96
Tibrin sağ (qərb) sahilində Vatikan şəhərinə və Trastvereyə girəcəkdə
Müqəddəs Mələk qəsri (Castel Sant’Angelo) və ya Hadrian mavzoleyi yerləşir.
Tibrin bu hissəsindəki 11 körpü xüsusi maraq mövzusudur. Üstündə mələklərin
heykəllərini əlavə etməyi Berninin xahiş etdiyi Sant Ancelo körpüsü (Ponte di
Sant’Angelo) baş körpü olmaqla, II əsrin əvvəllərində tikilmişdir. Doğrudan da
heykəllər körpüyə xüsusi gözəllik verir. Bir il sonra Hadrian burada öz sərdabəsini
tikdirməyə başladı. Tikinti imperial mavzoley formasında idi, bir əsr sonra
Avrelian divarına qatılıb, Romanın müdafiəsinin baş istehkamına çevrildi. Sant
Ancelo adı isə sonralar meydana gəldi. 587-ci ildə papa Böyük Qriqori şəhərdə
xoleranın sona çatması barədə Mariya anaya dua edərkən, özünün dediyinə görə,
sərdabənin başında dayanan böyük mələk Mikael görünmüşdü. Epidemiya kəsildi
və sərdabə bu hadisədən sonra Müqəddəs Mələk Qəsri kimi tanınmağa başladı. Bir
müddət bura papa qəsri oldu, burada həm də dustaqxana var idi. Papanın qəsrdən
bir sığınacaq kimi Vatikana aparılması üçün keçid də mövcud idi.
Sezar tərəfindən tikintisi başladılan və Avqustun ölümündən əvvəl başa
çatdırılan Martsell teatrı bu adı, ilk imperatorun qohumu olan gəncin vaxtsız
ölümünə görə almışdı. Onun fasadı Kolizey üçün model kimi istifadə edilmişdi,
həm də Renessans arxitekturasının aparıcı üslubuna çevrilmişdi.
Avqust b.e.ə. 30-cu ildən ölənə qədər imperiyaya təkbaşına hökmranlıq
etmişdi. Onun dövrü həm də latın ədəbiyyatının qızıl dövrü kimi qiymətləndirilir,
bu illərdə Vergili, Horatsi, Ovidi yazıb-yaratmışdılar. Dostu Metsenat ədəbiyyata
himayəçilik edirdi, «metsenatçılıq» ifadəsi də buradan yaranmışdır.
Avqustun sərdabəsindən şimal tərəfdə Via Flaminia, indiki Korso küçəsi
uzanır, bu ad «qaçış» mənasını verməklə, at cıdırından götürülmüşdür. Çayın
ətrafındakı düzənlikdə çoxlu məbədlər, hamamlar, orta əsrlərdə isə idman
meydançaları var idi. Burada üç imperial abidə qalmışdır, bunlar Panteon, Avqust
Sülhü Mehrabı və Hadrian sütunudur.
Tibr adasına bağlanan sahə respublikanın başlıca cıdır və idman zonası
idi, XVI əsrdən isə yəhudi gettosuna çevrildi. Həmin vaxt papa yəhudiləri gettoda
komendant saatı məhdudiyyəti altında saxlayırdı. Bu, Hitlerin Varşavada yaratdığı
yəhudi gettosunu yada salır. Bədbəxtlikdən, sonrakı papalar da əvvəlki sərt
antisemitizm qaydaları proqramını həyata keçirirdilər. Romanın Birləşmiş İtaliyaya
daxil olmasına qədər yəhudilər bütün professiyalardan, dövlət xidmətindən və
torpaq sahibliyindən təcrid olunmuşdular.
97
Panteon
İmperator Hadrian Qərbin çox böyük tikililərindən biri olan yeni
Panteonu (Pantheon) tikdirdi. Bu bina öz arxitekturasına və mühəndislik
xüsusiyyətlərinə görə qeyri-adi bir tikinti olmaqla, olduqca gözəl idi və indi də bu
möhtəşəmliyini saxlayır. «Bütün allahların məbədi» adlanan bu bina imperial
mülkiyyət idi, sonradan xristian kilsəsinə çevrildiyinə görə bizim dövrümüzədək
salamat qalmışdır. Xristian kilsəsinin öz adına çıxdıqları, qəribə də olsa, papanın
özündən başqa hamıdan qorunurdu. Papa isə buradakı qranitdən olan altı tonluq 18
Misir sütununu sökdürüb, tikinti materialı kimi Müqəddəs Pyotr kilsəsinin
inşasında istifadə etdirmişdi. Sonralar da Barberinilər vandalizmdə ad çıxarmış
barbarlardan heç də geri qalmırdılar.
