəsində müasir binalar tikilmiş, Romanın keçmişindən bir şey
qalmamışdır. Eskvilian təpəsi ilə Selian təpəsinin arasındakı Forum vadisinin
qurtardığı yerdə Kolizey və Konstantin tağı yerləşir. 64-cü ildə Roma dəhşətli
yanğına məruz qaldıqdan sonra Neron şəhəri yenidən tikməyi qərara alanda, özünə
geniş bir sahədə saray tikdirdi. Onun hamamlarına dəniz suyu və hidrogen sulfatlı
92
su gətirilirdi. Binanın içərisində fil sümüyündən olan tavanından aşağı çiçəklər
sallanırdı. Fasad isə qızılla örtüldüyündən, ona Domus Aurea – «Qızıl Ev»
deyirdilər. Vətəndaşların qəzəbini nəzərə alaraq onun varisləri Neronun ağla
sığmayan sarayının izini itirməyə tələsdilər. Trayan gözəl hamamlar tikdirdi.
Hadrian Venera məbədini meydana gətirdi. Yeddi onillikdən sonra Neronun qızıl
suyuna çəkilmiş heykəlindən heç bir şey qalmamışdı, bu heykəlin də sifəti hər bir
varis tərəfindən dəyişdirilirdi, sonra isə bütünlüklə dağıdıldı. Sonrakı romalılar
Qızıl Evin harada yerləşdiyini də bilmirdilər.
Qədim abidələrdən biri Mark Ulpi Trayan forumudur. O, Romanın beş
nəcib imperatorundan sayca ikincisi idi. Ən böyük uğuru imperiyanın ərazisinin
genişləndirilməsi hesab olunur. Bu danılmaz faktdır. Trayan sütunu onun
Dakiyadakı müharibələrdə qazandığı zəfərlərə həsr olunmuşdur. Sütundakı spiral
lentada barelyeflərdəki fiqurlar onu əhatə edir, burada imperatorun tikdirdiyi
körpülər, tutduğu qalalar, qələbələrini və düşmənin qaçmağını göstərən döyüş
səhnələri təsvir olunur. Onun qəbri də bradadır. Sütunun bünövrəsindəki qutuda
Trayanın cəsədinin külü qoyulmuşdu, zirvəsində isə onun heykəli ucalırdı.
Trayan həm də nəciblikdən xəbər verən çox sayda təşəbbüslərin,
əməllərin də müəllifidir. İtaliya şəhərlərindəki kasıb uşaqlara yardım göstərilməsi
barədəki yeniliyin – ictimai fondların (alimenta) yaradılması ideyası da ona
məxsus idi. 98-ci ildə hakimiyyətə gələndə isə cana doymuş romalıları azğınlaşmış
çuğulçulardan xilas etmişdi. Həmin vaxtlarda Romada ittihamı müdafiə etmək
üçün prokurorluq institutu yox idi, bu işi çuğulçular icra edirdi. İttihamında iştirak
etdiyi adamların əmlakı məhkəmənin hökmü ilə müsadirə edildikdə, onun yarısına
məhz onlar sahib olurdular. Ona görə də çuğulçular ədalətsizliyə, böhtana, iftiraya
əl ataraq, tam həyasızlaşmışdılar. Müsadirə payı onları hər cür sui-istifadələrə
getməyə həvəsləndirirdi. Onlar böyük qazanc əldə edir, lakin həm də romalıların
haqlı nifrətini qazanırdılar. Çuğulçular artıq şəhər sakinləri üçün əsl bəlaya – şər
mənbəyinə çevrilmişdilər. Trayanın göstərişi ilə şəhərdəki bütün çuğulçular
tutuldu, onlar tələm-tələsik düzəldilmiş, sınıq-salxaq bir gəmiyə oturdulub, dənizin
quduz dalğalarının ixtiyarına buraxıldı. Onlardan daha heç bir xəbər gəlmədi və
Roma çuğulçuluq «virusundan» birdəfəlik xilas oldu, immunitetə yiyələndi. İnsan
haqları mübarizləri etiraz edə bilərlər ki, Trayan məhkəməsiz, mühakiməsiz
adamları ölüm cəzasına məhkum etdi. Bu gün belə rəy yürütmək olar, lakin o
dövrün Romasının reallığını nəzərə almaq lazımdır, haqsız yerə cəzalandırılan,
əmlakı müsadirə olunan minlərlə adam imperatorun indi şübhəli görünən bu
ədalətinə ürəkdən tərəfdar çıxıb, onu alqışladılar. Trayan haqqı tapdanan minlərlə
adamı müdafiə etmiş, ədalətsizlik mühiti yaradanlara qarşı onların öz silahından
istifadə etmişdi.
Ümumiyyətlə, Trayan imperiyanı yaxşı, əsasən insanların hüquqlarına
hörmət əsasında idarə etməyə çalışırdı. Kaliqulanın, Neronun, Domitsianın eybəcər
hərəkətləri, qəddarlıqları artıq arxada qalmışdı. Onların əllaməliklərindən əsər-
əlamət də yox idi. Kiçik Plini imperator haqqında yazdığı panegirik ruhundakı
kitabda onun alicənab hərəkətlərindən söhbət açır. Lakin Trayan xristianların təqib
Dostları ilə paylaş: |