Belə güman edilir ki, məbədin layihəsini Hadrian özü hazırlayıbmış,
onun Roma yaxınlığındakı təpədə yerləşən, daha çox qraf d`Este fəvvarələri ilə
məşhur olan Tivolidəki villası da arxitekturanın inkişafında yeni bir dönüş nöqtəsi
idi. Görünür, ABŞ demokratiyasının bayraqdarı, dövlətin bani- atalarından biri,
üçüncü prezident Tomas Cefferson Virciniyadakı Montiçelloda öz villasının
layihəsini verməsi ilə heç də yeganə siyasi xadim deyilmiş, daha istedadlı
«əcdadlara» malik imiş.
Panteon, güman ki, antik dövrdə ilk monumental tikinti idi ki, onun
interyerinə daha çox əhəmiyyət verilmişdi. Kiçik bir mənbədən, yuxarıdan şüa
kimi işıq saçan bu açıq göz (oculus) qübbənin mərkəzində idi. Nəhəng interyer
dəyirmi olmaqla, bol qaydada mərmərlə örtülmüşdü və klassik dövrdən indiyədək
dəyişdirilməmişdir. Yuxarıdakı deşikdən binanın daxilinə həm də hava keçir.
Panteonun qübbəsi XX əsrədək bütün tikililərinkindən ən böyüyü idi, diametri 141
fut olmaqla, binaya əlavə hündürlük verirdi. Orijinal tunc qapılar indiyədək əvvəlki
qoyulduğu yerdədir.
Romanın ilk iki çarı Panteonda dəfn edilmişdir, burada, dahi Rafael də
daxil olmaqla, həm də çox sayda rəssamların qəbri vardır. Romanın töhfəsi olan
tikintinin elementlərinin sadəliyi, gözəlliyi, materialların əla keyfiyyəti, bunu az
98
qala iki min illik zaman məsafəsi də təsdiq edir, onun müqayisəyə gəlməyən
dəyərinin böyüklüyünü daha da artırır.
İçəridə divarın yanında yeddi taxça vardır, onlardan birində Sezarı qətlə
yetirənləri cəzalandıran, intiqam alan Yupiterin heykəli, digərlərində isə Marsın,
Romulun, Eneyin, Yulinin (Askaninin) və Yuli Sezarın heykəlləri vardır.
Dünya rəngkarlığında xüsusi yer tutan, vur-tut 37 il ömür sürmüş
Rafaelin cəsədi saxlanan yerdəki epitafiyada yazılmışdır: «Burada həmin Rafael
uyuyur ki, Ana Təbiət ona məğlub olacağından və onun ölümü ilə həlak
olacağından qorxur». Rafael Yüksək İtalyan Renessansının dahilərindən biri idi.
Onun vaxtsız ölümü ilə həyata bəslədiyi məhəbbətin simvolu kimi, qəbri üzərinndə
iki bürünc göyərçin pərvazlanaraq göydə dodaq-dodağa öpüşür.
Layiq olduqlari şöhrətin həqiqi sahibləriylə yanaşı, bu iddiaya düşənlər,
həmin mükafata can atanlar da də az deyildir. Ququ quşu digər quşların yuvasında
yumurtladığı kimi, onlar da başqalarının şöhrətinə şərik çıxmaq istəyindən də
çəkinmirlər. Mussolini 1936-cı ildə Avqustun dağılmış sərdabəsinin bünövrəsini
sökdürüb, burada özünün dəfn edilməsini nəzərdə tuturdu. Lakin onun planı puç
oldu. 1945-ci ilin əvvəlində duçeni güllələdilər, onun sirdaşı və xilaskarı rolunu
oynayan alman füreri isə bir neçə ay sonra özünü öldürdü. Hər ikisi böyük şərəf
iddiasında olsalar da, dünyanı olduqca şərəfsiz qaydada tərk etdilər.
Romada ilk Yüksək Renessans tikintisi inşa edildikdə, bu dünyanın sənət
mərkəzi kimi Florensiyanın yerini artıq Romanın tutmasının bir əlaməti idi.
Buradakı rəssamlar əslən romalı deyildilər, əsasən, yarımadanın şimalından buraya
gəlmişdilər. Kvatroçento dövrü, İntibahın ilk çiçəklənməsi öz başlanğıcını, əlbəttə
ki, Florensiyadan götürür, Roma bu estafeti məhz ondan qəbul etmişdi.
Roma Renessansının ən monumental saraylarından biri olan Farneze
sarayı Antonio da Sanqallo tərəfindən layihələşdirilmişdi. Massimo alle Kolonne
sarayı isə mannerist arxitekturası üslubunda idi. Zəngin heykəl detallarından
istifadə olunması mannerist üslubuna qeyri-adi mürəkkəblik effekti verirdi.
Arxitekturada bu, bir yenilik idi. Erkən mannerizmi Bramante məktəbi, sonra isə
Rafael inkişaf etdirmişdi.
Dostları ilə paylaş: |